Opinion
La lenga còrsa
Fa qualques jorns, a prepaus de la creacion de l’agregacion de “Lengas de França”, un legeire escriguèt en comentari que planhiá que l’italian i apareguèsse jol nom de còrs. Aquò m’a fach pensar a mas enfança e adolescéncia insularas. I ai agut ausit que lo còrs es d’italian, mas sovent de la boca de mond que lo volián denigrar, en sosentendre que val pas mai qu’un italian mal prononciat, desformat, desnaturat.
Uèi, coneissi pauques còrses que digan que lo còrs es d’italian. Lo sentiment general i es qu’es una lenga independenta, cèrtas amb fòrça ponches comuns amb lo toscan vengut lenga oficiala d’Itàlia, amb una intercompreneson considerada coma possibla e de còps practicada, mas si que per gaireben totòm lo còrs es viscut coma particular a Corsega. Uèi, cossí que siá, parli pas de l’epòca d’abans la conquista francesa ont lo còrs èra sentit coma la lenga populara mentre que l’italian èra la lenga sabenta e administrativa.
Me soi doncas tornarmai cabussat dins un libre de Pascal Marchetti, L’usu córsu, de 2001, que teni a l’ostal dins una edicion de 2008. Se tracta d’un diccionari de còrs, que son originalitat es d’èsser orientat devèrs l’italian e lo francés a l’encòp. S’apièja mai que mai sus las formas del nòrd e del centre de l’illa, e avèm pas lo sens italian-còrs ni francés-còrs, mas es una òbra utila que permet de comparar dirèctament còrs e italian, en ajudant tanben al legeire francofòn, majoritari en Corsega.
De tot segur, pretendrai pas de me liurar, dins un article d’opinion necessàriament cortet, a un estudi esaustiu; pensi quitament que caldriá una analisi universitària completa de la question de la comparason del còrs amb l’italian. En mai d’aquò, es epistemologicament discutible de metre al meteis nivèl una lenga oficiala del naut nivèl de codificacion amb una lenga que s’es pas, o pas encara, balhada una nòrma acabada. M’acontentarai, per ansin, de vos prepausar una passejada rapida de qualques diferéncias qu’ai notadas, a l’azard.
Per las formas còrsas mençonadas per Marchetti, se constata l’inversion generala de l’apertura vocalica: l’adjectiu “seriós” se ditz “sériu” en còrs, mas “sèrio” en italian, del temps que “lo ser” es “a sèra” en lenga còrsa, mas “la séra” dins la lenga de la Peninsula. Tanben, “a Madónna” insulara es “la Madònna” italiana, mentre que “u mònte” (lo mont) còrs correspond al “mónte” de l’italian [fau servir lo sistèma accentual seguit per l’autor]. Aquelas oposicions son sistematicas e càmbian l’aspècte general de las doas lengas.
A mai, cal remarcar un grand nombre de falses amics corrents: l’adjectiu còrs “goffu” significa “laid”, qu’es “brutto” dins la Peninsula, mas l’italian “goffo” vòl dire “maladrech”, e per “maladrech” la lenga còrsa emplega “strampalatu”... que significa “extravagant” en italian. Lo còrs “sfaticatu” equival a “aisit”, mas l’italian “sfaticato” vòl dire “pigre”. La “zitella” còrsa es una dròlla, mas la “zitella” de l’italian es una tanta, çò es una femna vielheta non maridada. Per ansin, “i zitelli” còrses son “i ragazzi” italians, nòstres mainatges.
Dins la formacion dels mots, s’endeven que còrs e italian divergisson. Per exemple, la lenga còrsa utiliza un femenin “a miràcula” (lo prodigi), desconegut de l’italian, per desvolopar un sens distint de “miràculu” (lo miracle). Capita tanben que lo còrs s’estima mai las formas non sufixadas coma “calzu” (calçat) del temps que l’italian fa servir “calzato”. Invèrsament, lo nom “filh”, en còrs, es un mot totjorn sufixat, “figliolu”, mentre que l’italian sèrva lo tèrme sens sufixe, “figlio”. De còps, çò desparièr pertòca los prefixes: per “rescontrar”, lo còrs ditz “scuntrà” mas l’italian “incontrare”.
Auriái pogut parlar d’aspèctes morfologics mai fins, coma l’abséncia de formas conjugadas proparoxitonas en còrs (c. “pizzìcu” vs. it. “pìzzico”, “pecigui”), o lo sufixe -eghj desvolopat dins la lenga de l’illa, precisament perque lo vèrb demòre paroxiton (“telefuneghju” = “telefòni”). Tanben se poiriá desvolopar la question del probable substrat comun amb lo sarde, las paucas influéncias genoesas o l’influéncia del francés dins los neologismes: per exemple, es fòrça corrent de dire “u sinemà”, luènh de l’italian “il cìnema”, per la realitat qu’es evidentament lo cinèma, introduch en Corsega a travèrs de la cultura francesa.
