L’autre còp tombèri per astre (dins lo CDI de mon licèu) sus un libre d’Alain Guy, ancian professor a la facultat de Tolosa, intitolat en francés Istòria de la filosofia espanhòla[2].
 
Es un subjècte que m’interessa per amor que, d’en primièr, tròbi que dins la tradicion europèa (“continentala” coma se ditz uèi) qu’es estada la de ma formacion, la Peninsula iberica apareis sovent coma una resnullius en filosofia, sens ges de pensaire important o d’inovators/creators filosofics.
 
Itàlia, França, Alemanha e mai lo rèsta, an cadun lor còla de gènis coneguts dins lo mond entièr. Los iberics an eles qualques figuras filosoficas conegudas d’en pertot, coma lo malhorquin Ramon Llull o encara mai pròche de nosautres, lo basco Miguel de Unamuno (1864-1936) un bèl precursor de l’existencialisme europèu (Del sentimiento trágico de la vida, 1913), simbòl d’aquela generación del 98, la d’una Espanha qu’a la gula de fusta, en cèrca d’ela meteissa, traumatizada per la pèrda de Cuba.
 
Oblidem pas tanpauc la figura del noucentisme, lo filosòf castelhan José Ortega y Gasset (1883-1955) autor d’una òbra filosofica apassionanta (Las meditaciones del Quijote, 1914) qu’intègra la fenomenologia de Husserl, encara inconeguda en França a aquesta epòca; es una pensada de la razónvital, un “perspectivisme” original, de rasigas tan nietzscheanas coma leibnizianas, aital coma una meditacion sus l’istòria, l’identitat d’Espanha e çò que sona la circunstancia amb la siá famosa reformulacion del cogito cartesian: yo soy yo i mi circunstancia.
 
 Rai, dirai doncas qu’a la gròssa, per un estudiant europèu non ispanista (e non iberic), sembla que son un pauc demorats, aqueles pensaires, sus la talvèra de l’istòria mondiala de la filosofia: serián eles pas que de filosòfs “minors”, ben luènh dels grand gènis venguts del Nòrd o de la bèla Itàlia del Rinascimento?
 
E parli quitament pas de las lengas de la Peninsula, e mai las majoritàrias coma lo portugués o lo castelhan, que son pas disponiblas en França entre las que permeton de passar l’espròva de lenga al concors de l’agregacion de filosofia —s’i pòt causir “pas que” l’anglés, l’alemand, l’italian o ben lo latin, lo grèc ancian e l’arabi literari.
 
Bon, inutil de vos dire qu’istoricament tot aquò me sembla fals e injust que non sai. Basta una lectura rapida del libre d’Alain Guy per se’n convéncer.
 
La primièra causa que tusta lo legeire un pauc avisat, aquò’s lo nombre fòrça important a l’Edat Mejana, d’escriches filosofics en lenga catalana, e pas de mendre.
 
Solide, l’explica istorica es de boscar dins l’espandiment cultural de la corona aragonesa. Jaume Ièr (1208-1276) amb l’ajuda de Ramon de Penyafort (m. 1275) installèt sus la basa d’un ideal catolic e pontifical los diferents òrdres monastics (Òrdre de la Mercé, òrdres mendicants) puèi espeliguèron las universitats (e las bibliotècas que van de cotria), la de Lhèida en 1309, fondada per Jaume II (1243-1311), puèi la d’Uesca e de Perpinhan, de mercés a Pere IV (1319-1387), enfin Valéncia, Malhòrca e al s.XV Girona, Barcelona, Tarragona.
 
A despart del filosòf augustinian Ferrer de Catalonha (m. 1280) professor a Paris que se sap pas gaire sus el, coneissèm Ramon Martí (1230-1286), escolan d’Albèrt lo Grand (1200-1280) condisciple de Tomàs d’Aquin (1224-1274) que foguèt ensenhaire de lengas orientalas a Murcia, missionari a Tunís, se moriguèt a Barcelona mas, me sembla, escriguèt pas qu’en latin.
 
