Un deus motors deu jacobinisme (mot forra-borra ende parlar deu centralisme francés) es de deishar créser que la construccion d’un estat fòrt centralizat e modèrne es ligada a la nocion de progrès sociau. Es quicòm que s’ensenha a l’escòla e soi segur que quites militants occitans l’an cresut a un moment o a un aute.
 
Es una cresença fòrça espandida. Lo monde d’abans la Revolucion Francesa èra pas que mòrt e desolèr, lo gran eveniment a portat la Lutz sus la Tèrra e los òmis an començat de víver uroses. Sustot, ensajatz pas d’i véser pas una mena de parallèle dambe quina religion que sia.
 
Es fòrça aisit de provar lo contrari. Ensajatz pas de convéncer un jacobin e tot díser que la França de Loís XIV de França èra pas un exemple de seguir, mentre lo Rei Solelh bastissèva un Estat gran e centralizat. Decretèc que los Tziganes mascles devèvan estar mandats a las galèras, decretèc lo fòrça racistissime “Còdi Néguer”, chaplèc los Camisards, etcc … En de balas, vos creserà pas. Mes parlatz-le meslèu deus dus simbèus deus quaus la Republica s’enorgulhís: la Democracia e l’Educacion.
 
 
Educacion a gratis e obligatòria
 
Es pas qu’en 1882 que la lei francesa hè obligatòria e a gratis l’educacion. Aquò nos es presentat com lo progrès deus progrèsses e son promotor, Jules Ferry, n’es portat au reng de sent. Es eth, totun, que digoc “las raças superioras an lo dever de colonizar las raças inferioras”, mes aquò rai, a creat l’escòla de la Republica.
 
Una nautat? Pas tan qu’aquò. Dens l’Estat de Pfalz-Zweibrücken deu Sent Empèri Roman Germanic, l’instruccion vasoc a gratis e obligatòria en … 1592. Sia 190 auparabans. Una excepcion? Non pas, la vila imperiala d’Estrasborg seguirà en 1598. Puèi lo ducat de Sachsen-Gotha ac harà en 1643, lo Brunswick-Wolfenbüttel en 1647, lo Wurtemberg en 1649, Prússia en 1763 e Bavièra, en 1802.
 
Vaquí doncas la Patria deus Drets de l’Òmi dabantejada per pichonas regions autonòmas. En Anglatèrra, las grammar schools, creadas au sègle XVI-au, èran daubèrtas a totis, a gratis mes pas obligatòrias. Totun, en 1640, un bon tèrç de la populacion sabèva legir. Es l’Educacion Act de 1870 qu’establís l’educacion obligatòria de cinc a dètz ans.
 
 
Dret de vòte
 
Es causa sabuda (mes pas de nòstes ensenhaires) que la Democracia èra aplicada dens cèrts endrets de la planeta abans la Revolucion. Parlerèi pas ací que de l’epòca modèrna, la democracia ateniana es un auta causa plan diferenta.
 
Occitània es un bon exemple de Democracia dorèca, dambe çò que los istorians an aperat las Republicas deus Pirenèus, organizacion de la societat de cada costat de la montanha, on amassadas generalas de vaths gerissèva la vida comuna, e on las hemnas avèvan los medishes drets que non pas los òmis. Drets qu’anullèc … la Revolucion Francesa.
 
Dens lo Reiaume de França, a existit çò que s’apèra lo poder consulari, es a díser la gestion de las vilas per conselhs elegits. S’espiam la lista de las vilas qu’an gausit d’aquò, vesèm plan que s’agís pas que deu sud de Léger. Los Capitols de Tolosa, dempuèi lo sègle XII-au, ne son benlèu l’exemple mès conegut. Las honts son mauaisdas de trobar, sabèm que lo sufragi èra censièr (calèva pagar l’impòst ende votar) mes las hemnas podèvan votar.
 
Per çò qu’es deu dret de vòt de las hemnas, Corsega independenta le va promulgar tanlèu 1755. Es l’integracion per fòrça au reiaume de França que’u va annular.
 
Du costat de la Republica francesa, la constitucion monarquica de l’an I prevesèva lo sufragi universau, mes estoc pas jamès aplicat. La Constitucion de l’an III installa un sufragi censièr. Los reialistas, eths, … son a favor deu sufragi universau e denóncian un poder basat suu riquèr (!).
 
Tot parièr, es l’esquèrra republicana (partcularament los Radicaus) qu’estoc lo mès opausada au vòt de las hemnas (!!), en pensar qu’èran “devath l’influéncia de la Gleisa”, lavetz que lo Papa se declara a favor en 1919. Estoc pas qu’en 1946 que las hemnas se poscón apressar d’una urna. S’espiam las datas de reconeishença de dret de vòt ende las hemnas, vesèm plan que s’agís pas d’Estats bèths e poderoses, mes sustot de regions autonòmas, a còps abans la Revolucion Francesa:
   
Cau saber que, sos l’ancian regime, las hemnas èran convocadas aus Estats Generaus, tre 1302 (!). Lo 22 de deceme de 1789, l’Amassada Nacionala republicana las estrema deu dret de vòte, uns meses abans l’execucion de l’occitana Maria Goza (nascuda a Montauban), purmèra femenista coneguda devath lo chafre de “Olympe de Gouges”.
 
Fin finala, lo sufragi universau data en França de … 1958 (1972 se comptam totis los militaris). Dinc as aqueste periòde, los indigènas de las regions colonizadas avèvan pas lo dret de votar o hasèvan part d’un collègi electorau especific deu quau las votzes èran divididas per … 10.