Quan se parla d’istòria, se ditz sovent qu’es mès aisit d’aver une bona percepcion d’un eveniment longtemps après, pr’amor de las distàncias, que non pas au moment quan se debana. Ne soi pas segur. Es mès complicat qu’aquò. Èi causit un exemple pro recent dens l’istòria.

En matèria de programa d’exterminacion deus Jusius peu nazis pendent la Dusau Guèrra Mondiala, soi tostemps estat susprés d’ausir dus devises que son meslèu opausats dens lor logica.

Lo purmèr ditz: “Vista la quantitat de victimas (6 milions), l’operacion estoc possibla sonque a la condicion que demorèsse dens lo secret mès gran. Se que non, autan de personas podon pas se deishar miar a la mòrt sens de’s susmautar, en totalitat o parcialament, çò qu’auré rendut l’accion impossibla concrètament.” Sembla plan senat.

Lo dusau nos ditz: “L’exterminacion d’autan de personas (6 milions) a l’escala europenca pòt pas estar demorada secreta, totis sabèvan.” Sembla tanben senat.

De qué ne pensar?

Diserí que la tendéncia “totis sabèvan” es mès recenta que la “degun sabèva pas”. Dempuèi unas annadas, documentaris de totis sortissen dambe la tòca de provar que lo comandament aliat, britanic e estatsunidenc, èra perfèitament assabentat de çò que’s debanava dens los camps d’Auschwitz, Treblinka o Maidanek, per citar pas que los mès coneishuts. La teoria vòu que “los Aliats ajan pas volgut pérder una sola bomba ende sauvar Jusius mes que la tòca purmèra èra la victòria”. Quan coneishetz l’espessor deu tapís de bombas qu’an barrejat sus Alemanha, vesi pas se la nocion de n’estauviar unas es realista.

Èi vist un d’aquestes documentairs i a bèth temps, sus França 3. E justament, quitament s’aquò flatava mon petit sentit drin antiamerican, me soi lavetz dit que cau demorar objectiu e que las distàncias necessàrias podèvan estar a còps enganairas. Cau ténguer compte de la realitat de l’epòca e non pas jutjar dambe los uelhs d’uei. M’expliqui.

Aqueste documentari disèva en substància que los Aliats sabèvan, pr’amor qu’èran estats assabentats per mès d’una dotz d’informacions.

Jo, diserí meslèu, que los Aliats an recebuts informacions suu subjècte, çò que vòu pas díser necessàriament “estar assabentat”. Contunhi.

Cau prénguer en consideracion la realitat de la guèrra en generau, e de la dusau mondiala en particular. Per çò qu’es de las informacions, son tan importantas que’s pòt díser qu’es gràcias a eras que la luta se ganhèc. Sufís pas que de conéisher l’operacion Fortitude ende se’n rénder compte. Los Aliats an desplegat tesaurs d’engèni ende hè créser aus Alemands que desbarquèren dens lo Pas de Calais au lòc de Normandia. Sens d’aquò, l’operacion Overlord (lo desbarcament) seré estat una mauescaduda e un escac.

Per çò qu’es deu desbarcament en Provença, medisha causa, son anats dinc a distribuir en secret a las tropas d’Africa deu Nòrd diccionaris anglo-grecs. En secret, solide, ende qu’estosse descobèrts peus espions alemands e que lo comandament alemand ac cresosse. Dens aqueras operacions, tot se jòga sus detalhs e una engana pòt destornar l’enemic d’un aute objectiu plan esluenhat e estar l’encausa de sa des·hèita.

En resumit: las desinformacions circulavan autan que non pas las informacions e dobti pas una estona que los Aliats, un còp recebudas aquestas, son estats obligats d’utilizar lors mejans ende las verificar. Es aquiu que tocam lo còr de l’accion.
 
De seguir …