Podèm notar tanben Francesc Eiximenis (m. 1409) disciple del filosòf escossés Joan Duns Scot (1266-1308) qu’estudièt a Tolosa, faguèt lo professor a Lhèida e se moriguèt a Perpinhan. Produiguèt en catalan qualques òbras apologeticas e teologicas (Crestià, Llibre dels Angels, Llibres de les Dones) escrichas amb la volontat de pertocar lo pòble.
 
Del tot segur, la figura màger e de mal evitar d’aqueste temps aquò’s Ramon Llull (1232-1315)[3], malhorquin e “filh d’Occitània”[4], çò ditz En Guy el meteis. Es el que se destaca coma l’escriveire que donèt a la lenga catalana la primièra plaça en Euròpa (ben abans lo francés del Discours de la Méthode de René Descartes en 1637) dins l’istòria de la filosofia escricha en lenga “vernaculara” e pas pus en latin (Llull èra nullàs en latin, çò dison las lengas de pèlha).
 
Se tracta d’una filosofia apologetica crestiana que son originalitat es sa concepcion del ròtle de la logica dins la propaganda fide. Llull se volguèt lo creator d’una Ars Magna, un sistèma de logica combinatòria que permetèsse de rendre manifèsta la veritat del cristianisme, per dire de convertir totes los “Infidèls” al mejan de la quita fòrça del sieu òrdre formal e racional.
 
Sens dintrar dins totes los detalhs, cal dire tanben que lo lullisme es mai que mai una filosofia mistica d’Amor, eiretièr qu’èra de la civilizacion occitana del s. XII. Pasmens, l’autor de Blanquerna (escrich a Montpelhièr en 1283) e dels famoses poèmas del Libre d’amic e d’amat, s’inspirava directament dels sofís arabomusulmans qu’aviá coneguts dins sos divèrses viatges[5]:
   
S’aqueste poderós lagui de conversion dels “Infidèls” lo metèt plan sovent en dangièr dins sa vida, faguèt l’esforç pr’aquò -nòu ans d’estudis, çò dison- d’aprene menimosament la lenga aràbia e de conéisser los escriches dels arabomusulmans dont combatiá arderosament la fe e la filosofia.
 
D’efièch, foguèt lo sistèma filosofic lullian una arma de lucha, sens gaire de succès ça que la, contra la progression del dich “averroïsme latin” - segon la pensada de l’andalós Averroès/Ibn Roshd (1126-1198) en Euròpa, el qu’anava donar naissença, après qualques adobaments, a la filosofia escolastica. Enfin coma o conclutz lo professor Alain Guy:
 
 “Remarca Eusèbio Colomer (De la edad media al Renacimiento, 46) que’mai d’un trach de l’etèrn quichotisme de l’arma ispanica s’amaga dins la personalitat de Llull’: foguèt d’efièch un paladin de Dieu, que creguèt fòrt e mòrt, duscas a la fin, a la siá mission de reformator e d’apòstol dels Infidèls (...) Lo lullisme, coma o vegèt fòrt plan Menéndez y Pelayo, serà una de las tradicions mai vivas de la filosofia espanhòla. A la debuta del sègle XV inspirarà tota l’òbra de Ramon de Sibiuda; al sègle XVII, son Ars Magna erà explicitament represa per Leibniz e sos disciples; uèi lo jorn, demòra a la luènha origina de tota la filosofia de la logica.
 
Quant a l’idèa lulliana d’una lenga universala, coneguèt son acabament amb l’espelida de l’esperanto (...) Aqueste sufícristianizado, segon los mots d’Asín Palacios, amb son arma incandescenta de jonglaire del Crist, interessa la filosofia mai que jamai per amor de sas intuicions prigondas, notadament l’audaciosa idèa de comprene e de revirar, dins la farga d’una rason ben sistematizada, totas las veritats del mond vesedor e invesedor.”[7]
 
de seguir...