Dins l’encastre del Festenal de Galhac “Jardins et paysages” foguèron presentadas, lo 21 de mai passat, doas intervencions, una suls jardins persans e l’autra que prepausèri suls jardins d’òc  Se l’idèa de jardin persan va de se (generalament se coneis pron plan l’especifitat d’aquel Paradís coma se coneisson  lo jardin araboandalós, lo jardin a la francesa o a l’anglesa, aquò’s diferent per çò d’un jardin a l’occitana. Patissèm alencòp d’una manca de cultura e de comunicacion. Dempuèi lo sègle XVII° los jardins a la francesa (Vaux-le Vicomte e sobretot Versalhas) an ocupat tot l’espaci mental exagonal. Cal tornar enrè, considerar la geografia e l’istòria dins son espessor. Foguèt la tòca màger de l’operacion culturala Los Orients d’Occitània dempuèi 1998.
 
La novèla del sègle XIII° Las Nòvas del Papagai comença per “Dins un verdièr de mur serrat, a l’ombra d’un laurièr folhat”; lo roman de Jaufre, tanben del sègle XIII, nos conta que “Jaufre es vengut en un vergièr tot claus de marbre…es eix una flairor tan gran, tan douça e tan ben flairans, qu’om si fos dins de paradís”. E al sègle seguent, set trobadors tolosencs s’acamparàn dins lo vergièr de las Agustinas per i fondar la Sobregaia Companhia o Consistòri del Gai Saber: l’òrt del Gai saber , aquí ont se cultivan totes los sabers e las sabors, lo podem concebre dins la seguida dels jardins d’Atenas ont Platon e Epicur menavan son ensenhament, Akademos.
 
Los trobadors coma los princes occitans coneissián de fach l’art dels jardins arabò-andaloses que foguèron creats al sud dels Pirenéus, siá a Balaguer, a Huesca, Barbastro o  Saragossa. Un art importat de Pèrsia. Podem segre pron aisidament lo camin que ven d’aquel país fins als Pirenèus e Tolosa, via lo Magreb e Al Andalus.  Un autre camin passava per Sicília, Toscana fins a Provença. Un camin mai ancian, dels primièrs sègles de l’èra nòstra, menava de la Pèrsia sassanida al mond bizantin. La civilizacion romana valorizarà alencòp l’atrium (exemples de Seviac o de Chiragan) e l’hortusconclusus (òrt claus), lèu considerat coma hortus amoenus (òrt deliciós): una remebrança de l’Eden, òrt paradisiac. Nos demòra gaireben pas res d’aquela epòca romana ni dels jardins clauses de las clastras nimai dels palaisses princièrs occitans: totes son estats arroïnats o remplaçats al temps de la Crosada contra Tolosa, puèi a la debuta del sègle XVII, coma se passèt tanben al sud dels Pirenèus contra tota preséncia monumentala andalosiana.
 
Cossí se presenta lo jardin persan? Un espaci claus despartit en 4 amb una font centrala qu’asaga canalets de ceramica. Tenem una representacion pron ensenharèla a la Capèla dels Avesques de Dia del temps de la famosa trobairitz. La mosaica presenta los quatre flumes del Paradís que s’escapan d’una sorga centrala, nomenats coma dins la Bíblia: Fison, Geon, Tigre e Eufrat. D’unas clastras an retrobat aquel esquèma, basa dels tapisses persians, a Sant-Ilari, la Romiu, lo Puèi de Velai.
 
Per melhor conéisser l’importància dels apòrts andalosians, cal visitar los ostals, glèisas e castèls occitans que, del sègle XIV al sègle XVII, tenon de plafons illustrats, los  plafons-jardins , imatge de l’Eden, paradís dels ausèls e de las flors. Una associacion occitana basada a Capestanh[1] apara aquel patrimòni doblidat, comun a un espaci civilizacional que va de Palermo a Castilha, de Valéncia de Ròse a Caurs. Influençat per l’art mudéjar aragonés, ne podem trapar d’exemples remirables, escultats e pintrats, az-Albi, a Pont-Sant-Esperit, Montpelhièr, Besièrs, à las glèisas de Cheilada o a aquela de Garin.
 
La renaissença italiana, tant a Roma coma en Toscana, tornèt prene l’esquèma del jardin persan (Tivoli, Boboli, Collodi) e utilizèt las corbas de terren per imaginar una circulacion d’aiga de terrassa en terrassa. Aquela Renaissença influencèt tot naturalament Provença via Avenhon, e tanben los jardins a la francesa. Mas Versalhas en 1660 s’escapa del jardin claus: sem aquí dins un autre vejaire, aquel de l’absolutisme: la perspectiva se deu estirar fins a l’orizont conegut. Tot i es geometrizat a l’extrèm. Luís XIV s’encargarà d’escriure, el quitament, “La manière de montrer les jardins”. Podèm citar sul sicut Michel Serres “pas de marge, pas de lacune...pas de perte, pas de trace...la frange, l’ordure, le terrain vague, l’espace libre ont disparu”[2]. Pauc a cha pauc los ancians jardins d’òc seràn remplaçats. Abans la primièra guèrra mondiala, del temps del nacionalisme triomfant (retorn a Luís XIV), se cambiaràn a la francesa los jardins italianizants coma aquel de la Berbia d’Albi.
 
A l’ora d’ara, dos jardins an conservat, un ambient especific: lo jardin del Pargue Foucaud de Galhac (XVII° d’estil occitanoitalian amb son equivalent de Flaujèrgas (Erau), e aquel de la Reinariá de Tolosa, del sègle XVIII° d’estil occitanoandalós.
 
Lo sègle XX se plaçarà, per çò dels jardins d’òc jos la marca de l’ibridacion, de l’eterogeneitat e de l’inventivitat. S’inventa alara “lo jardin mediterranèu” en referéncia alencòp a l’antiquitat grèca, a l’orientalisme, Al Andalus e Itàlia. Una personalitat fòra-comuna, J.C. Forestièr, encaparà totas aquelas influéncias e ne farà sintèsi tant a Sevilha, a Barcelona coma a la villa Guy de Besièrs. Se tracha per el de “crear un òrdre desordonat”. Tenem aquí benleu amb aquela formula, la melhora definicion del jardin d’òc, a l’opausat de l’òrdre absolut del jardin a la francesa. “On aimerait voir, escriura Robert Mesuret, ici des jardins languedociens, avec des cèdres, des platanes, des cyprès, des pins parasols, des lauriers, des buis taillés, des chemins dallés, des bassins réguliers aux margelles de faîence, et des ruisseaux courant sur des lits de céramique”[3]. La dralha demòra doberta!