Primièra partida I. La leiçon de guitarra (seguida)
 
En defòra de las banlègas, dins la carrièra de l’Ouvidor, dins los teatres, dins las grandas fèstas centralas, aquel mond de paurasses s’atudan, despareisson, sas quitas femnas e filhas vos pèrdon aquela beltat amb la quala esbalausisson, quasi totes los jorns, los bèls cavalièrs dels balètis   quotidians e inacabables d’aqueles ròdols.
 
Mèstre Ricardo, en mai d’èsser lo poèta e lo cantaire d’aquesta curiosa aristocracia, se faguèt conéisser e passèt a la vila, literalament. Sa renomada arribava ja a São Cristóvão e lèu-lèu (çò esperava) Botafogo lo convidariá, amor que ja parlavan los jornals del sieu nom e vos discutissián de la valor de la sia òbra e de sa poetica…
 
Mas qué veniá far aquí, dins l’ostal de qualqu’un amb de proposicions tan nautas e de tan sevèras costumas? Aquò’s pas de mal devinar. Plan solide, non veniá ajudar al major pels estudis de geologia, de poetica, de mineralogia e d’istòrias brasilièras...
 
Coma o supausava ben la vesinança, Mèstre Coração dos Outros vos veniá aquí tan solament per li aprene, al major, cossí cantar de modinhas e jogar de la guitarra. Pas mai, aquò’s ben simple.
 
En acòrdi amb sa passion dominanta, Quaresma aviá passat fòrça temps a perpensar quina expression poeticomusicala foguèsse mai caracteristica de l’èime nacional. Consultèt los istorians, los cronicaires e los filosòfs e vos ganhèt la certitud qu’aquò èra la modinha acompanhada per la guitarra. Segur d’aquela vertat, non aguèt pas cap de dobte: se tractèt d’aprene l’instrument autenticament brasilièr e de dintrar dins los secrets de la modinha. Èra dintre aquò a quo, mas volguèt saber qual èra lo primièr interprèt e cantaire de la vila e prenguèt de leiçons amb aquel. La sieuna tòca èra de disciplinar la modinha e de’n tirar un motiu artistic fòrt e original.
 
Ricardo veniá just per li donar una leiçon mas, abans, sus invitacion especiala del disciple, se devián de sopar amassa. E èra estat per aiçò que lo famós trobaire arribèt pus d’ora a l’ostal del sossecretari.
 
— Sabètz ja far sonar lo “re” sostengut, major? Çò demandèt Ricardo, al s’assetar.
 
— Òc.
 
— Veirem ben...
 
Tot disent aquò, sortiguèt la guitarra sacrada de la saqueta; mas aguèt pas lo temps. Dòna Adelaïde, la sòrre de Quaresma, dintrèt e los convidèt a taula. Ja se refregissiá la sopa, bota, anatz! Aviat!
 
— Mèstre Ricardo, devètz perdonar, çò diguèt la vièlha, la pauretat del nòstre sopar. Ieu vos volguèt preparar un polet als petits-pois, mas lo Policarpo me daissèt pas far. Me diguèt qu’aquò dels petits-pois èra estrangièr e que lo me caliá remplaçar per de guandu[1]. Ont se’s ja vist aquò, de polet al guandu?
 
Coração dos Outros sugeriguèt qu’aquò, saique, seriá plan aital. Fariá quicòm nòu e aiçò fasiá pas de mal d’experimentar de causas...
 
— Aquò’s una tissa del vòstre amic, Mèstre Ricardo, de voler pas que de causas nacionalas e, per ma bona, a nautres nos cal engolir cada porcariá!
 
— E ben, Adelaïde? Diable siá! Quna mala fe! La tèrra nòstra, que ten totes los climas del mond, es capabla de produire tot çò necessari a l’estomac mai exigent. Aquò’s tu que me cèrcas garrolha, è!
 
— Òi! E lo burre, que lèu-lèu se gasta?
 
—A! Aquò’s pr’amor qu’es fach amb de lach... foguèsse coma aqueles d’ailàlin, faches a l’estrange, amb de graissa d’esgot, benlèu se gastariá pas…òi! Aquò’s aquò, Ricardo! Te vòlon pas res de la nòstra tèrra…
 
— En general es coma aquò, çò faguèt Ricardo.
 
— Rai, mas aquò’s una error… Protegisson pas las industrias nacionalas… Veja! A cò mieu, pas res de tal: te fau servir tot çò nacional, pas res d’estrangièr. Soi vestit amb una camisa nacionala, bòtas nacionalas e mai lo rèsta... 
 
Se metèron a taula. Quaresma se sasiguèt d’una pichona botelha de cristal e serviguèt dos gòts de parati.
 
— Garatz! Aquò’s del programa nacional, çò faguèt la sòrre, risolièra.
 
— Solide! E aquò’s un magnific aperitiu. Aqueles vermots d’ailabàs, au! Quin pecat! Aquò d’aquí es un alcòl blos, requist, de cana, pas de patana o de milh.
 
Ricardo vos prenguèt lo gòt amb delicadesa e respièch, se’l portèt als pòts e foguèt coma se beguèsse de tota son arma la liquor nacionala.
 
— Aquò’s bon, è? Çò li venguèt lo major.
 
— Magnific, çò faguèt Ricardo, tot s’eissugant los pòts.
 
— Ven d’Angra. Tè, ara, vas veire quante vin magnific avèm de Rio Grande do Sul... De qué Borgonha! De qué Bordèu! Viet d’ase! Nautres avèm plan melhor dins lo Sud.
 
E lo sopar se contunhèt aital, sus aqueste ton. Quaresma a exaltar los produches nacionals: la graissa de pòrc, lo lard, lo ris; la sòrre li fasiá de pichonas objeccions e Mèstre Ricardo fasiá: “òc-ben, òc-plan, òc-ben-plan” vos virant dins las orbitas sos pichons uèlhs e fronzissent las ussas d’un front cortet que s’anava amagar dins una cabeladura canissa, forçant a mòrt la sia fisionomia muda e dura per fin d’aquesir una expression sincèra de delicadesa e de satisfaccion.
 
Un còp acabat lo sopar, anèron veire lo jardin. Aquò èra una meravilha per amor que i aviá pas una soleta flor. Ben segur, se las podiá pas confondre amb aqueles miserables beijos-de-frade[2], palmas-de-Santa-Rita[3], quaresmas lutulentas[4], manacás[5] melanconics e autres bèls exemples tirats de las òrtas e del campèstre nòstre. Fidèl a la sia costuma, lo major èra per un jardinatge essencialament nacional. Ges de ròsas, de crisantèms, de magnòlias - flors exoticas; las tèrras nòstras n’avián plan d’autras mai polidas, mai expressivas, mai odorentas, coma aquelas d’aquí.
 
Ricardo un còp de mai èra consent e los dos òmes rintrèron dins lo salon, quand se sarrèt lo calabrun, plan-planet, ben d’aise e longanha, coma se foguèsse un lòng adieu-siatz del solelh, pres de languina al daissar la tèrra, tot metent dins las causas sa poesia dolenta e la sia deliquescéncia.