Primièra partida I. La leiçon de guitarra (Seguida)     
 
Lo Major dintrèt dins lo membre seguent, mentre que sa sòrre se dirigiá vèrs lo dedins de l’ostal. Se devestiguèt, se lavèt, metèt son vestit d’interior, anèt cap a la bibliotèca, s’assetèt sus una cadièra a bascula, en tot se repausar.
 
Èra dins un membre espaciós, amb de fenèstras tocant una carrièra laterala, lo membre èra comol de laissas de fèrre.
 
N’i aviá gaireben dètz, amb quatre plancas, sens comptar las pichonas amb los libres d’un volume mai grand. Lo qu’aguèsse examinat menimosament aquela bèla colleccion de libres seriá estat espantat al comprene l’esperit que presidissiá a la lor amassada.
 
Coma ficcion, i aviá pas que d’autors nacionals o supausadament nacionals: la Prosopopeia de Bento Teixeira, Gregório de Matos, Basílio da Gama, Santa Rita Durão; José de Alencar (tot), Macedo, Gonçalves Dias (tot), sens comptar un fum d’autres. E podètz accreire que ges d’autor nacional o nacionalizat, aperaquí dempuèi los ans uèchanta, mancava pas sus las laissas del Major. 
 
De l’istòria del Brasil, n’èra comola que non sai: los cronicaires, Gabriel Soares Gandavo; e Rocha Pita, Frei Vicente do Salvador, Armitage, Aires do Casal, Pereira da Silva, Handelmann (Geschichte von Brasilien). Melo Morães, Capistrano de Abreu, Southey, Varnhagen e d’autres mai escasses o mens famoses. Alavetz, per çò regardant los viatges e las exploracions, quanta riquesa! I aviá Hans Staden, Jean de Léry, Saint-Hilaire, Martius, lo Prince de Neuwied, John Mawe, von Eschwege, Agassiz, Couto de Magalhães e se trobavan tanben Darwin, Freycinet, Cook, Bougainville e mai lo famós Pigafetta, cronicaire del viatge de Magalhães, aquò perque totes aqueles darrièrs viatjaires tocavan pauc o pro lo Brasil.
 
En mai d’aqueles d’aquí, i aviá de libres segondaris: diccionaris, manuals, enciclopèdias, compendis, en mantuna lenga.          
 
Se vesiá aital que sa predileccion per la poetica de Porto Alegre e de Magalhães non li veniá d’una irremediabla ignorància de las lengas literàrias d’Euròpa; al contrari, lo Major coneissiá de biais pro acceptable lo francés, l’anglés e l’alemand; se las parlava pas, aquelas lengas, las legissiá e las revirava correntament. La rason de tot aquò èra de se trobar dins la disposicion particulara de son esperit, dins lo fòrt sentiment que guidava sa vida: Policarpo èra patriòta.
 
Dempuèi jovent, a l’entorn dels vint ans, l’amor de la Pàtria lo prenguèt tot entièr. Aquò èra pas estat l’amor comun, barbalhaire e void; èra estat un sentiment seriós, grèu e absorbent. Cap d’ambicions politicas o administrativas; çò que Quaresma se pensèt, o mièlhs: çò que lo patriotisme se li faguèt pensar, aquò foguèt una coneissença entièra del Brasil, lo menant a de meditacions sus las siás ressorsas, per apuèi designar los remèdis, las mesuras progressivas amb lo plen saber de la causa.
 
Se sabiá pas exactament ont èra nascut, mas èra pas estat de segur a São Paulo, ni dins lo Rio Grande do Sul, ni mai dins lo Pará. S’enganava lo que volguèsse trobar dintre el un regionalisme quin que siá. Quaresma èra abans tot brasilièr. Non aviá pas cap de predileccion per aicesta o aquesta partida del sieu país, e talament qu’aiçò que lo fasiá tremolar de passion non èra pas tan solament las Pampas del Sud, los taurs e los cavals, ni mai lo cafè de São Paulo, ni tanpauc l’aur e los diamants de Minas; aquò èra pas la beltat de la baia de Guanabara, ni l’altura de la Paulo Alfonso, ni mai l’engèni de Gonçalves Dias ni tanpauc la vòlha d’Andrade Neves – èra tot aquò amassa, fondut, recampat jos la bandièra estelada de la Crotz del Sud.
 
Tre los dètz-uèch ans se volguèt far militar; mas l’examèn de santat lo jujtèt inapte. Se descorèt, sofriguèt, mas reneguèt pas la Pàtria. Lo ministèri èra liberal, se faguèt conservator e contunhèt mai que jamai d’aimar “la tèrra que lo vegèt nàisser.” Ja que li èra impossible d’evolucionar jols aurs de l’Armada, se virèt cap a l’administracion e entre las sieunas brancas, causiguèt la militara.
 
Èra aquí ont el se sentissiá plan. Demèst los soldats, los canons, los veterans, amb de papieralha claufida de quilòs de polsa, entre de noms de fusils e de tèrmes tecnics d’artilhariá, alenava cada jorn dins aquel buf de guèrra, de valentiá, de victòria, de trionf, qu’aquò’s ben lo buf de la Pàtria.
 
Pendent sos lésers burocratics, estudiava, mas estudiava la Pàtria, las siás riquesas naturalas, la siá istòria, la siá geografia, la siá literatura e la siá politica. Quaresma coneissiá las espècias mineralas, vegetalas e animalas que se trobavan al Brasil; coneissiá la valor de l’aur, dels diamants exportats per Minas, las Guèrras Olandesas, las Batalhas del Paraguai, los sorgents e los traçats de totes los flumes. Defendiá amb fòga e passion la supremacia de l’Amazònas sus totes los autres flumes del mond. Per aquò far, anava duscas al quite crimi d’amputar lo Nil de qualques unes de sos quilomètres e èra aqueste rival del “sieu” flume que patissiá lo mai sovent son ostilitat. Gara a aquel que ne parlèsse fàcia a el! En general, suau e delicat, dins un debat sus l’extension de l’Amazònas fàcia a la del Nil, lo Major se bolegava e se comportava sens ges de cortesiá.
 
Aquò fasiá un an que se consacrava al tupí-guaraní. Cada matinada, abans que “l’Auròra als dets de ròsa dobriguèsse lo camin al blond Febús”, fins al dinnar, el se confrontava a Montoya, Arte y diccionario de la lengua guaraní ó más bien tupí, e estudiava lo patés caboclo[1]amb teneson e passion. Dins sa seccion administrativa, los pichons emplegats, escribas e copistas, assabentats d’aquesta nòva, l’estudi de la lenga tupininquim[2], començèron, se sap pas perqué, de l’apelar Ubirajara. Un còp, l’emplegat Azevedo, a signar un document, distrach, notèt pas que lo Major se trobava detràs el e çò diguèt d’un biais trufarèl: “As vist qu’es tardièr uèi l’Ubirajara[3]?”
 
Quaresma èra respectat dins l’arsenal: lo sieu atge, la sieuna illustracion, son viure modèst e onèst impausava a totes lo respièch. Sentissent qu’aquel chafre lo designava, manquèt pas de dignitat, s’enfuoquèt pas amb d’insultas e d’injúrias. Se redreçèt, ajustèt lo pince-nez, levèt l’indèx en l’aire puèi çò diguèt: “Sénher Azevedo, siatz pas pèc. Cerquetz pas de metre en ridicul los que trabalhan en silenci per la grandor e l’emancipacion de la Pàtria.”