Totis pensam qu’una lenga, es un vocabulari, un sistèma fonetic e una gramatica. Es pas faus, solide, mes es pas qu’aquò. Non solament una lenga pòrta una cultura, mes tanben un “punt de vista suu monde”, çò que hè que la defensa de la diversitat culturala e doncas lingüistica es tant importanta que non pas la quita defensa de la democracia e de la libertat.

Au capítou de la cultura portada per una lenga, i a un element que descobriscoi i a pas tròp guaire, au parat de contactes dambe estrangèrs notablament, es lo de la valor deus mòts.

Es causa sabuda que la civilizacion occitana es una civilizacion de l’escrit, se comparam dambe la franca qu’es una civilizacion de l’orau. Es sovent citat coma origina de mespresas (sagnosas) entre sénhers occitans e crotzats au moment de la Crotzada dita “deus Albigeses”. En çò nòste, un mòt escrit a fòrça mès de valor qu’un mòt dit, que compta gaireben per pas ren.

Un bèth jorn, èram seduts a charrar en çò d’amics après un bon sopar. Au cap d’un moment, ça digoi: “Bon, es tard, i vam anar”. Ma hemna, qu’es polonesa e qu’èra arribada i avèva pas guaire, se levèc de tira, s’amantolèc e se n’angoc de cap a la pòrta. En çò son, quan quauqu’un ditz “me’n vau anar”, e ben, se’n va. En çò nòste, dens una tala situacion, vòu díser: “I vam anar dens una ora, caleré parlar de çò d’important perqué sèm venguts”.

Atau comprengoi qu’ende nosautes occitans, la valor d’un mòt depen de la situacion, de la persona a la quala ac disèm, etc ...

S’un Polonés vos ditz: “Deman serèi aquí a ueit oras”, i es. Un Occitan vos pòt dìser aquò ende’vs rassegurar. Aquò implica solide la costuma de’s mauhisar o pas de çò que quauqu’un vos ditz. L’excès de franquesa e de hidança a colhonat los Poloneses mès d’un còp dens l’istòria.

Es drin la medisha causa endeus afronts. Aquí son pas importants. Podètz díser a quauqu’un: “Ès un con, me hès cagar”, empacha pas de béver un còp mès tard amassa en tot batalar amistosament.

S’un Polonés ditz aquò a un aute, son maumetuts per la vita sancèra. S’un Rus ditz aquò, hèn aus patacs. Se son Georgians, las duas familhas s’entertuan.

En Gasconha susquetot, lo limit entre los mòts de la vita vitanta e los que serén lèds es pas clara. Me brembi plan de ma mairbona e de mon arrèrmairbona que parlavan de “la causa” fòrça liurament. Impossible de revirar aquò en francés davant aurelhas de dròlles.

Las lengas semiticas (ebrèu, arabe, aramèu) son tanben coneishuda per lor polisemia, es a díser qu’un mòt a significacions fòrça numerosas e sovent simbolicas (lavetz que l’alemand, au contra, es la lenga de la filosofia mercés a sa precision semantica). Passar la nueit en tot devisar sus çò que vòu díser un sol mòt a l’entorn d’una tassa de tè es l’espòrt nacionau deus musulmans, ça’m disèva un amic marroquin.

En Asia, lo mòt “non” es tan important, que’s pòt pas prononciar aisidament. S’i cau avisar de pausar pas una question qu’obliga l’interlocutor de respóner negativament, qu’aqueste pòt inventar una responsa quina que sia ende déver pas articular lo mòt maudit. Demandatz pas jamès en China: “Sabètz on se tròba lo temple XXX?”, que la persona vos pòt enviar au revèrs ende pérder pas la fàcia en díser “Non, sabi pas”.

M’arribèc de demandar atau un cafè au Japon ende lo dejunar: “Atz cafè?” (Kohi wa arimasu ka?) e lo mèste de la pension de familha on demorava me responoc de òc, puèi me portèc ... un veire de lèit. L’endeman receboi mon cafè sense d’aver pas demandat ren.

Es per aquò que, sovent, la collaboracion entre monde que parlan pas la medisha lenga es mauaisida. Demandatz a quauqu’un que trabalha en çò d’Airbus (ne coneishètz solide mès d’un se demoratz a Tolosa) se preferís estar en gasanha dambe un Alemand o un Anglés o un Italian. La responsa serà franca.

Quauqu’un justament me digoc que cau aprénguer de hèr comerci dambe los Italians: çò de màger se discuta... un còp lo contracte signat.