Opinion
Micromegàs (I). Viatge d’un estatjant dau mond de l’estela Sírius dins la planeta de Saturne
Dins una d’aquelas planetas que viran a l’entorn de l’estela nomenada Joan de Milan, o encara Sírius, i aviá un jovent amb fòrça esperit qu’ai agut l’onor de conóisser pendent lo darrièr viatge que faguèt sul nòstre pichòt formiguièr; s’apelava Micromegàs, nom que conven fòrt plan a totes los grandasses. Aviá uòch lègas de naut; entende per uòch lègas, vint e quatre mila pas geometrics de cinc pès chascun.
Quauques geomètras, gents sempre utilas au public, prendràn d’aquel temps la pluma, e traparàn que, puòi que Sr. Micromegàs, estatjant dau país de Sírius, ten de la tèsta als pès vint e quatre mila pas, que fan cent vint mila pès de rei, e que nosautres, ciutadans de la tèrra, avèm pas gaire que cinc pès, e que nòstre glòbee ten nòu mila lègas de torn; traparàn, ce dise, qu’au glòbe que lo produiguèt, ie cau absoludament vint e un millions sièis cents mila còp mai de circonferéncia que nòstra pichòta tèrra. Res es pas mai simple e pas mai ordinari dins la natura.
Los estats de quauques sobeirans d’Alemanha o d’Itàlia, que se’n pòu faire lo torn en una ora e mièja, comparats a l’empèri de Turquia, de Moscovia o de China, son pas qu’un imatge pro feble de las prodigiosas diferéncias que Natura a plaçadas dins totes los èstres.
La talha de son Excelléncia seguent de la nautor qu’ai dicha, totes nòstres esculptors e totes los pintres convendràn sens pena que sa cencha pòu avedre cinquanta mila pès de rei de torn; ce que vos fai una proporcion de las polidas.
Quant a son esperit, es un das pus cultes qu’agem; sap fòrças causas; n’inventèt quauques unas: aviá pas encara dus cents cinquanta ans, e estudiava, segon la costuma, au collègi das jesuitas de sa planeta, quora vos endevinèt, per la fòrça de son esperit, mai de cinquanta proposicions d’Euclidi. Aquò’s dètz e uòch de mai que Blasi Pascau, lo quau, après n’avedre endevinadas mai de trenta dus en tot se jogar, ce ditz la sòrre, venguèt puòi un metafisician fòrt marrit. Devèrs las quatre cents cinquanta, au sortir de l’enfància, dissequèt fòrça d’aqueles pichòts insèctes qu’an pas que cent pès de diamètre, e que se desrauban als microscòpis ordinaris; ne’n compausèt un libre fòrt curiós, mas que ie faguèt quauques afaires. Lo moftí de son país, bèl espelucaire, e ignorantàs, vai atrobar dins son libre de proposicions dobtosas, malsonantas, ardidas, erètjas, sentissent a l’eretgia, e lo vai perseguir a mòrt: se tractava de saupre se la forma substanciala de las piuses de Sírius èra de mèma natura que la de las cagaraulas. Micromegàs se defendèt amb esperit; metèt las femnas de son costat; lo procès durèt dus cents vint ans. Enfin, lo moftí vos lo faguèt condemnar, lo libre, per de jurisconsultes que l’avián mèmes pas legit e l’autor agèt per òrdre de paréisser pas pus a la cort pendent uòch cent ans.