Ço pus paradoxal es que lo diccionari de Marchetti finís qu’atenh la tòca invèrsa de l’iniciala. Pascal Marchetti es un professor agregat retirat d’italian, e se foguèt fòrça important dins la bastison de la nòrma grafica del còrs, s’es volgut puèi far militant del raprochament del còrs amb l’italian. Òr, amb aquel diccionari, demòstra en fin finala que lo còrs es pas tan semblable a la lenga oficiala de l’estat peninsular, e que lo prètzfach d’un diccionari còrs-italian es d’a fons legitim.
Baste que mon umila passejada encoratge en Corsega l’exploracion mai prigonda de la relacion entre còrs e italian, benlèu mai complèxa que çò que s’es agut pensat.
E visca la lenga còrsa!
Uèi, coneissi pauques còrses que digan que lo còrs es d’italian. Lo sentiment general i es qu’es una lenga independenta, cèrtas amb fòrça ponches comuns amb lo toscan vengut lenga oficiala d’Itàlia, amb una intercompreneson considerada coma possibla e de còps practicada, mas si que per gaireben totòm lo còrs es viscut coma particular a Corsega. Uèi, cossí que siá, parli pas de l’epòca d’abans la conquista francesa ont lo còrs èra sentit coma la lenga populara mentre que l’italian èra la lenga sabenta e administrativa.
Me soi doncas tornarmai cabussat dins un libre de Pascal Marchetti, L’usu córsu, de 2001, que teni a l’ostal dins una edicion de 2008. Se tracta d’un diccionari de còrs, que son originalitat es d’èsser orientat devèrs l’italian e lo francés a l’encòp. S’apièja mai que mai sus las formas del nòrd e del centre de l’illa, e avèm pas lo sens italian-còrs ni francés-còrs, mas es una òbra utila que permet de comparar dirèctament còrs e italian, en ajudant tanben al legeire francofòn, majoritari en Corsega.
De tot segur, pretendrai pas de me liurar, dins un article d’opinion necessàriament cortet, a un estudi esaustiu; pensi quitament que caldriá una analisi universitària completa de la question de la comparason del còrs amb l’italian. En mai d’aquò, es epistemologicament discutible de metre al meteis nivèl una lenga oficiala del naut nivèl de codificacion amb una lenga que s’es pas, o pas encara, balhada una nòrma acabada. M’acontentarai, per ansin, de vos prepausar una passejada rapida de qualques diferéncias qu’ai notadas, a l’azard.
Per las formas còrsas mençonadas per Marchetti, se constata l’inversion generala de l’apertura vocalica: l’adjectiu “seriós” se ditz “sériu” en còrs, mas “sèrio” en italian, del temps que “lo ser” es “a sèra” en lenga còrsa, mas “la séra” dins la lenga de la Peninsula. Tanben, “a Madónna” insulara es “la Madònna” italiana, mentre que “u mònte” (lo mont) còrs correspond al “mónte” de l’italian [fau servir lo sistèma accentual seguit per l’autor]. Aquelas oposicions son sistematicas e càmbian l’aspècte general de las doas lengas.
A mai, cal remarcar un grand nombre de falses amics corrents: l’adjectiu còrs “goffu” significa “laid”, qu’es “brutto” dins la Peninsula, mas l’italian “goffo” vòl dire “maladrech”, e per “maladrech” la lenga còrsa emplega “strampalatu”... que significa “extravagant” en italian. Lo còrs “sfaticatu” equival a “aisit”, mas l’italian “sfaticato” vòl dire “pigre”. La “zitella” còrsa es una dròlla, mas la “zitella” de l’italian es una tanta, çò es una femna vielheta non maridada. Per ansin, “i zitelli” còrses son “i ragazzi” italians, nòstres mainatges.
Dins la formacion dels mots, s’endeven que còrs e italian divergisson. Per exemple, la lenga còrsa utiliza un femenin “a miràcula” (lo prodigi), desconegut de l’italian, per desvolopar un sens distint de “miràculu” (lo miracle). Capita tanben que lo còrs s’estima mai las formas non sufixadas coma “calzu” (calçat) del temps que l’italian fa servir “calzato”. Invèrsament, lo nom “filh”, en còrs, es un mot totjorn sufixat, “figliolu”, mentre que l’italian sèrva lo tèrme sens sufixe, “figlio”. De còps, çò desparièr pertòca los prefixes: per “rescontrar”, lo còrs ditz “scuntrà” mas l’italian “incontrare”.
