Opinion
Variacions foneticas en gascon culte
Lo gascon estandard que segueish ua construccion lenta e qu’oscilla entre divèrsas pistas, coma ac expliquèi dens un article precedent (Jornalet, 21.1.2014). Ua primèra pista que poiré estar unitària e convergenta dab los autes dialèctes occitans, ua segonda pista que’s basaré suus parlars gascons centraus e ua tresava pista qu’anaré de cap tà la koinè literària bearnesa.
Quina que sia la causida definitiva, l’usatge culte deu bearnés que pòt causir bèras opcions foneticas que son convergentas dab las tendéncias majoritàrias de la lenga. La koinè bearnesa que’s basa sus un ensemble de practicas non completament unificadas ont pòden interviéner, segon la practica de cada persona, los diferents parlars bearnés locaus —pro eterogenèus— e las influéncias de diferents autors d’expression bearnesa.
Lo tablèu seguent qu’utiliza quauques signes de l’alfabet fonetic que meritan explics preliminars.
Que's conselha de combinar quauques sèrias de sons.
Totas aquestas variacions de pronóncia non concerneishen pas solament lo bearnés, que’s tròban dens diferents parlars locaus deu gascon en dehòra de Bearn.
Remarca — Se sap que dens bèths parlars gascons, la v entre duas vocalas e pòt passar de [β] a [w]: aver [aˈβe, aˈwe]. Totun lo gascon estandard e la koinè bearnesa que prefereishen la pronóncia [β]: aver [aˈβe]. Quand se pronóncia [w], que’s recomanda d’escríver de manèra unitària v (aver) meilèu que u (auer) a maugrat de l’usatge aranés que prefereish u (auer).
Quina que sia la causida definitiva, l’usatge culte deu bearnés que pòt causir bèras opcions foneticas que son convergentas dab las tendéncias majoritàrias de la lenga. La koinè bearnesa que’s basa sus un ensemble de practicas non completament unificadas ont pòden interviéner, segon la practica de cada persona, los diferents parlars bearnés locaus —pro eterogenèus— e las influéncias de diferents autors d’expression bearnesa.
Lo tablèu seguent qu’utiliza quauques signes de l’alfabet fonetic que meritan explics preliminars.
[ɔ]: coma la ò obèrta deu gascon
[ə]: coma lo francés e dens petit e l’anglés a dens ago
[j]: coma lo francés y dens kayak, l’espanhòu y dens ayudar e l’anglés y dens yes
[c]: son pròche de ‘ty’, sembla ua [t] mes en hicar la lenga contra lo paladar
[ɟ]: son pròche de ‘dy’, sembla ua [d] mes en hicar la lenga contra lo paladar
[ʒ]: coma lo francés j dens jeune e l’anglés s dens pleasure
[tʃ]: coma lo francés tch, l’espanhòu ch e l’anglés ch
[dʒ]: coma lo francés dj dens adjudant e l’anglés j dens John
[ə]: coma lo francés e dens petit e l’anglés a dens ago
[j]: coma lo francés y dens kayak, l’espanhòu y dens ayudar e l’anglés y dens yes
[c]: son pròche de ‘ty’, sembla ua [t] mes en hicar la lenga contra lo paladar
[ɟ]: son pròche de ‘dy’, sembla ua [d] mes en hicar la lenga contra lo paladar
[ʒ]: coma lo francés j dens jeune e l’anglés s dens pleasure
[tʃ]: coma lo francés tch, l’espanhòu ch e l’anglés ch
[dʒ]: coma lo francés dj dens adjudant e l’anglés j dens John
| letra | pronóncia mei unitària e desirabla en gascon estandard | pronóncias possiblas en koinè bearnesa | exemple |
| a après accent tonic | [ɔ] | [ɔ, ə] | negra [ˈneɣrɔ (ˈneɣrə)] parlan [ˈparlɔn (ˈparlən)] cantàvam [kanˈtaβɔm (kanˈtaβəm)] cantàvatz [kanˈtaβɔts (kanˈtaβəts)] disèvam [diˈzɛβɔm (diˈzɛβəm)] disèvatz [diˈzɛβɔts (diˈzɛβəts)] |
| e après accent tonic | [e] | [e, ə] | negre [ˈneɣre (ˈneɣrə)] libe [ˈliβe (ˈliβə)] |
| -ia en fin de mot, après un accent tonic escriut | [jɔ] | [jɔ, i] | glòria [ˈglɔrjɔ (ˈglɔri)] polícia [puˈlisjɔ (puˈlisi)] |
| iu ieu | iu [iw] ieu [jew] (pronóncias distintas) | iu [iw] ieu [iw] (pronóncia identica) | viu [ˈbiw] escriut [esˈkriwt] fiular [fiwˈla] Andrieu [anˈdrjew (anˈdriw)] dieu [ˈdjew (ˈdiw)] adieu [ˈaðjew (ˈaðiw)] Remarca — La nòrma accèpta ua uniformizacion eventuala de l’ortografia de cap tà iu, mes aquò non es pas un usatge unitari: Andrieu (Andriu), dieu (diu), adieu (adiu)... Vejatz lo men article deu 21.10.2013. |
| j g davant e, i | [ʒ] | [ʒ, j] | roge [ˈrruʒe (ˈrruje)] roja [ˈrruʒɔ (ˈrrujɔ)] |
| tj tg davant e, i | [dʒ] | [dʒ, ɟ] | viatge [ˈbjadʒe (ˈbjaɟe)] viatjar [bjaˈdʒa (bjaˈɟa)] |
| ch | [tʃ] | [tʃ, c] | chanca [ˈtʃaŋkɔ (ˈcaŋkɔ)] ponchut [punˈtʃyt (puɲˈcyt)] |
| -g en posicion finala, dens quauques mots | [tʃ] | [tʃ, c] | estug [esˈtytʃ (esˈtyc)] |
| th | [t] | [t, tʃ, c] | bèth [ˈbɛt (ˈbɛtʃ, ˈbɛc)] vath [ˈbat (ˈbatʃ, ˈbac)] |
Que's conselha de combinar quauques sèrias de sons.
