Opinion
Explics navèths suu gascon estandard
Las diferentas pistas entà bastir lo gascon estandard
Dens l’encastre de l’estandardizacion pluricentrica de l’occitan, voluda peus lingüistas visionaris Loís Alibèrt, Robèrt Lafont e Pèire Bèc, èi publicat òbras entà completar aqueth projècte. E non soi pas lo sol.
L’occitan estandard, tau coma se desvolopa, qu’es pluricentric. Compren ua varietat per defaut basada suu dialècte lengadocian (varietat intermediària mes non superiora). Compren tanben quauques autas varietats basadas suus autes dialèctes. Que son encara en construccion.
Naturalament lo gascon es ua d’aqueras varietats. Que’s pòt parlar de gascon estandard o, mei exactament, d’occitan estandard gascon. Atau lo gascon estandard b’es ua modalitat regionala dehens l’occitan estandard.
(Bèths lingüistas que prefereishen remplaçar lo mot estandard per referenciau o larg. Non precisarèi pas aqueth debat ací.)
Dens las mias recèrcas, dempuish annadas, èi dit que lo gascon estandard non es pas encara estabilizat e que la soa forma definitiva oscilla entre tres o quate possibilitats.
Los que segueishen las mias publicacions be saben qu’èi assajat de trabalhar en seguint aqueras diferentas solucions. Las mias primèras amors qu’anavan cap au tipe bearnés mentre que los mens articles gascons mei recents exploravan lo tipe ultraconvergent. E que precisavi tostemps que las diferentas pistas existivan. Ja hascoi dens Jornalet un aute article sus aqueth tèma: “Lo gascon estandard, ont n’èm?” (Jornalet, 20.1.2014).
Clarificacions
Après raperar las basas deu debat, que vòli portar lutz a bèras afirmacions de bèths legedors, exprimidas recentament.
Non èi pas jamei parlat, jo, d’impausar lo tipe ultraconvergent (tipicament: batiá). Per contra, si qu’èi explorat lo son usatge experimentau, au par d’autas pistas. Be sabèvi qu’aqueth tipe ultraconvergent non agradaré pas a tots e aquò s’es confirmat dens las discussions recentas (e pas solament dens los comentaris de Jornalet).
Donc evidentament, lo tipe ultraconvergent non pòt pas reüssir e que cessarèi d’utilizà’u.
Qu’es incontestable que lo tipe ultraconvergent e’s basa sus formas gasconas autenticas e existentas. Non inventavi pas nat “pseudogascon”. S’èra un patchwork? Que òc. Hèra koinès e hèra estandards capvath lo Mond que son patchworks: la koinè bearnesa, lo gascon literari e centrau de Pèire Bèc, lo lengadocian estandard, la koinè mistralenca provençala, l’alemand estandard, lo francés estandard (que non deriva pas de nat dialècte “francian”), etc.
Que rapèri que lo quite Pèire Bèc, dens los sons obratges, e prevei la possibilitat d’utilizar formas verbalas segondàrias de tipe batiá au costat de las formas principalas de tipe batèva o batè. Non inventavi pas arren de particular.
Aqueth tipe ultraconvergent e experimentau non èra pas un “pseudogascon”, qu’es clar. Per contra avèva dus defauts redibitòris que justifican lo son abandon.
Ara que lo tipe ultraconvergent es enterrat, las solucions restantas son lo tipe bearnés e lo tipe centrau.
Lo tipe bearnés qu’a l’avantatge de dominar la produccion literària e pedagogica dempuish un sègle mes non obtien pas un succès definitiu en dehòra de Bearn. Qu’es totalament escartat dens l’usatge deus aranés. Jo qu’aurí adoptat lo bearnés s’estosse mei acceptat capvath Gasconha.
Ara donc, qu’anarèi de mei en mei cap au tipe centrau iniciat per Bèc e reexplorat per Bianchi, Viaut e Romieu. Que demòra l’unica solucion uei disponibla, intermediària e equilibrada entre los pòls bearnés e aranés.
Aqueth tipe centrau non es pas encara pro fixat. Bèc, Bianchi, Viaut e Romieu que presentan quauques divergéncias de detalh e que dèishan encara tròp de variantas concurrentas que non ajudan pas a estabilizar l’estandard.
Dens las soas darrèras publicacions, Bèc que preferiva formas de mei en mei convergentas mes en bèth demorar dens la pista deu gascon centrau. Lo futur deu passat que’u hasèva passar de parlère a parlèra. Qu’abandonava créder e qu’adoptava créser... Qu’ac vesèm emblematicament dens lo títol deu son libe Entà créser au món, de 2004. Que seguirèi de mei en mei aquera pista de trabalh.
Lo gascon estandard definitiu, entà trobar lo succès e l’estabilitat, que deurà respóner a quauques condicions, totun.
Dens l’encastre de l’estandardizacion pluricentrica de l’occitan, voluda peus lingüistas visionaris Loís Alibèrt, Robèrt Lafont e Pèire Bèc, èi publicat òbras entà completar aqueth projècte. E non soi pas lo sol.
L’occitan estandard, tau coma se desvolopa, qu’es pluricentric. Compren ua varietat per defaut basada suu dialècte lengadocian (varietat intermediària mes non superiora). Compren tanben quauques autas varietats basadas suus autes dialèctes. Que son encara en construccion.
Naturalament lo gascon es ua d’aqueras varietats. Que’s pòt parlar de gascon estandard o, mei exactament, d’occitan estandard gascon. Atau lo gascon estandard b’es ua modalitat regionala dehens l’occitan estandard.
(Bèths lingüistas que prefereishen remplaçar lo mot estandard per referenciau o larg. Non precisarèi pas aqueth debat ací.)
Dens las mias recèrcas, dempuish annadas, èi dit que lo gascon estandard non es pas encara estabilizat e que la soa forma definitiva oscilla entre tres o quate possibilitats.
1. Ua pista bearnesa, basada sus la koinè literària bearnesa, varietat ja pro convergenta mes non estabilizada, alimentada peus parlars locaus bearnés pro eterogenèus. Quauques trèits tipics ne son lo pas de ò a o après n o m (mòrt >mort), l’usatge quasi permanent deus enonciatius (que parli, be parli, ja parli, e parli...) e las terminasons deu preterit en -è, -í, -ó a la tresava persona deu singular (parlè, finí, sentí, bató).
2. Ua pista centrala, basada suus parlars deu centre de Gasconha, pro similars a la koinè bearnesa, en acòrdi dab l’idèa iniciala deu lingüista Pèire Bèc. Los lingüistas Andrieu Bianchi, Alan Viaut e Maurici Romieu qu’an hèit ulteriorament proposicions similaras mes en tot hicà’i quauques nuanças. Bèths trèits tipics ne son la conservacion de ò après n o m (mòrt, non pas mort), l’usatge mei liure deus enonciatius (parli o que parli) e, aumens dens l’òbra de Bèc, un preterit en -èc, -ic, -oc meilèu qu’en -è, -í, -ó (parlèc, finic, sentic, batoc).
3. Ua pista ultraconvergenta. Tien quauques trèits pres au gascon orientau de Comenge e Coseran e es pròcha deus autes dialèctes occitans. Bèths aspèctes tipics ne son la conservacion de ò après n o m (mòrt, non pas mort), l’usatge mei liure deus enonciatius (parli o que parli) e quauques terminasons verbalas mei unitàrias (los preterits que pòden estar parlèc, finiguèc, sentiguèc, batèc en lòc de parlèc, finic, sentic, batoc; l’imperfèit que pòt estar batiá en lòc de batèva o batè; lo condicionau que pòt estar bateriá en lòc de bateré...).
4. Teoricament que poirem imaginar ua quatava solucion: ua pista aranesa. La question non seré pas absurda pr’amor deu dinamisme institucionau de l’aranés dempuish los ans 1990, ligat a l’oficialitat de l’occitan en Aran e en Catalonha. Ara: nat corrent non revendica pas aquera solucion, ni solament los aranés... Lo gascon aranés que coneish conjugasons entre los diferents tipes ja mentavuts, per exemple tien un preterit parlèc, causic, batec (variacion de batèc); tien un imperfèit batie (variacion de batiá) o bateve (variacion de batèva). Lo lingüista Aitor Carrera a desvolopat un modèl fòrça coerent d'aranés.
2. Ua pista centrala, basada suus parlars deu centre de Gasconha, pro similars a la koinè bearnesa, en acòrdi dab l’idèa iniciala deu lingüista Pèire Bèc. Los lingüistas Andrieu Bianchi, Alan Viaut e Maurici Romieu qu’an hèit ulteriorament proposicions similaras mes en tot hicà’i quauques nuanças. Bèths trèits tipics ne son la conservacion de ò après n o m (mòrt, non pas mort), l’usatge mei liure deus enonciatius (parli o que parli) e, aumens dens l’òbra de Bèc, un preterit en -èc, -ic, -oc meilèu qu’en -è, -í, -ó (parlèc, finic, sentic, batoc).
