Opinion
Se situar dins lo calendièr (II)
Los sègles
Un sègle del calendièr s’exprimís en metent lo mot sègle abans lo nombre, coma en catalan.
Aquel nombre se nòta en chifras romanas coma o vòl l’usatge quasi-unanim de las lengas romanicas.
Lo nombre, de preferéncia, es cardinal perque es la solucion pus simpla, mas es tanben acceptable d’utilizar un nombre ordinal. Alibèrt utiliza lo cardinal o l’ordinal, Mistral preferís l’ordinal.
b) Exemples amb un nombre ordinal (solucion pus complicada)
NB
— La forma occitana normala es ben lo sègle. Cal evitar lo francisme lo siècle* e l’italianisme lo sècolo* o lo sècol*.
— En catalan i a un usatge fòrça similar a l’occitan, mas òm garda solament los nombres cardinals: el segle XXI “el segle vint-i-u”, el segle VII “el segle set”.
— Lo francés bota lo mot siècle après lo nombre e utiliza solament lo nombre ordinal: le XXIe siècle “le vingt-et-unième siècle”, le VIIe siècle “le septième siècle”.
— L’italian a un usatge similar al francés: il XXI secolo “il vigesimo primo secolo”, il VII secolo “il settimo secolo”.
— Tanben existís un segond usatge italian qu’insistís sus las centenas, per evocar certans sègles: il Quattrocento equivaldriá en occitan a “lo quatre cents”, çò que significa en occitan normal “lo sègle XV” que va de 1400 a 1500. Es acceptable de dire en occitan la forma italiana, lo Quattrocento, per evocar los eveniments especifics del sègle XV en Itàlia.
Evocar mai d’un sègle
Per enumerar mai d’un sègle, procedissèm segon los exemples seguents.
Per evocar un long periòde limitat per de sègles al començament e a la fin, utilizam lo modèl seguent.
Los millennis
Un millenni del calendièr s’evòca mens sovent qu’un sègle. L’usatge es pas ben fixat en occitan. Podèm prepausar per defaut lo modèl utilizat per los sègles, en metent lo mot millenni seguit d’un nombre cardinal.
(Ça que la, es pas escandalós d’utilizar lo nombre ordinal, après o abans lo mot millenni, per exemple lo millenni IIIn “lo millenni tresen” o lo IIIn millenni “lo tresen millenni”; en auvernhat e lemosin lo millenni IIIe “lo millenni treseime” o lo IIIe millenni “lo treseime millenni”; en gascon lo millenni IIIu “lo millenni tresau” o lo IIIu millenni “lo tresau millenni”).
Abans o après lo Crist
Una data, un sègle o un millenni se situan en comptant abans o après l’an 1, qu’es l’an supausat de la naissença del Crist. En realitat se sap que Jèsus nasquèt probable 6 o 7 ans abans.
L’usatge occitan es pas gaire fixat e val mai s’inspirar de l’usatge catalan e italian, pus simple que l’usatge francés. Basta de dire simplament abans lo Crist (abreviacion: abC) o après lo Crist (abreviacion: aprC). Sovent es pas necessari de dire après lo Crist perque lo contèxt es pro clar.
[1] La terminason dels nombres ordinals, en auvernhat e lemosin, s’escriu -eime o -esme segon los autors.
Un sègle del calendièr s’exprimís en metent lo mot sègle abans lo nombre, coma en catalan.
Aquel nombre se nòta en chifras romanas coma o vòl l’usatge quasi-unanim de las lengas romanicas.
Lo nombre, de preferéncia, es cardinal perque es la solucion pus simpla, mas es tanben acceptable d’utilizar un nombre ordinal. Alibèrt utiliza lo cardinal o l’ordinal, Mistral preferís l’ordinal.
a) Exemples amb un nombre cardinal (solucion pus simpla)
lo sègle XXI “lo sègle vint e un”
lo sègle VII “lo sègle sèt”
lo sègle II “lo sègle dos”
(gasc. “lo sègle dus”)
(niç. “lo sègle doi”)
lo sègle I “lo sègle un”
lo sègle VII “lo sègle sèt”
lo sègle II “lo sègle dos”
(gasc. “lo sègle dus”)
(niç. “lo sègle doi”)
lo sègle I “lo sègle un”
b) Exemples amb un nombre ordinal (solucion pus complicada)
lo sègle XXIn “lo sègle vint e unen”
(auv. lem. lo sègle XXIe “lo sègle vint e uneime”)[1]
(gasc. lo sègle XXIu “lo sègle vint e uau”)
lo sègle VIIn “lo sègle seten”
(auv. lem. lo sègle VIIe “lo sègle seteime”)
(gasc. lo sègle VIIu “lo sègle setau”)
lo sègle IId “lo sègle segond”
lo sègle Ir “lo sègle primièr”
(prov. niç. viv. lem. “lo sègle primier”)
(auv. “lo sègle primèir”)
(gasc. “lo sègle primèr”)
(auv. lem. lo sègle XXIe “lo sègle vint e uneime”)[1]
(gasc. lo sègle XXIu “lo sègle vint e uau”)
lo sègle VIIn “lo sègle seten”
(auv. lem. lo sègle VIIe “lo sègle seteime”)
(gasc. lo sègle VIIu “lo sègle setau”)
lo sègle IId “lo sègle segond”
lo sègle Ir “lo sègle primièr”
(prov. niç. viv. lem. “lo sègle primier”)
(auv. “lo sègle primèir”)
(gasc. “lo sègle primèr”)
NB
— La forma occitana normala es ben lo sègle. Cal evitar lo francisme lo siècle* e l’italianisme lo sècolo* o lo sècol*.
— En catalan i a un usatge fòrça similar a l’occitan, mas òm garda solament los nombres cardinals: el segle XXI “el segle vint-i-u”, el segle VII “el segle set”.
— Lo francés bota lo mot siècle après lo nombre e utiliza solament lo nombre ordinal: le XXIe siècle “le vingt-et-unième siècle”, le VIIe siècle “le septième siècle”.
— L’italian a un usatge similar al francés: il XXI secolo “il vigesimo primo secolo”, il VII secolo “il settimo secolo”.
— Tanben existís un segond usatge italian qu’insistís sus las centenas, per evocar certans sègles: il Quattrocento equivaldriá en occitan a “lo quatre cents”, çò que significa en occitan normal “lo sègle XV” que va de 1400 a 1500. Es acceptable de dire en occitan la forma italiana, lo Quattrocento, per evocar los eveniments especifics del sègle XV en Itàlia.
Evocar mai d’un sègle
Per enumerar mai d’un sègle, procedissèm segon los exemples seguents.
los sègles XX e XXI “los sègles vint e vint e un”
(prov. lei sègles XX e XXI)
(niç. lu sègles XX e XXI)
los sègles X, XI e XII “los sègles dètz, onze e dotze”
(prov. lei sègles X, XI e XII)
(niç. lu sègles X, XI e XII)
NB — L’usatge francés es pus complicat, que combina de formas al singular e al plural: les XXe et XXIe siècles “les vingtième et vingt-et-unième siècles”; les Xe, XIe e XIIe siècles “les dixième, onzième et douzième siècles”.
(prov. lei sègles XX e XXI)
(niç. lu sègles XX e XXI)
los sègles X, XI e XII “los sègles dètz, onze e dotze”
(prov. lei sègles X, XI e XII)
(niç. lu sègles X, XI e XII)
NB — L’usatge francés es pus complicat, que combina de formas al singular e al plural: les XXe et XXIe siècles “les vingtième et vingt-et-unième siècles”; les Xe, XIe e XIIe siècles “les dixième, onzième et douzième siècles”.
Per evocar un long periòde limitat per de sègles al començament e a la fin, utilizam lo modèl seguent.
dels sègles XVI a XX “dels sègles setze a vint”
(prov. niç. dei sègles XVI a XX)
(viv. auv. dels/daus sègles XVI a XX)
(lem. daus sègles XVI a XX)
(gasc. deus sègles XVI a XX)
NB — Notatz la diferéncia amb l’usatge francés: du XVIe au XXe siècle “du seizième au vingtième siècle”.
(prov. niç. dei sègles XVI a XX)
(viv. auv. dels/daus sègles XVI a XX)
(lem. daus sègles XVI a XX)
(gasc. deus sègles XVI a XX)
NB — Notatz la diferéncia amb l’usatge francés: du XVIe au XXe siècle “du seizième au vingtième siècle”.
Los millennis
Un millenni del calendièr s’evòca mens sovent qu’un sègle. L’usatge es pas ben fixat en occitan. Podèm prepausar per defaut lo modèl utilizat per los sègles, en metent lo mot millenni seguit d’un nombre cardinal.
lo millenni III “lo millenni tres”
(Ça que la, es pas escandalós d’utilizar lo nombre ordinal, après o abans lo mot millenni, per exemple lo millenni IIIn “lo millenni tresen” o lo IIIn millenni “lo tresen millenni”; en auvernhat e lemosin lo millenni IIIe “lo millenni treseime” o lo IIIe millenni “lo treseime millenni”; en gascon lo millenni IIIu “lo millenni tresau” o lo IIIu millenni “lo tresau millenni”).
NB
— La forma occitana per dire millenni es pas pro fixada encara. En seguissent los modèls de las autras lengas romanicas, val mai distinguir lo millenni per “lo periòde de mila ans” e lo millenari per “lo milen anniversari”.
— Lo catalan esita un pauc coma en occitan entre lo tipe el mil·lenni III “el mil·lenni tres” e lo tipe el III mil·lenni “el tercer mil·lenni”.
— Lo francés bota un nombre ordinal abans lo mot millénaire:le IIIe millénaire “le troisième millénaire”.
— Identicament, l’italian bota un nombre ordinal abans lo mot millennio:il III millennio “il terzo millennio”.
— Las formulas amb un nombre ordinal son pus complicadas mas son compensadas per lor usatge rar. En istòria, es abitual d’evocar solament de millennis que lor nombre despassa pas dètz. Per exemple, se parla pas jamai del “millenni XXVI abans lo Crist” perque se ditz puslèu “entre 25 000 e 26 000 abans lo Crist”.
— La forma occitana per dire millenni es pas pro fixada encara. En seguissent los modèls de las autras lengas romanicas, val mai distinguir lo millenni per “lo periòde de mila ans” e lo millenari per “lo milen anniversari”.
— Lo catalan esita un pauc coma en occitan entre lo tipe el mil·lenni III “el mil·lenni tres” e lo tipe el III mil·lenni “el tercer mil·lenni”.
— Lo francés bota un nombre ordinal abans lo mot millénaire:le IIIe millénaire “le troisième millénaire”.
— Identicament, l’italian bota un nombre ordinal abans lo mot millennio:il III millennio “il terzo millennio”.
— Las formulas amb un nombre ordinal son pus complicadas mas son compensadas per lor usatge rar. En istòria, es abitual d’evocar solament de millennis que lor nombre despassa pas dètz. Per exemple, se parla pas jamai del “millenni XXVI abans lo Crist” perque se ditz puslèu “entre 25 000 e 26 000 abans lo Crist”.
Abans o après lo Crist
Una data, un sègle o un millenni se situan en comptant abans o après l’an 1, qu’es l’an supausat de la naissença del Crist. En realitat se sap que Jèsus nasquèt probable 6 o 7 ans abans.
L’usatge occitan es pas gaire fixat e val mai s’inspirar de l’usatge catalan e italian, pus simple que l’usatge francés. Basta de dire simplament abans lo Crist (abreviacion: abC) o après lo Crist (abreviacion: aprC). Sovent es pas necessari de dire après lo Crist perque lo contèxt es pro clar.
August visquèt de 63 abans lo Crist a 14 après lo Crist.
= August visquèt de 63 abC a 14 aprC.
lo sègle V abans lo Crist
= lo sègle V abC
= lo s. V abC
NB
— Lo catalan ditz: abans de Crist (aC) e després de Crist (dC).
— L’italian ditz: avanti Cristo (a.C.) e dopo Cristo (d.C.).
— Lo francés ditz de manièra pesanta: avant Jésus-Christ (av. J.-C.) e après Jésus-Christ (apr. J.-C.).
= August visquèt de 63 abC a 14 aprC.
lo sègle V abans lo Crist
= lo sègle V abC
= lo s. V abC
NB
— Lo catalan ditz: abans de Crist (aC) e després de Crist (dC).
— L’italian ditz: avanti Cristo (a.C.) e dopo Cristo (d.C.).
— Lo francés ditz de manièra pesanta: avant Jésus-Christ (av. J.-C.) e après Jésus-Christ (apr. J.-C.).
[1] La terminason dels nombres ordinals, en auvernhat e lemosin, s’escriu -eime o -esme segon los autors.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Aquí a Vic tenim la plaça del Mil•lenari i com qui adorna l’arbre de Nadal i vàrem posar un punt al mig. Així que a l’escola t’ensenyen: Mil (i tot seguit) lenari. Així no ens deixem de pronunciar les dues “l”. Mil•lenari. Una bona estratègia dels mestres d’escola.
#28 Benlèu, mas la granda Ubauda, qu'es aürosament demorada mai fresca que non pas lo paure Alibèrt, accèpta a l'encòp aniversari e anniversari, mentre que lo quite Alibèrt accèpta dinguna de las doas formas dins son diccionari; un oblit, probable.
#27 La racina latina '-ann-' o '-enn-' significa "an, annada". Aquela racina s'adapta en occitan en gardant totjorn las doas '-nn-'. Es la règla dempuèi Alibèrt. I a de dialèctes que pronóncian [nn]. Donc: 'annual, anniversari, millenni, decenni, decennal', etc.
La racina '-ann-/-enn-' se deu pas confondre amb lo sufixe '-en, -ena' que produtz de nombres ordinals: 'centen, centena, centenari, centenària; milen, milena; tresen, tresena; quinzen, quinzena, quinzenat...'
Lo catalan a decenni, centenni e mil·lenni. En çò de l'Ubauda, es decenal e decenni, ça que la centennal. amb doas n. Una simplificacion que seriá benvenguda, en efèit. Aniversari e non anniversari, milleni o mileni e non millenni. decenal, centenal etc.
#21#22 Òc-ben ! Sèi dreit d'acòrd embé tu... tas proposicions son de luenh las melhoras !
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari