Opinion
Toponimia gascona (V): Noms de honts
A, les honts! N'i'n a absoludament pertot, e coma pervesissen l'aiga, an totjorn aujut una plaça importanta dens la toponimia, dens la percepcion deu paisatge que nos environa... Avant de ne'n parlar, precisi que la “hont” gascona (o la “font”) recubre mantuna realitat. Cèrtas i a totjorn l'irèia d'aiga que guitza o que chemís, mès lo francés destinga tanplan: la source (a l'interfàcia d'un aqüifère [formacion permeabla contenent una napa] e d'un eponte [formacion impermeabla] devath l'aqüifère), la fontaine qu'es una construccion umana d'ont l'aiga sòrt, e la résurgence (resurgéncia) qu'es lo punt de sortida d'un riu que cor devath tèrra.
Bèth-arremat de noms de honts son fòrt vielhs e se tròban dejà dens de tèxtes medievaus, coma au XIVe siègle la Hont Martienga que balhèt son nom au vilatge de la Martingue. Coma 'queths noms son fòrt vielhs, pòden conténer de vocables vinguts arcaïcs, desformats, quauque còp pauc comprenedeirs; atau:
Un exemple de nom redde desformat es la Fournouquère, a Prenhac: aparei gràcia au cadastre deu XIXe siègle que 'quò's... la Hont Horquèra, la hont qu'es a la horca de dus camins!
Un adjectiu pòt qualificar la hont: atau, la Hont Trainenta, desformada en Hout Reynenta (hont au debit feble), o au contrari Fongrave (hont au debit important), ruisseau de la Houn Sorgente... La Fonrazade diu èster una hont totjorn rasada d'aiga; la Houn Roubillouse es ferruginosa. I a lo Homburens (fòrma landesa per “hont borenta”), Houn Blanque, Houn Nègue, Houn Nèoue, l'anciana parròpia de Foncaude ont se tròban de resurgéncias, e de centenats d'auts... Nòstes aujons avèvan bien de nuàncias per descríver una hont!
Sovent, es un nom de persona que qualifia la hont : Houn de Lugat, Fontarnaud (es una resurgéncia), Fonvideau, Font Martin...
A còps, un nom d'alimaut coma dens la Font du Loup pòt indicar una hont perduda au mitan deus bòscs.
Malurosament, apareishen per 'cí per 'quí de pleonasmes diguts a la francisacion de la toponimia, coma Houn de Fontgrave o Fontaine de la Hountette.
Mès fau pas aublidar los derivats sufixats. La Hontasse[2] es generalament una hont granda, vielha o mau entretenguda. Pus sovent tròban de diminutius: la Hountette, la Hountine, la Hountique, la Hontète, la Hontanelle, les Hountilles...amèi les Ontines qu'es lo nom d'un riu que travèssa Merinhac.
Ajotarèi pr'acabar —mès es aquò utile?— que bèth-còp de patronimes an aquesta origina: Lafon, Lafont, Lahon, Lahonta, Lafonta, Fontan, Bonnefont, Pédehontaa...
[1] A Sautèrnas; la hont es amenatjada en lavadeir apui ne'n sòrt una colèira que se'n vai entà lo Ciron. Aquí es l'ostau de la mamè!
[2] “Aux Hontasses, cavités sans fond, appelées abîmes, où s'engouffrent les eaux pluviales.” (véser http://gasconha.com/spip.php?loc10589#forum89980) Dens 'queth cas, les hontassas son sinonimas de cahujas o trompas, tant vau díser... lo contrari d'una hont!
Bèth-arremat de noms de honts son fòrt vielhs e se tròban dejà dens de tèxtes medievaus, coma au XIVe siègle la Hont Martienga que balhèt son nom au vilatge de la Martingue. Coma 'queths noms son fòrt vielhs, pòden conténer de vocables vinguts arcaïcs, desformats, quauque còp pauc comprenedeirs; atau:
— Fonsalade: puslèu qu'una estranja hont salada, i fau véser una hont çalada (= celada, deu latin cēlare), tant vau díser estujada. Seré benlèu la medissa causa per Fonsegrède “hont secreta”, donc estujada, a mens qu'estussi una desformacion de “hont sagrada'', çò qu'explicaré milhor lo -d-.
— Fombanne/Fon(t)banne a benlèu un rapòrt demb lo mòt celtic *bannom “còrn”... o mèi es la desformacion de “hont bona”!
— Fongrose e Fongrouse: s'agiré de “hont gravosa”, encara que la prumèira pusqui èster tanben una “hont cròsa”. Dens Foncroise, per contra, reconéishem bien un femenin de “cròi”: “hont cròisa” = “hont curada/cavada”.
— Fon de Ladou[1] diu vèner deu latin dux, coma ec vésem dens lo vielh mòt gascon “dotz”, sinonime de “hont” o de “rolhòt, colèira”. Donc aquò's una sòrta de pleonasme!
— Fombanne/Fon(t)banne a benlèu un rapòrt demb lo mòt celtic *bannom “còrn”... o mèi es la desformacion de “hont bona”!