Auriái pogut parlar d’aspèctes morfologics mai fins, coma l’abséncia de formas conjugadas proparoxitonas en còrs (c. “pizzìcu” vs. it. “pìzzico”, “pecigui”), o lo sufixe -eghj desvolopat dins la lenga de l’illa, precisament perque lo vèrb demòre paroxiton (“telefuneghju” = “telefòni”). Tanben se poiriá desvolopar la question del probable substrat comun amb lo sarde, las paucas influéncias genoesas o l’influéncia del francés dins los neologismes: per exemple, es fòrça corrent de dire “u sinemà”, luènh de l’italian “il cìnema”, per la realitat qu’es evidentament lo cinèma, introduch en Corsega a travèrs de la cultura francesa.
Ço pus paradoxal es que lo diccionari de Marchetti finís qu’atenh la tòca invèrsa de l’iniciala. Pascal Marchetti es un professor agregat retirat d’italian, e se foguèt fòrça important dins la bastison de la nòrma grafica del còrs, s’es volgut puèi far militant del raprochament del còrs amb l’italian. Òr, amb aquel diccionari, demòstra en fin finala que lo còrs es pas tan semblable a la lenga oficiala de l’estat peninsular, e que lo prètzfach d’un diccionari còrs-italian es d’a fons legitim.
Baste que mon umila passejada encoratge en Corsega l’exploracion mai prigonda de la relacion entre còrs e italian, benlèu mai complèxa que çò que s’es agut pensat.
E visca la lenga còrsa!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#3 Ausbau ? Diassistèma ? Dachsprache ? Es que vos seria possible d'explicar o de revirar aqueles mots ? I-a un fais de legèires que, coma ieu, son pas d'universitaris...
#11 Cresi pas que s'agisca de faire coma Blanchet quand es question de retenir de critèris sociologics mas puslèu d'examinar e de prene en compte l'istòria e la situacion sociala pròpia a cada idiòma, e politica (qu'es de social). Es aital que i a ara al mens quatre o cinc lengas escandinavas, admesas coma talas pels linguistas.
Amai, solide que los linguistas pòdon identificar d'ensems linguistics coerents/coesius (encara que s'entendon pas totes suls critèris de retenir) mas es sovent socialament, per malastre o per astre, que s'elabòra un idiòma en lenga o en dialècte d'una lenga, la paraula del linguista i podent ça que la jogar un ròtle.
#10 Lo critèri sociolinguistic, utilizat per de mond coma Blanchet per "provar" que lo provençau es pas d'occitan, es vaigue e pauc estable : lo meme tipe que t'explica que dins lo vilatge d'a costat parlan pas coma nautres te dirè que lo bonhat de Paris dins son bistrot parla "coma nosautres". Co decisiu dins lo cas dau corso es lo fach politic. Avans la conquista francesa, coma o dit Gerard Joan, ço que fonccionava èra un continuum diglossic entre lenga parlaa, lo dialetto, e lo toscan literari, lo dau Dio vi Salvi regina per ex. (e es perfechament verai que la diferéncia entre lo corso e los dialectes centro-miejornaus d'Italia es força mendra que la que dessepara los uns e los autres dau piemontés per ex. considerat coma dialetto…) Tot lo trabalh de las autoritats francesas au sègle XIX es estat de rompre aqueu continuum en chaçant l'italian. A partir dau moment que d'intellectuaus corsos an començat de se pausar de questions, èra trop tard per tornar au coble dialetto/toscan, e aqui es doncas naissut lo corso. Dau meme biais au Luxemborc, per se destriar de l'imperialisme alemand au sègle XX, an inventat una lenga luxemborguesa, es a dire de francic, distinta. Dau meme biais los neerlandeses an chausit d'eissubliar que lor lenga es dins lo continuum dau bas-alemand. Dau meme biais, dins las annaas 1990, de "linguistas" croats o serbs, chascun dins son caire, an assajat de bastir un sèrb e un croat qu'aien lo mens de causas en comun, en inventant de mots o en los pescant dins de dialectes periferics. Mas a chasque cop per que marche, a chalgut far intervenir, d'un biais o d'un autre, lo fach politic. Fàcia a aquo, los rasonaments purament linguistics, vertadiers dins l'absolut, pesan ren dins lo relatiu de las representacions.
#9 E benlèu que la definicion de las lengas es pas sonque un afaire estrictament linguistic mas puslèu sociolinguistic, e en sociolinguistica, i a doncas de criteris sociologics en mai, i a pas qu'a veire las lengas escandinavas per exemple.
Alavetz lo còrse qu'ei ua lenga diferenta de l'italian, mes lo gascon qu'ei la medisha lenga que lo provençau ... aquò qu'ei un critéri héra racionau!
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari