Primièra partida I. La leiçon de guitarra (seguida)
 
Aquel jorn, parlèt pauc, lo major. Aviá la costuma, a l’ora del dinnar, quand los emplegats daissavan los burèus, de transmetre als companhs las fruchas dels sieus estudis, las descobèrtas que fasiá, dins son gabinet de trabalh, de las riquesas nacionalas. Tal jorn aquò èra lo petròli, çò aviá legit endacòm, qu’aurián trapat a Bahia; tal autre, un nòva espècia d’arbre a caochóc que butava a l’entorn del Rio Pardo, dins lo Mato Grosso; tal autre, mai, aquò èra un savi, un notable, que son àvia èra brasilièra; e quand aviá pas cap de descobèrtas de porgir, dintrava per la corografia, racontava lo traçat dels flumes, lor extension navegabla, los melhoraments insignificants que lor fasián falta per poder èsser percorruts de la boca fins al sorgent. Aimava los flumes mai que tot; las montanhas li èran indiferentas. Pichonetas, saique…
 
Los collègas l’escotavan respièchoses e degun, levat aquel Azevedo, se riscava, fàcia a el, de li far la mendre objeccion, de contar una galejada, una dicha. Pasmens, virat d’esquina, se venjavan de la patacada, en tot lo cobrir d’escarnis: “Aquel Quaresma, lo diable l’empòrte! Nos pren per de gafets … Me damne! Sap pas parlar de quicòm mai.” E aital se menava la vida, mitat al burèu, sens èsser comprés, mitat a l’ostal, sens èsser comprés tanpauc.
 
 Lo jorn que l’avián apelat Ubirajara, Quaresma demorèt reservat, taciturn, mut e se metèt a parlar solament perque, quand se lavavan las mans dins un membre vesin al secretariat e que se preparavan a sortir, qualqu’un diguèt en sospirant: “A! Mala sòrt! Quora poirai anar en Euròpa!?” Lo Major non se poguèt reténer: l’agach relevat, reajustèt lo pince-nez e parlèt d’un biais frairal e persuasiu: “E ben, ingrat! As una tèrra tan bèla, tan rica e vòs visitar la dels autres!? Ieu, o poguèsse un jorn, auriái de percórrer la mieuna de fons en cima!”
 
L’autre li objectèt qu’aicí i aviá pas que fèbres e moissals; lo Major o contestèt, sus la basa d’estatisticas e mai provèt amb exuberància que l’Amazònas aviá un dels melhors climats de la tèrra. Aquò èra un climat calomniat pels vicioses que d’ailà nos arribavan emmalautits.
 
Aital èra lo Major Policarpo Quaresma quand arribèt a son luòc de residéncia, a quatre oras quinze de l’après-dinnar, sens se retardar d’una minuta, coma totes los après-dinnars, levat los dimenges, exactament, de la manièra qu’apareissiá un astre o un eclipsi.
 
D’autre costat, èra un òme coma totes los autres, levat aqueles qu’an d’ambicions politicas o de riquesa, per amor que Quaresma n’aviá pas, de cap de manièra.
 
Assetat sus la cadièra a bascula, ben al centre de sa bibliotèca, lo major dobriguèt un libre e lo se metèt a legir en tot esperar lo convidat. Aquò èra lo vièlh Rocha Pita, l’estrambordat e gongoric Rocha Pita de l’História da América Portuguesa. Quaresma èra a legir aiceste famós periòde: “Dins cap d’autra region se mòstra lo cèl mai seren, ni non se lèva mai bèla auròra; dins cap d’autre emisfèri son los rais del solèlh mai daurats…” Mas poguèt pas anar d’aquí a la fin. Tustavan a la pòrta. L’anèt dobrir en persona...
   
Veniá tot bèl just de dintrar dins l’ostal del Major Quaresma, Mèstre Ricardo Coração dos Outros[1], òme celèbre de mercés a son gaubi per cantar de modinhas[2] e per jogar de la guitarra. A la debuta, sa celebritat èra estada limitada a una pichona banlèga, dins los balètis de la quala el e la siá guitarra fasián coma Paganini e son rabèc[3] dins las fèstas dels ducs; mas, pauc a pauc, amb lo temps, preniá tot l’espandiment de las banlègas, creissent, se solidificant, fins a èsser considerat coma una causa pròpria a elas.
 
Que l’òm pense pas, ça que la, que Mèstre Ricardo foguèsse un cantaire de modinhas quin que siá, un maufatan. Non pas; Ricardo Coração dos Outros èra un artista que frequentava e a onorava las melhoras familhas del Méier, Piedade e Riachuelo. Rara èra la nuèch que i foguèsse pas convidat. Foguèsse dins l’ostal del Luòctenent Marques, del mètge Bulhões o de “Monsur” Castro, la siá preséncia èra sempre requesida, reclamada e apreciada. Lo mètge Bulhões aviá mai per Ricardo una admiracion especiala, un delíri, una frenesia e quand lo trobaire cantava, el se trobava en extasi. “M’agrada fòrça lo cant”, çò disiá lo mètge, dins lo tren un jorn, “mas sonque doas personas me sabon acontentar: lo Tamagno e lo Ricardo.”
 
Aquel mètge aviá una bèla reputacion dins lo barri, non pas coma mètge, que prescriviá quitament pas d’òli de ricina, mas coma un que se i entendiá plan en legislacion telegrafica, per amor qu’èra lo cap del Secretariat dels Telegrafs.
 
D’aquela faiçon, Mèstre Ricardo Coração dos Outros gaudissiá de l’estima generala de la nauta societat de banlèga. Aquò’s una nauta societat plan especiala e qu’es nauta pas que dins la banlèga. Se compausa en general de fonccionaris publics, de pichons negociants, de mètges amb una clinica quina que siá, de luòctenents amb diferentas malesas, aquesta flor de la societat que fa parada per las carrièras mal entretengudas d’aquelas regions distantas, aital coma dins las fèstas e los bals, amb mai de fòrça que la borgesiá de Petrópolis e Botafogo.
 
Aquò existís pas qu’ailà, dins los bals, dins las fèstas e las carrièras ont s’un dels sieus representants te vei un tipe mai o mens, te l’agacha de pè en cima, amb insisténcia, aital coma un que li diriá: passa un jorn a l’ostal que te donarai de qué manja!. Car l’orguèlh de l’aristocracia de banlèga aquò’s d’aver tota la jornada dinnar e sopar, fòrça favòl negre e carne seca[4], tot tipe de sopar – e aital, al sieu jutjar, aquò’s la pèira de tòc de la distinccion, de la noblesa e del naut paratge.