— Fongrose e Fongrouse: s'agiré de “hont gravosa”, encara que la prumèira pusqui èster tanben una “hont cròsa”. Dens Foncroise, per contra, reconéishem bien un femenin de “cròi”: “hont cròisa” = “hont curada/cavada”.
— Fon de Ladou[1] diu vèner deu latin dux, coma ec vésem dens lo vielh mòt gascon “dotz”, sinonime de “hont” o de “rolhòt, colèira”. Donc aquò's una sòrta de pleonasme!
Un exemple de nom redde desformat es la Fournouquère, a Prenhac: aparei gràcia au cadastre deu XIXe siègle que 'quò's... la Hont Horquèra, la hont qu'es a la horca de dus camins!
Un adjectiu pòt qualificar la hont: atau, la Hont Trainenta, desformada en Hout Reynenta (hont au debit feble), o au contrari Fongrave (hont au debit important), ruisseau de la Houn Sorgente... La Fonrazade diu èster una hont totjorn rasada d'aiga; la Houn Roubillouse es ferruginosa. I a lo Homburens (fòrma landesa per “hont borenta”), Houn Blanque, Houn Nègue, Houn Nèoue, l'anciana parròpia de Foncaude ont se tròban de resurgéncias, e de centenats d'auts... Nòstes aujons avèvan bien de nuàncias per descríver una hont!
Sovent, es un nom de persona que qualifia la hont : Houn de Lugat, Fontarnaud (es una resurgéncia), Fonvideau, Font Martin...
A còps, un nom d'alimaut coma dens la Font du Loup pòt indicar una hont perduda au mitan deus bòscs.
Malurosament, apareishen per 'cí per 'quí de pleonasmes diguts a la francisacion de la toponimia, coma Houn de Fontgrave o Fontaine de la Hountette.
Mès fau pas aublidar los derivats sufixats. La Hontasse[2] es generalament una hont granda, vielha o mau entretenguda. Pus sovent tròban de diminutius: la Hountette, la Hountine, la Hountique, la Hontète, la Hontanelle, les Hountilles...amèi les Ontines qu'es lo nom d'un riu que travèssa Merinhac.
Ajotarèi pr'acabar —mès es aquò utile?— que bèth-còp de patronimes an aquesta origina: Lafon, Lafont, Lahon, Lahonta, Lafonta, Fontan, Bonnefont, Pédehontaa...
[1] A Sautèrnas; la hont es amenatjada en lavadeir apui ne'n sòrt una colèira que se'n vai entà lo Ciron. Aquí es l'ostau de la mamè!
[2] “Aux Hontasses, cavités sans fond, appelées abîmes, où s'engouffrent les eaux pluviales.” (véser http://gasconha.com/spip.php?loc10589#forum89980) Dens 'queth cas, les hontassas son sinonimas de cahujas o trompas, tant vau díser... lo contrari d'una hont!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
http://sco.lt/7FU6K1
Mèfi! Cal pas gasconejar tôt lo vocabulari a tusta buta "dotz" es un vièlh mot gascon mas tanben lengadocian. Vos aconsèlhi d'anar vistalhar lo gorg de l'uèlh dotz al nòrd de la montanha de la Clapa prèp de Narbona.
Amistats e frairetat gasconolengadociana!
*nuància: es un manlèu al francés, doncas Nuança o Calhetada segon Cantalausa. "Nuance" ven de Nuer (Ennivolar), "par allusion aux reflets que présentent les nues". Poiriam emplegar Mudada?
Lo portugués a emprontat Nuance: 1. gradação de cor; tonalidade; cambiante; matiz 2. diferença leve ou pequena 3. aquilo que é acrescentado para alterar levemente qualquer coisa 4. MÚSICA grau de força ou doçura que é conveniente dar aos sons
Houn de Fontgrave o Fontaine de la Hountette = tautologias
Pensi que cau donar las formas graficas corrèctas de totes les toponimes que citas.
N'am tanben quauques endrechs nommats "font salade" en Lemosin, ne'n coneisse un sus la comuna de Panasòu, rasís Limòtges, los toponimistas disen que quò siriá ben "font salada" per 'mor que l'aiga conten dau bicarbonata de sodium, si me suvene ben, que balha un gost salat a l'aiga.
Interessant!
Tè, una istòria de fonts significativa del mesprètz dels toponims:
Pròche de çò meu (a Lagrava-81150), i a una font coneguda de totes( perque raja emai pendent las secadas)- FONTFREJA.... e qu'en francés es venguda- per "assimilacion fonetica"( non-linguista, sai pas tròp cossi cal dire) FONT FRAICHE. E donc lo sens n'es cambiat, de " freja" se passa a "fresca". Los locutors que demòran dison "Fontfreja" o "Fontfraiche"( per respècte del toponim oficial), segon la lenga emplegada, sens far cas de la diferencia de sens e aquò tanben ditz quicòm de nòstra alienacion culturala.
E se deman-siaguem optimists! de monde plan intencionats vòlon recuperar lo toponim occitan, qual sap se "Fontfreja" va pas venir " Fontfresca"sus de polits panèls en occitan
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari