Tota informacion devent estar verificada, es aquò que hascón los servicis d’entresenha. Qu’avèvan paucas dralhas de seguir, pr’amor qu’èran pas particularament implantats dens las regions concernidas.

Purmèr los espions presents en Alemanha e dens los territòris aucupats. D’aqueste costat, pas nada confirmacion.

Dusau, se virèn de cap au Vatican, que, gràcias a sons prèstes, an uelhs e aurelhas de pertot e hasèvan pujar informacions de totas. Aquiu tanpauc, rapòrt negatiu.

Un còp èra, se digoc que lo papa Pia XII s’èra rendut copable d’un silenci pesuc sus la persecucion deus Jusius pendent la guèrra pr’amor d’un antisemitisme suspausat. Puèi lo quite comitat israelian YadVashem cambièc son vejaire, reconeishoc recentament son ròtle diplomatic positiu end’estauviar vidas, son discors de Nadau 1942 per lo quau condemnèc las persecucions pr’amor d’originas religiosas, e Pinhas Lapide, teologian e istorian israelian, l’atribuís unas 860.000 vidas de Jusius sauvadas, sustot peu conselh aus ordis religioses de n’escóner.

Puèi los Aliats se virèn de cap a lo Crotz Roja. Dempuèi la daubertura deu purmèr camp de concentracion (Dachau 1933), l’organizacion internacionala avèva pregat los Alemands d’i poder visitar lo detenguts. Obtenguèc pas aquesta autorizacion abans l’estiu de 1942. Curiosament, es precisament lo periòde que citan los istorians coma debuta de l’operacion d’exterminacion. La Crotz Roja avoc doncas la possibilitat de véser totas las installacions endeus presonèrs. D’aquiu editèc tres rapòrts, deus quaus lo darrèr es un condensat deus dus purmèrs, e que hè pas nada allusion a un programa d’exterminacion. Segon los rapòrts, lo nombre de mòrts au camp d’Auschwitz es de 50.000, e non pas los 4 milions qu’estón muishats sus una placa dinc a 1990, quan la chiffa estoc revista a entre 1,1 e 1,5 milions. Tot aquò ende díser qu’es aisit, ara, de pensar que “sabèvan”, quan organizacions en tòca dirècte dambe l’operacion èran pas capablas de’n hèr un rapòrt precís.

Puèi, lo comandament aliat dispausava tanben de sas dotz pròpias, que son las fòtos aerianas. Los avions prenguèvan fòtos deu camp d’Auschwitz e sustot de las usinas de cauchó Buna au ras (los presonèrs servissèvan de man d’òbra a bon mercat) cada mes. Aquestes imatges èran solide estudiats de près peus expèrts militars. Pas degun vengoc ahortir las rumors de l’epòca. Pas degun muishèc pas de fila de presonèrs qu’atenguèvan davant las crambas de gas com se disèva o de tan granas quantitats de carbon necessària ende cremat tan de monde.

Aquò vos balha benlèu una idèia de la dificultat de “saber” au bèth miei d’una guèrra mondiala e modèrna. Un aute exemple:

En genièr de 1945, la tropas sovieticas arriban au camp d’Auschwitz que los guardians alemands avèvan deishat duas setmanas auperabans. Van trobar uns 7000 paures presonièrs escarnats, ahamiats e sovent malaut deu tifus. Las fòtos hèitas ad aqueste parat (las vertadièras, pas lo film sovietic de propaganda qu’estoc rodat au mes de ... mai) ne son un testimoniatge que’vs sanglaça.

L’administracion sovietica prengoc uns meses abans de relaishar los subervivents pr’amor de lor estat de santat e la paur de contaminar la poblacion a l’entorn de las nomerosas malautias. Ne profitéc ende hèr una enquista sus çò que’s debanava au camp, enquista solide “a carga” contra l’enemic. Causa estranha, pas nat deus 7000 subervivent parlèc pas d’exterminacion o de cambras de gas. Parlèn solide deus marrits tractaments numeroses que patiscón, lo trabalh, lo hami, las malautias, mes pas de qué díser que los Aliats “sabèvan”.
 
Si tot pareish clar uei lo dia, cau saber que la confusion a sovent senhorejat suu sicut. Per exemple, las purmèras carta deus camps de la mòrt estoc dessenhada au procès de Nürnberg. Una mapa de 22 camps d’exterminacion sostenguda per testimoniatges, plans, fòtos, etc ...

Mes en 1960, sia uns 15 ans mès tard, la mapa estoc revista e lo nombre de camps portat a 6. Una comission d’enquista internacionala avèva establit la lista reala deus camps dedicats a l’exterminacion. Per malastre, lo rapòrt avèva pas podut concernir los camps situats en Polonha pr’amor de la Guèrra Freda de l’epòca.

Podèm doncas díser en conclusion que: marridas sorças + verificacions negativas + confusion dinc a 15 ans après la guèrra = impossibilitat de díser dambe certitud que los Aliats “sabèvan”.