— L’opcion mei unitària qu’assòcia j~g [ʒ], dab tj~tg [dʒ], dab ch [tʃ], dab -g [tʃ] finala e eventualament dab th [t, tʃ]. Per exemple: roge [ˈrruʒe], roja [ˈrruʒɔ], viatge [ˈbjadʒe], viatjar [bjaˈdʒa], chanca [ˈtʃaŋkɔ], estug [esˈtytʃ], bèth [ˈbɛt, ˈbɛtʃ].
— Ua auta opcion valabla qu’assòcia j~g [j], dab tj~tg [ɟ], dab ch [c], dab -g [c] finala e eventualament dab th [t, c]. Per exemple: roge [ˈrruje], roja [ˈrrujɔ], viatge [ˈbjaɟe], viatjar [bjaˈɟa], chanca [ˈcaŋkɔ], estug [esˈtyc], bèth [ˈbɛt, ˈbɛc].
— Ua auta opcion valabla qu’assòcia j~g [j], dab tj~tg [ɟ], dab ch [c], dab -g [c] finala e eventualament dab th [t, c]. Per exemple: roge [ˈrruje], roja [ˈrrujɔ], viatge [ˈbjaɟe], viatjar [bjaˈɟa], chanca [ˈcaŋkɔ], estug [esˈtyc], bèth [ˈbɛt, ˈbɛc].
Totas aquestas variacions de pronóncia non concerneishen pas solament lo bearnés, que’s tròban dens diferents parlars locaus deu gascon en dehòra de Bearn.
Remarca — Se sap que dens bèths parlars gascons, la v entre duas vocalas e pòt passar de [β] a [w]: aver [aˈβe, aˈwe]. Totun lo gascon estandard e la koinè bearnesa que prefereishen la pronóncia [β]: aver [aˈβe]. Quand se pronóncia [w], que’s recomanda d’escríver de manèra unitària v (aver) meilèu que u (auer) a maugrat de l’usatge aranés que prefereish u (auer).
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
enviat, pas pareishut ?
#37 Qu’èi hèit ua petita actualizacion formala d’aqueste article en hicar mei formas deu tipe gascon centrau, segon los modèls de Bèc, Bianchi, Viaut e Romieu... entau plaser deus legedors e entau men plaser personau. Que'n parlaram dens quauques articles futurs.
#36 Òu collèga, començatz de m'alassar. Ara o vos dirai en provençau de la bòna.
Ai ja explicat mila còps dins lei comentaris precedents (e dins d'articles anteriors) que ieu siáu prèst a sostenir sens resèrva la koinè bearnesa o lo gascon centrau de Bèc. E sabètz legir?
#35 Se pensatz ajudar lo gascon en emplegar un salmidonguin en plaça d'un deus dus estandards vigents, qu'm pensi que vs'enganatz de la mei maishanta faiçon. Que harétz milhor d'ajudar los dus estandards en reconéishe'us. Lo salmidonguin non sauvarà pas lo gascon, jo que v'ac dic.
#34 Lo bearnés que's cultiva uei lo dia coma ua "koinè", dab quauques trèits convergents, mes sens unificacion definitiva ni cap d'estabilitat normativa. Que recep tròp d'interferéncias francesas. Non fonciona pas encara coma un estandard. Que poiré evolucionar vèrs un estandard, totun, dab quauques esfòrç.
L'aranés que's cultiva uei en recéber tròp d'interferéncias deu catalan e de l'espanhòu e que manca tanben d'estabilitat normativa. Non fonciona pas encara coma un estandard, tanpauc.
Se non i a pas nada connexion entre lo bearnés culte e l'aranés culte, lo gascon qu'anarà mau.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari