Primièra partida. La leiçon de guitarra
   

 Coma a l’acostumada, Policarpo Quaresma, mai conegut coma Major Quaresma, rintrèt a l’ostal vèrs quatre oras quinze de l’après-miègjorn. Fasiá mai de vint ans qu’aiçò se passava coma aquò. Al sortir de l’Arsenal de Guèrra, ont èra sossecretari, anava quèrre dins las confisariás qualques fruchas, crompava un formatge, d’unes còps, e sempre lo pan de la fornariá francesa.
 
Perdiá pas, sus aquesta caminada, ni mai una ora, de manièra qu’a tres oras quaranta, coma aquò, preniá lo tramway, sens s’enganar d’una minuta, e arribava sul lindal de son ostal, dins una carrièra alunhada de São Januário, a quatre oras quinze picantas, coma s’aquò foguèsse l’aparicion d’un astre, d’un eclipsi, enfin un fenomèn matematicament determinat, previst e predich.
 
La vesinança èran ja tant acostumada a tot aquò que, dins l’ostal del Capitan Cláudio, ont èra abitual de dinnar vèrs quatre oras e mièja, tre que lo vesián passar, la Dòna çò cridava a la mainada: “Ò, Alice! Gacha qu’es l’ora; lo Major Quaresma es ja passat!”
 
E èra coma aquò totes los jorns, dempuèi gaireben trenta ans. Demorant dins son ostal e percebent d’autres revenguts en mai de son trabalh, lo Major Quaresma menava un tren de vida superior a çò que li permetián sos revenguts burocratics, gaudissent, de la part dels vesins, de la consideracion e del respièch que se deu a l’òme ric.
 
Recebiá pas degun, viviá dins un isolament monacal, malgrat que foguèsse cortés amb los vesins, que lo jutjavan estranh e misantròp. S’aviá pas d’amics a l’entorn, aviá pas d’enemics e l’unica ostilitat qu’aviá coneguda èra la del mètge Segadas, un cirurgian un pauc famós dins lo ròdol, que suportava pas que Quaresma aguèsse de libres: “Se faguèt pas d’estudis, per de qué? Pedantisme!”
 
Lo sossecretari mostrava pas los libres a degun mas arribava que, quand se dobrissián las fenèstras del membre de sa librariá, se podiá veire, dempuèi la carrièra, las laissas comolas de fons en cima.
 
Sas costumas èran aquelas d’aquí; Darrièrament, ça que la, avián un pauc cambiat; e aquò fasiá charrar dins lo barri. En fòra del pairin e de sa filha qu’èran las soletas personas que lo visitavan fins ara, avián vist dintrar dins son ostal, los darrièrs jorns, tres còps per setmana e los meteisses jorns, un òme pichòt, magre, palle, amb una guitarra esconduda dins una cobèrta de dam. Tre lo primièr còp, l’afar tafurèt la vesinança. Una guitarra, dins un ostal tan respectable! Qué vòl dire, aquò?
 
E, lo meteis après-miègjorn, una de las mai polidas vesinas del major convidèt una amiga, ambedoas demorèron un temps perdut, d’aquí d’ailà, a passejar mai, en estirar lo cap, quand passavan davant la fenèstra dobèrta d’en cò de l’estranh sossecretari.
 
Foguèt pas inutil, l’espionatge. Assetat sul canapè, amb aquel òme al costat, emponhant la “grata” coma per jogar, lo major, amb fòrça atencion, escotava: “Èp major, gachatz, coma aquò.” E las còrdas fasián vibrar peniblament la nòta nafrada; Puèi, lo mèstre çò ajustava: “Aquò’s lo’re’, avètz comprés?”
 
Foguèt pas de besonh d’o dire a bèl exprèssi; la vesinança ne concluiguèt lèu-lèu que lo major apreniá la guitarra. Mas, diable! Un òme tan seriós implicat dins de tals manipòlis! ...
 
Un après-dinnar ensolelhat, un solelh de març, fòrt e implacable – e doncas a l’entorn de quatre oras, las fenèstras de la carrièra desertosa de São Januário se son rapida e subtament pobladas, de tot latz. E mai dempuèi l’ostal del general venguèron de gojatas se metre a la fenèstra. Qu’èra aquò? Un batalhon? Un incendi? Non, brica: lo major Quaresma, lo cap baissat e picant menut, pariu a un buòu tirant un carri, remontava la carrièra, amb jol braç aquela guitarra impudica.
 
Aquò’s vertat que la guitarra èra decentament enrotlada de papièr, mas aquela vestidura non li amagava pas completament las formas. A la vista d’un fach tant escandalós, la consideracion e lo respièch que lo major Quaresma gaudissiá al ròdol de son ostal demeniguèron un pauc. S’èra perdut, èra un fadat, se disián. El, ça que la, perseguiguèt los estudis amb serenitat, quitament per çò que percebèt pas aquela demenida.
 
Quaresma èra un òme pichon, magre, qu’utilizava un pince-nez*. Agachava sempre pel sòl, mas quand agachava fixament qualqu’un o quicòm, sos uèlhs brilhavan, detràs las lents, d’un lum de penetracion e aquò èra coma se volguèsse anar fins a l’arma de la persona o de la causa qu’agachava.
 
Amb aquò, sempre baissava los uèlhs, coma s’el se guidèsse per la poncha de la barba que li ornava lo menton.
 
 Portava sempre de fracs, negres, blaus o gris, de vestits de lana flocats, mas sempre de fracs e aquò èra rare que se cobriguèsse pas d’un capèl montat, de bòrds corts, mas ben naut, lo capèl, fach segon un modèl ancian que ne coneissiá precisament l’epòca.
 
Quand rintrèt a l’ostal, aquel jorn, foguèt la sòrre que li dobriguèt la pòrta, en tot demandar:
 
Vòs sopar?
 
Non, pas encara. Espèra un pauc que Mèstre Ricardo ven sopar anuèch amb nosautres.
 
È Policarpo! Te cal prene mai de sen. Un òme de ton atge, amb una bona situacion, respectable, coma tu, que frequenta aquel sauta-en-banca, qu’es pas luènh d’èsser un maufatan, aquò marca mal, tè!
 
Lo major destibèt lo parasòl, un vièlh parasòl amb un tronc fach tot entièr de fusta e un cable incrustat de pichons lausanges de nacre – e faguèt:
 
Mas t’enganas bravament, sorreta. Aquò’s un prejutjat de creire que tot òme que jòga de la guitarra es un sacamand. La modinha[1] aquò’s l’expression mai autentica de la poesia nacionala e la guitarra es l’instrument qu’ela exigís. Sèm nautres qu’avèm renonciat a aqueste genre musical que pr’aquò ja foguèt onorat, a Lisbona, al sègle passat, gràcias al paire Caldas, qu’aguèt un auditòri de dònas coma cal. Beckford, un anglés notable, ne fa fòrça elògi.
 
Mas aquò èra una autra epòca; ara …
 
E ben, Adelaïde? Cal pas daissar morir las nòstras tradicions, los uses autenticament nacionals!
 
Èp, Policarpo, te vòli pas contrariar, ieu! Contunha coma aquò, per ma fe! Tissós que siás...