Opinion
Obligar e oblijar*, una evolucion sens rapòrt amb lo nòrd-occitan
Lo mot obligar coneis tanben la forma oblijar que certans autors la presentan coma normala dins los dialèctes nòrd-occitans (lemosin, auvernhat e vivaroalpenc).
Se sap que lo nòrd-occitan ditz sovent ja quand l’occitan del sud ditz ga dins los mots de formacion populara. E en parallèl, lo nòrd ditz sovent cha quand lo sud ditz ca. A las formas septentrionalas jauta e charjar correspondon las formas meridionalas gauta e cargar.
Donc, a priòri, la forma oblijar semblariá naturala al nòrd quand se diriá obligar al sud. Mas aquò es una illusion. Un examen detalhat mòstra que las correspondéncias nòrd-sud foncionan pas per aqueste mot.
En realitat, la forma oblijar s’utiliza tanben massissament dins los parlars del sud en concurréncia amb lo tipe obligar.
Poiriam supausar alara que la preséncia d’oblijar al sud seriá un manlèu als dialèctes nòrd-occitans. Mas, dins lo quite nòrd-occitan, lo tipe oblijar es pas sistematic. Los parlars nòrd-occitans (vivaroalpencs) de las Valadas coneisson obligar e oblijar.
Es pas impossible que de formas del nòrd en ja o cha anen vèrs lo sud. E invèrsament: de tipes meridionals en ga o ca pòdon migrar vèrs lo nòrd. Mas son de cases limitats que s’explican per de rasons concretas. Per exemple:
Dins lo cas d’oblijar e obligar, la reparticion es tròp capriciosa entre nòrd- e sud-occitan. Los escambis abituals e intèrnes de l’occitan fornisson pas d’explicacion evidenta per aqueste mot.
Una ipotèsi pus simpla es la seguenta: la lenga dominanta, lo francés, a influenciat l’occitan. Es lo modèl del mot francés obliger qu’explica la preséncia del tipe oblijar un pauc de pertot en occitan.
Dins un usatge restaurat de nòstra lenga, conven de preferir la forma regulara obligar dins totes los dialèctes. La forma oblijar* es un francisme sens rapòrt amb la sequéncia ja del nòrd-occitan.
Se sap que lo nòrd-occitan ditz sovent ja quand l’occitan del sud ditz ga dins los mots de formacion populara. E en parallèl, lo nòrd ditz sovent cha quand lo sud ditz ca. A las formas septentrionalas jauta e charjar correspondon las formas meridionalas gauta e cargar.
NB — De còps lo nòrd ten la sillaba ia en luòc de ja quand lo sud coneis ga: al nòrd trobam paiar e al sud pagar.
Donc, a priòri, la forma oblijar semblariá naturala al nòrd quand se diriá obligar al sud. Mas aquò es una illusion. Un examen detalhat mòstra que las correspondéncias nòrd-sud foncionan pas per aqueste mot.
En realitat, la forma oblijar s’utiliza tanben massissament dins los parlars del sud en concurréncia amb lo tipe obligar.
Poiriam supausar alara que la preséncia d’oblijar al sud seriá un manlèu als dialèctes nòrd-occitans. Mas, dins lo quite nòrd-occitan, lo tipe oblijar es pas sistematic. Los parlars nòrd-occitans (vivaroalpencs) de las Valadas coneisson obligar e oblijar.
Es pas impossible que de formas del nòrd en ja o cha anen vèrs lo sud. E invèrsament: de tipes meridionals en ga o ca pòdon migrar vèrs lo nòrd. Mas son de cases limitats que s’explican per de rasons concretas. Per exemple:
— Lo talweg de Durença a facilitat los escambis d’obrièrs agricòlas e pòt explicar la migracion de charjar dempuèi lo vivaroalpenc vèrs lo provençal, ont charjar fa concurréncia a cargar.
— La preséncia de la garriga mai que mai al sud d’Occitània, en zòna mediterranèa, explica la migracion de la forma garriga vèrs lo nòrd ont la forma jarrija a cessat gaireben de s’utilizar.
— La preséncia de la garriga mai que mai al sud d’Occitània, en zòna mediterranèa, explica la migracion de la forma garriga vèrs lo nòrd ont la forma jarrija a cessat gaireben de s’utilizar.
Dins lo cas d’oblijar e obligar, la reparticion es tròp capriciosa entre nòrd- e sud-occitan. Los escambis abituals e intèrnes de l’occitan fornisson pas d’explicacion evidenta per aqueste mot.
Una ipotèsi pus simpla es la seguenta: la lenga dominanta, lo francés, a influenciat l’occitan. Es lo modèl del mot francés obliger qu’explica la preséncia del tipe oblijar un pauc de pertot en occitan.
— En occitan medieval, abans la dominacion massissa del francés, lo tipe obligar sembla pus general. Es dificil de trobar d’atestacions medievalas e seguras d’oblijar.
— Dins las Valadas de l’estat italian, lo tipe oblijar se tròba puslèu dins las valadas del nòrd que tenguèron efectivament de ligams politics amb França (a travèrs del Dalfinat) pendent qualques sègles. Per contra, las valadas del sud, qu’an pas jamai subit d’influéncia francesa duradissa, preferisson lo tipe non francizat obligar. Aquò pòt pas èsser un azard.
— Los diccionaris etimologics presentan lo francés obliger coma un mot de formacion culta o sabenta (un cultisme), que ven dirèctament del latin obligare. Dins las autras lengas latinas, los mots correspondents son tanben de formacion sabenta: lo modèl latin obligare genèra dirèctament obligar en occitan, obbligare en italian, obligar en catalan, obligar en espanhòl...
— En nòrd-occitan, lo pas de ga a ja es impossible dins los mots de formacion sabenta. Es solament possible dins los mots de formacion populara. Òr, coma lo tipe obligare es de formacion sabenta —en nòrd-occitan coma pertot alhors dins lo mond romanic—, deu produire regularament obligar amb g en nòrd-occitan e non pas oblijar* amb j*.
— Dins las Valadas de l’estat italian, lo tipe oblijar se tròba puslèu dins las valadas del nòrd que tenguèron efectivament de ligams politics amb França (a travèrs del Dalfinat) pendent qualques sègles. Per contra, las valadas del sud, qu’an pas jamai subit d’influéncia francesa duradissa, preferisson lo tipe non francizat obligar. Aquò pòt pas èsser un azard.
— Los diccionaris etimologics presentan lo francés obliger coma un mot de formacion culta o sabenta (un cultisme), que ven dirèctament del latin obligare. Dins las autras lengas latinas, los mots correspondents son tanben de formacion sabenta: lo modèl latin obligare genèra dirèctament obligar en occitan, obbligare en italian, obligar en catalan, obligar en espanhòl...
— En nòrd-occitan, lo pas de ga a ja es impossible dins los mots de formacion sabenta. Es solament possible dins los mots de formacion populara. Òr, coma lo tipe obligare es de formacion sabenta —en nòrd-occitan coma pertot alhors dins lo mond romanic—, deu produire regularament obligar amb g en nòrd-occitan e non pas oblijar* amb j*.
— I a un argument pro decisiu per mostrar qu’oblijar es un francisme. En lenga francesa, cal comprene coma s’es creada la forma obliger. La terminason latina -are dona en francés -er. La consonanta g, dins lo latin oblig-are, s’es retrobada en francés davant la letra e dins oblig-er. Una lectura passiva e logica, d’un ponch de vista francés, a butat a prononciar la g amb lo son [ʒ] davant la vocala e. Per contra, cada còp que lo francés a pres de mots latins ont g se manten davant la vocala a, alara lo francés a totjorn gardat la pronóncia latina [g]: lo latin oblig-atio (oblig-ationis) deven en francés oblig-ation [ɔbligasjɔ̃], non pas oblij-ation* [ɔbliʒasjɔ̃]*.
— Sola la penetracion del modèl francés, oblig-er, pòt explicar la preséncia massissa de la forma oblij-ar*, tant en sud-occitan coma en nòrd-occitan.
— Sola la penetracion del modèl francés, oblig-er, pòt explicar la preséncia massissa de la forma oblij-ar*, tant en sud-occitan coma en nòrd-occitan.
Dins un usatge restaurat de nòstra lenga, conven de preferir la forma regulara obligar dins totes los dialèctes. La forma oblijar* es un francisme sens rapòrt amb la sequéncia ja del nòrd-occitan.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
En Cairassenc decò, la se fai per dire "mercé": "oblijat, oblijaa" (veire lo diccionari de Chabrand e Rochas d'Aiglun).
#7
Lo vèrbe "draubir" [draw'bi > dra'wi]] del gascon tolosan demòstra qu’aquesta diftongason deu èstre plan anciana, ja que supausa las etapas seguentas : draubir < daubrir < aubrir < obrir. N'avèm un autre exemple ambe’l toponim Aurader < Oratorium, als confinhs del Gèrs e de la Nauta Garona.
Me sembla qu'en occitan de Roergue, un còp èra, entendiái los vièlhs dire "aublijat" e benlèu "aubijat".
[O] iniciala que deven [au] es pas rare, l'avèm tanben dins "odor" > "audor" plan atestat. L'auriam tanplan dins "Occitània" > "Aucitània", s'aquel tèrme aviá una origina populara.
Enfin se poiriá ben que la letra èla, tan freula ont es plaçada, se siá avalida.
S'agís d'una forma panromanica, solide. Qualques exemples:
Catalan http://www.diccionari.cat/lexicx.jsp?GECART=0095350
Romanés https://dexonline.ro/definitie/OBLIGÁT
Italian http://dizionari.corriere.it/dizionario_italiano/O/obbligato.shtml
Quitament l'anglés, lenga "de còps que i a romanica" ;-) coneis aquesta construccion:
Anglés https://www.merriam-webster.com/dictionary/obliged
Cf. en francés "Vous m’obligeriez" ("que’m haretz servici"), e autes "je suis votre obligé, je vous serais bien obligé de…" etc.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari