Lo fotbòl, un deis espòrts mai populars, se pòt apelar de dos o tres biais diferents segon lei registres.
 
 
Fotbòl
 
Lo nom de basa es lo fotbòl. Es lo mot que conven a l’usatge mai generau, au registre nèutre e ai registres formaus (registre tecnic deis especialistas, registre administratiu, etc.).
 
Totei sabon qu’es un manlèu a l’anglés britanic football [ˈfʊtbɔːl]. Se compausa de foot “pè” e de ball “bala, balon”, valent a dire, “jòc de balon dau pè”.
 
I a ges de rason de refusar leis anglicismes quand enriquisson l’occitan e quand son ja acceptats dins d’autrei lengas romanicas. Lo catalan ditz futbol, lo francés football, l’espanhòu fútbol, lo portugués futebol e lo romanés fotbal... L’italian es la sola lenga romanica fòrta qu’utiliza un mot completament diferent: calcio. Donc es normau de dire lo fotbòl en occitan.
 
En fonetica occitana, es inabituau d’aver un mot que conten la sequéncia interiora ‑tb‑ coma dins fotbòl. Totun la meteissa remarca es tanben valabla per d’autrei lengas romanicas e aquò leis a pas empachat d’utilizar de formas que contenon ‑tb‑.
 
En tot cas es pas un obstacle fonetic reau perque l’occitan coneis tradicionalament la sequéncia t+b dins lei limits de mots, per exemple dins sèt balons. Lo mot fotbòl se pòt prononciar basicament [fudˈbɔl] ‘fodbòl’ dins totei lei dialèctes. Certanei dialèctes pòdon admetre de pronóncias segondàrias e simplificadas coma [fubˈbɔl] ‘fobbòl’ o [fuˈbɔl] ‘fobòl’.
 
L’abreviacion le foot [ˈfut] es tipicament francesa e fonciona pas dins d’autrei lengas. I a pas de rason valabla d’acceptar una abreviacion occitana coma lo fot* perque seriá ges internacionala e seriá unicament un calc servil dau francés.
 
 
Balon
 
Lo francitan es una varietat de francés popular d’Occitània qu’es comola de traças d’occitan.
 
En francitan se pòt dire sovent le ballon [lə balɔⁿ] per designar lo “fotbòl”. Lo francés estandard utiliza pas de forma similara. Donc aquel usatge especializat de le ballon es un produch lingüistic de la societat occitana modèrna (e mai s’es de francitan).
 
Mancam d’enquistas de terren per saupre de maniera segura se la lenga occitana utiliza una forma similara que seriá lo balon. Es pas una ipotèsi ridicula.
 
En tot cas, dins l’encastre de l’enriquiment de la lenga, lei creacions tipicas dau francitan se pòdon recuperar en occitan cada còp que pòrtan quicòm de novèu. Per ieu, lo mot occitan lo balon, en mai de son sens generau de “gròssa bala”, pòt prene tanben lo sens particular de “fotbòl” dins un registre familiar e dins un contèxt clar.
 
Ara, se lo contèxt es pas sufisent per comprene que lo balon designa lo “fotbòl”, vau mai dire lo fotbòl.
 
L’occitan familiar lo balon e lo francitan le ballon son d’equivalents dau francés familiar le foot.
 
 
Butabala, passa a dètz???
 
Certaneis occitanistas prepausèron d’inventar de neologismes radicaus per parlar dau fotbòl, cola lobutabala o la passa a dètz.
 
Es pas possible que de taleis invencions, completament artificialas, sens ges de tradicion e separadas de l’usatge romanic, devengan de solucions normativas. L’usatge per defaut deu restar lo fotbòl.
 
Per còntra, dins un usatge excepcionau, restrench, comic, literari o de circonstància, es pas escandalós de dire lo butabala o la passa a dètz. Mai aquò pòt foncionar solament dins un contèxt clarament comprés per l’interlocutor. Cau installar una connivéncia preliminara.
 
Dins l’estat actuau de l’usatge, un diccionari occitan complet deuriá registrar lo fotbòl coma mot generau, lo balon coma possible sinonim d’usatge familiar, e refusar de registrar de formas ipoteticas coma lo butabala* o la passa a dètz*.
 
(En mai d’aquò, passa a dètz desvaloriza lo ròtle dau portier qu’es indispensable dins una esquipa de fotbòl.)
 
 
Fotbolaire
 
Tota una terminologia dau fotbòl se deu fixar en occitan. Per i arribar, la cèrca d’equilibri entre lei tres lengas exemple (catalan, italian e francés) es totjorn la melhora pista de trabalh, coma o ai ja suggerit. Nòstra venerabla Associacion Occitana de Fotbòl (AÒF) a assajat de trabalhar dins aqueu sens.
 
Sens detalhar totei lei tèrmes dau fotbòl, n’i a un que ja podèm examinar perque deriva de fotbòl.
 
Coma podèm apelar un “jogaire de fotbòl”? Lei tres lengas exemple utilizan lei mots seguents: en catalan futbolista, en italian calciatore~calciatrice, en francés footballeur~footballeuse.
 
La solucion occitana comprendrà la basa fotbol‑ amb un sufixe. Mai quin sufixe??? Fotbolaire, fotbolador, fotbolator, fotbolier, fotbolista, fotbolant...? Cau trobar la tendéncia majoritària dei lengas exemple.
   
La solucion mejana nos mena a preferir lo sufixe ‑aire, donc direm au masculin lo fotbolaire e au femeninla fotbolaira.
 
(I a de varietats minoritàrias d’occitan que, per lo femenin ‑aira, preferisson la varianta ‑airitz: la fotbolairitz.)