3. Ua pista ultraconvergenta. Tien quauques trèits pres au gascon orientau de Comenge e Coseran e es pròcha deus autes dialèctes occitans. Bèths aspèctes tipics ne son la conservacion de ò après n o m (mòrt, non pas mort), l’usatge mei liure deus enonciatius (parli o que parli) e quauques terminasons verbalas mei unitàrias (los preterits que pòden estar parlèc, finiguèc, sentiguèc, batèc en lòc de parlèc, finic, sentic, batoc; l’imperfèit que pòt estar batiá en lòc de batèva o batè; lo condicionau que pòt estar bateriá en lòc de bateré...).
4. Teoricament que poirem imaginar ua quatava solucion: ua pista aranesa. La question non seré pas absurda pr’amor deu dinamisme institucionau de l’aranés dempuish los ans 1990, ligat a l’oficialitat de l’occitan en Aran e en Catalonha. Ara: nat corrent non revendica pas aquera solucion, ni solament los aranés... Lo gascon aranés que coneish conjugasons entre los diferents tipes ja mentavuts, per exemple tien un preterit parlèc, causic, batec (variacion de batèc); tien un imperfèit batie (variacion de batiá) o bateve (variacion de batèva). Lo lingüista Aitor Carrera a desvolopat un modèl fòrça coerent d'aranés.
Los que segueishen las mias publicacions be saben qu’èi assajat de trabalhar en seguint aqueras diferentas solucions. Las mias primèras amors qu’anavan cap au tipe bearnés mentre que los mens articles gascons mei recents exploravan lo tipe ultraconvergent. E que precisavi tostemps que las diferentas pistas existivan. Ja hascoi dens Jornalet un aute article sus aqueth tèma: “Lo gascon estandard, ont n’èm?” (Jornalet, 20.1.2014).
Clarificacions
Après raperar las basas deu debat, que vòli portar lutz a bèras afirmacions de bèths legedors, exprimidas recentament.
Non èi pas jamei parlat, jo, d’impausar lo tipe ultraconvergent (tipicament: batiá). Per contra, si qu’èi explorat lo son usatge experimentau, au par d’autas pistas. Be sabèvi qu’aqueth tipe ultraconvergent non agradaré pas a tots e aquò s’es confirmat dens las discussions recentas (e pas solament dens los comentaris de Jornalet).
Donc evidentament, lo tipe ultraconvergent non pòt pas reüssir e que cessarèi d’utilizà’u.
Qu’es incontestable que lo tipe ultraconvergent e’s basa sus formas gasconas autenticas e existentas. Non inventavi pas nat “pseudogascon”. S’èra un patchwork? Que òc. Hèra koinès e hèra estandards capvath lo Mond que son patchworks: la koinè bearnesa, lo gascon literari e centrau de Pèire Bèc, lo lengadocian estandard, la koinè mistralenca provençala, l’alemand estandard, lo francés estandard (que non deriva pas de nat dialècte “francian”), etc.
Que rapèri que lo quite Pèire Bèc, dens los sons obratges, e prevei la possibilitat d’utilizar formas verbalas segondàrias de tipe batiá au costat de las formas principalas de tipe batèva o batè. Non inventavi pas arren de particular.
Aqueth tipe ultraconvergent e experimentau non èra pas un “pseudogascon”, qu’es clar. Per contra avèva dus defauts redibitòris que justifican lo son abandon.
— Los legedors s’interessavan mei a la forma que non pas au hons deus mens articles, cada còp qu’èran escriuts en gascon ultraconvergent. Ara, ua varietat estandard, per definicion, deu aver un aspècte banau, nèutre, inapercebut e acceptable.
— Non i a pas nat corrent culturau interessat per un gascon ultraconvergent. Qu’es donc ua pista sens interès.
— Non i a pas nat corrent culturau interessat per un gascon ultraconvergent. Qu’es donc ua pista sens interès.
Ara que lo tipe ultraconvergent es enterrat, las solucions restantas son lo tipe bearnés e lo tipe centrau.
Lo tipe bearnés qu’a l’avantatge de dominar la produccion literària e pedagogica dempuish un sègle mes non obtien pas un succès definitiu en dehòra de Bearn. Qu’es totalament escartat dens l’usatge deus aranés. Jo qu’aurí adoptat lo bearnés s’estosse mei acceptat capvath Gasconha.
Ara donc, qu’anarèi de mei en mei cap au tipe centrau iniciat per Bèc e reexplorat per Bianchi, Viaut e Romieu. Que demòra l’unica solucion uei disponibla, intermediària e equilibrada entre los pòls bearnés e aranés.
Aqueth tipe centrau non es pas encara pro fixat. Bèc, Bianchi, Viaut e Romieu que presentan quauques divergéncias de detalh e que dèishan encara tròp de variantas concurrentas que non ajudan pas a estabilizar l’estandard.
Dens las soas darrèras publicacions, Bèc que preferiva formas de mei en mei convergentas mes en bèth demorar dens la pista deu gascon centrau. Lo futur deu passat que’u hasèva passar de parlère a parlèra. Qu’abandonava créder e qu’adoptava créser... Qu’ac vesèm emblematicament dens lo títol deu son libe Entà créser au món, de 2004. Que seguirèi de mei en mei aquera pista de trabalh.
Lo gascon estandard definitiu, entà trobar lo succès e l’estabilitat, que deurà respóner a quauques condicions, totun.
— Ua proporcion mei larga de la populacion gascona e bearnesa, coma part de la populacion occitana, que’s deu mobilizar entà recuperar l’usatge de la lenga.
— Gramaticas, diccionaris, metòdes, creacions e usatges publics que deven coïncidir de mei en mei. Ara per ara, las divergéncias que crèan encara tròp d’instabilitat.
— L’estabilitat normativa d’un gascon estandard es indissociabla de la soa coordinacion dab los autes dialèctes occitans estandardizats. Que cau ua aplicacion coerenta de la nòrma classica Alibèrt-CLO dens lo respècte evident de cada dialècte. Se non i a pas ua tau continuitat normativa, lo quite tèrme de “gascon estandard” non a pas nat sens. Sens nòrma, nat estandard non existeish pas.
— Gramaticas, diccionaris, metòdes, creacions e usatges publics que deven coïncidir de mei en mei. Ara per ara, las divergéncias que crèan encara tròp d’instabilitat.
— L’estabilitat normativa d’un gascon estandard es indissociabla de la soa coordinacion dab los autes dialèctes occitans estandardizats. Que cau ua aplicacion coerenta de la nòrma classica Alibèrt-CLO dens lo respècte evident de cada dialècte. Se non i a pas ua tau continuitat normativa, lo quite tèrme de “gascon estandard” non a pas nat sens. Sens nòrma, nat estandard non existeish pas.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#67 Entà precisar totun, que responèvi en un comentari que disè "pauvre Vincent", lo n°66. Mes qu'es estat, miragle ?, desfaçat.
#71 Que'm sembla la koinè bearnesa, i.e. sustot "pernostenca", qu’esita drin enter duas vocacions:
1) servir de basi tà l’ensenhament en tot adaptà’s aus parlars locaus (epòca Grosclaude - vediatz l’Atlas des conjugaisons occitanes de Gascogne, per exemple);
2) empauhicà’s com nòrma (epòca Guilhemjoan - assajatz uei d’enviar un tèxte a PN dab formas com "cantèvi" o "càntam", e qu’auratz combat tà las har acceptar).
Mes aquò qu’ei ua question de causida lingüistica.
En practica la mission 1) qu’ei plan pro complida, pr’amor l’estandard de basi qui prepausan (quan non l’impausan pas) qu’ei de bon adaptar, au mensh tau gascon de capsús-e-caparrèr, sud e oèst.
Lo seguíssim tau com ei be’m sembla que seré pro estable, dab conjugasons e règlas fixas.
—
#49 Lo monde que son mobiles, que hèn negòci, que viatjan, que’s maridan luenh de casa, qu’an familha e amics capvath Gasconha e Occitània, e donc qu’ei naturau lo locutor λ qu’agi en cap mei d’un parlar.
A l’escriut jo m’estimarèi tostemps mei un parlar dab ua coeréncia intèrna, estossi locau, qu’ua mesclanha pangascona shens cap ni cuu, qui barrejaré medoquin, shalòssa e coseranés per exemple.
Per contra, en devís de tot dia lo monde d’un parçan dat qu’empróntam sovent formas deus parlars vesins, o deus dab los quaus am meis escambis. Aquò b’ei çò de normau e corrècte, e pra’mor d’aquò la lenco suu terrenh qu’ei un continuum de parlars transitòris.
Atau quan dísem "que parli la lenco de tau endret", sovent que cau compréner "de tau endret màgerment" o "de tau endret ençà o enlà, e drin au torn".
#71 reSpectar e non repectar
#70 Com n'ei pas pro establa, la koinè beanesa? En tot cas, que n'ei hòrt mei que non pas lo gascon de Bèc!! Comparatz lo dialècte deu métòde de Grosclaude dab lo de Guilhemjoan (lo metòde "a hum de calhau"), e vederatz qu'aqueste estandard gascon ei pro stable, au contra. Qu'admet petitas variacions, d'acòrd, totun pas tandas. Simplament, que cau repectar l'estandard, çò qui la gent non hèn pas sistematicament.
#69 "Bèc n'ei pas briga l'exemple de seguir . . . lo son gascon n'ei pas pro estable . . ."
La koinè bearnesa es pas brica establa tanpauc.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari