Daubuns disen que l’occitan es una lenga “locala”, que la parlar es un “replec sur se medish”, pr’amor que ne coneishen pas la portada internacionala. La civilizacion occitana a balhat sa part a la cultura de l’umanitat, e i a un mot en particular que, per son viatge dens lo temps e l’espaci, ac muisha plan. Aqueste mot es lo mot gascon “capdèth”.
 
Veng deu latin medievau capdellus que designa generalament un capdau, e que lo diccionari DU CANGE Glossarium mediœ et infimœ latinitatis. Niort. L.Favre. explica per: Judex primarius, sia “capjutge”.
 
Una cèrta etimologia populara evòca un ligam dambe lo provençau “cadèu”, lo lengadocian “cadèl” o lo vivaro-alpenc “cadeu” que designa un joen can, mes l’evolucion capdellus – capdell (après la caduda deu -us finau) – capdèth sembla mès logica e comparabla a l’evolucion bellus – bell – bèth o agnellus – agnell – anhèth pleiteja meslèu a favor deu nom latin.
 
Seré lo mot capdellus qu’auré balhat lo castelhan caudillo, après assimilacion de –pd- en –u–. De tot biaish, i a especialistas de la lenga que’n saben mès que jo sus aqueste estapa occitana de la benalèja deu mot.
 
En Gasconha au sègle XVI-au, lo capdèth es a l’encòp un “joen soldat” e “lo segon de nascut de la familha”, çò qu’es fin finala la medisha causa, pr’amor que la costuma que balhava l’eretatge sancèr au purmèr nascut (o la purmèra nascuda segon lo dret visigòt) destina los dusaus a la carrièra militara. Es atau que son formats regiments de capdèths de Gasconha que’s hascón celebres suus camps de batèstas per lor coratge.
 
En 1589, lo navèth rei de França, lo Nòste Enric, arriba a la cort dambe sons capdèths que lhèvan a l’encòp admiracion e trufandisas au demiei de la noblessa parisenca que’us convidan a condar lors hèitas dens los salons a la mòda.
 
Es atau que lo mot “capdèth”, francizat en cadet, remplaça lo vielh puîné, precedentament ortografiat puisné, pr’amor qu’es né (nascut) puis (après) e que suberviu encara dens lo tèxtes juridics. La version mainé existís tanben.
 
França es tostemps estat dens l’istòria lo botahuec d’Euròpa, aquò s’aprend a l’escòla dens totis los paises, levat França, solide. Es per aquò que mot de vocabulari militar francés s’es espandit dens un bon nombre de lengas, de grat o per fòrça. E doncas lo mot cadet, dens son accepcion “joen soldat” o meslèu “aprenent oficièr”, a agut una bèra descendéncia internacionala, coma per exemple:
  Mes l’istòria deu mot s’estanca pas aquiu. Es en anglés que lo viatge contunha d’un biaish inatendut. Los Angleses an manlhevat los dus mots: lo francés cadet, qu’escriven cadet en tot lo prononciar a lor mòda, puèi tanben lo mot gascon “capdèth” qu’escriven caddie ende respectar la prononciacion deu doble “d”. Los dus mots seràn simplificats en cad dens un abracat plan dens l’esperit de la lenga de Shakespeare, e que pòt designar tanben un “conductor d’omnibús”.
 
Se lo caddie a designat un moment un joen soldat en conformitat dambe la significacion gascona, am assistit a un eslissada semantica de cap a “joen ajudaire”, puèi, “lo que pòrta lo dequé”.
 
Benlèu atz comprés que “lo que pòrta lo dequé” estoc un jorn remplaçat per un petit carriòt que gardèc totjorn lo nom de caddie, especialament dens l’encastre deu jòc de gòlf. Puèi, aus Estats-Units, arribèc l’epòca deu gran consum …
 
Espèri ara que, cada jorn qu’anaratz au subermercat e que botaratz una pèça ende prénguer un caddie, pensaratz a nòste brave “capdèth” de Gasconha e a son viatge lexicau vertiginós que’u mièc au torn deu monde, deu Bearn aus Estats-Units en passar per Japon.