Se sentiguèt pas que mediocrament adolentit d’èstre forabandit d’una cort qu’èra pas comola que d’embèstiaments e de mesquinariás. Ne’n faguèt una cançon fòrt plasenta còntra lo moftí, qu’aquel se laguièt pauc; e se metèt a viatjar de planeta en planeta per acabar de se formar l’èime e lo còr, coma se ditz. Los que viatjan pas qu’en cadièra de pòste o en berlina saràn sens dobte estonats de las chormas d’amondaut; car nosautres, sus nòstre pichòt molon de fanga, concebèm pas res au-delà de nòstres usatges. Nòstre viatjaire conoissiá meravilhosament las leis de la gravitacion, e totas las fòrças atractivas e repulsivas. Las fasiá servir tant oportunament que, quora amb l’ajuda d’un rai de solelh, quora per la commoditat d’una comèta, anava de glòbe en glòbe, el e sas gents, parièrs d’un aucèl voltejant de branca en branca. Percorriguèt lo Camin de Sant Jaume, que ie dison atanben Via Lactèa, en gaire de temps, e siáu obligat de reconóisser que i vegèt pas jamai, au travèrs de las estelas qu’es semenada, aquel polit cèl empirèu que l’egrègi vicari Derham se vai lausar d’avedre vist a la poncha de sa luneta. Aquò’s pas que ieu pretenda que Sr. Derham age mau vist, plaga a Dieu!, mas Micromegàs èra sus plaça, es un bòn observador e ieu vòle pas contradire digús. Micromegàs après avedre plan virat, arribèt dins lo glòbe de Saturne. Tant acostumat coma seguèsse de veire de causas nòvas, posquèt pas, tot vegent la pichotesa dau glòbe e de sos estatjants, se defendre d’aquel risolet ufanós qu’escapa tot còp als mai sages; car enfin Saturne es pas gaire que nòu cents còps mai gròs que la tèrra, e los ciutadans d’aquel país d’ailà son de nans qu’an pas que mila canas de naut, o a quicòm pròche.
Se’n trufèt un pauc d’abòrd amb sas gents, a pauc près coma un musician italian se ritz de la musica de Lulli, quora passa per França. Mas coma lo Sirian aviá pro d’èime, comprenguèt plan lèu qu’un èstre pensant pòu fòrt ben èstre pas ridicul en tot avedre pas que sièis mila pès de naut. Se familiarizèt amb los saturnians, après los avedre estonats. S’amistançèt fòrt amb lo secretari de l’Acadèmia de Saturne, òme amb fòrça esperit, qu’aviá, a la veritat, pas res inventat, mas que rendiá un fòrt bòn compte de las invencions das autres, e que fasiá passablament de pichòts vèrses e de polits calculs. Raportarai aicí, per la satisfaccion das legeires, una convèrsa singulara que Micromegàs agèt un jorn amb lo Sr. Secretari.
* Aquesta nòva sèria es un ensag de revirada del conte filosofic Micromegàs de Voltaire, en lenga nòstra. Ai causit de revirar aquel conte simpatic e clafit d’ironia dins una varianta “setòria” de l’occitan, en quichant aitant coma podiái suls aspèctes idiosincratics del parlar setòri tal coma descriches per Gustave Thérond dins ses Eléments de Grammaire Languedocienne: dialecte languedocien cettois de 1900. D’efièch, l’occitan parlat a Seta es un lengadocian montpelhierenc sensible pr’aquò a una fòrta influéncia provençala maritima, influéncia deguda, çò’m par, a la poblacion martegala que se i installèt a la fondacion del pòrt en 1666. Solide, aquò que legissètz es pas una temptativa de restitucion mas puslèu una reïnvencion literària sus la basa d’aquel parlar que m’es pasmens plan familiar (e familial). En mai d’aquò una bèla part de mon iniciacion amorosa a la lenga occitana se faguèt d’en primièr dins la lenga fantastica dels Armanacs Setòris, mai que mai un exemplari original de 1907 (aquò s’inventa pas!) qu’aviá trapat a l’epòca, dins una boquinariá de la Carrièra de l’Universitat a Montpelhièr, uòi desapareguda. Qu’aquel ensag de revirada siá un omenatge a la memòria d’aquel grand setòri, felibre, occitanista (e comunista) qu’es estat Gustave “Biscam-pas” Thérond. Mai d’entresenhas aicí.
Quauques geomètras, gents sempre utilas au public, prendràn d’aquel temps la pluma, e traparàn que, puòi que Sr. Micromegàs, estatjant dau país de Sírius, ten de la tèsta als pès vint e quatre mila pas, que fan cent vint mila pès de rei, e que nosautres, ciutadans de la tèrra, avèm pas gaire que cinc pès, e que nòstre glòbee ten nòu mila lègas de torn; traparàn, ce dise, qu’au glòbe que lo produiguèt, ie cau absoludament vint e un millions sièis cents mila còp mai de circonferéncia que nòstra pichòta tèrra. Res es pas mai simple e pas mai ordinari dins la natura.
Los estats de quauques sobeirans d’Alemanha o d’Itàlia, que se’n pòu faire lo torn en una ora e mièja, comparats a l’empèri de Turquia, de Moscovia o de China, son pas qu’un imatge pro feble de las prodigiosas diferéncias que Natura a plaçadas dins totes los èstres.
La talha de son Excelléncia seguent de la nautor qu’ai dicha, totes nòstres esculptors e totes los pintres convendràn sens pena que sa cencha pòu avedre cinquanta mila pès de rei de torn; ce que vos fai una proporcion de las polidas.
Quant a son esperit, es un das pus cultes qu’agem; sap fòrças causas; n’inventèt quauques unas: aviá pas encara dus cents cinquanta ans, e estudiava, segon la costuma, au collègi das jesuitas de sa planeta, quora vos endevinèt, per la fòrça de son esperit, mai de cinquanta proposicions d’Euclidi. Aquò’s dètz e uòch de mai que Blasi Pascau, lo quau, après n’avedre endevinadas mai de trenta dus en tot se jogar, ce ditz la sòrre, venguèt puòi un metafisician fòrt marrit. Devèrs las quatre cents cinquanta, au sortir de l’enfància, dissequèt fòrça d’aqueles pichòts insèctes qu’an pas que cent pès de diamètre, e que se desrauban als microscòpis ordinaris; ne’n compausèt un libre fòrt curiós, mas que ie faguèt quauques afaires. Lo moftí de son país, bèl espelucaire, e ignorantàs, vai atrobar dins son libre de proposicions dobtosas, malsonantas, ardidas, erètjas, sentissent a l’eretgia, e lo vai perseguir a mòrt: se tractava de saupre se la forma substanciala de las piuses de Sírius èra de mèma natura que la de las cagaraulas. Micromegàs se defendèt amb esperit; metèt las femnas de son costat; lo procès durèt dus cents vint ans. Enfin, lo moftí vos lo faguèt condemnar, lo libre, per de jurisconsultes que l’avián mèmes pas legit e l’autor agèt per òrdre de paréisser pas pus a la cort pendent uòch cent ans.
Se sentiguèt pas que mediocrament adolentit d’èstre forabandit d’una cort qu’èra pas comola que d’embèstiaments e de mesquinariás. Ne’n faguèt una cançon fòrt plasenta còntra lo moftí, qu’aquel se laguièt pauc; e se metèt a viatjar de planeta en planeta per acabar de se formar l’èime e lo còr, coma se ditz. Los que viatjan pas qu’en cadièra de pòste o en berlina saràn sens dobte estonats de las chormas d’amondaut; car nosautres, sus nòstre pichòt molon de fanga, concebèm pas res au-delà de nòstres usatges. Nòstre viatjaire conoissiá meravilhosament las leis de la gravitacion, e totas las fòrças atractivas e repulsivas. Las fasiá servir tant oportunament que, quora amb l’ajuda d’un rai de solelh, quora per la commoditat d’una comèta, anava de glòbe en glòbe, el e sas gents, parièrs d’un aucèl voltejant de branca en branca. Percorriguèt lo Camin de Sant Jaume, que ie dison atanben Via Lactèa, en gaire de temps, e siáu obligat de reconóisser que i vegèt pas jamai, au travèrs de las estelas qu’es semenada, aquel polit cèl empirèu que l’egrègi vicari Derham se vai lausar d’avedre vist a la poncha de sa luneta. Aquò’s pas que ieu pretenda que Sr. Derham age mau vist, plaga a Dieu!, mas Micromegàs èra sus plaça, es un bòn observador e ieu vòle pas contradire digús. Micromegàs après avedre plan virat, arribèt dins lo glòbe de Saturne. Tant acostumat coma seguèsse de veire de causas nòvas, posquèt pas, tot vegent la pichotesa dau glòbe e de sos estatjants, se defendre d’aquel risolet ufanós qu’escapa tot còp als mai sages; car enfin Saturne es pas gaire que nòu cents còps mai gròs que la tèrra, e los ciutadans d’aquel país d’ailà son de nans qu’an pas que mila canas de naut, o a quicòm pròche.
Se’n trufèt un pauc d’abòrd amb sas gents, a pauc près coma un musician italian se ritz de la musica de Lulli, quora passa per França. Mas coma lo Sirian aviá pro d’èime, comprenguèt plan lèu qu’un èstre pensant pòu fòrt ben èstre pas ridicul en tot avedre pas que sièis mila pès de naut. Se familiarizèt amb los saturnians, après los avedre estonats. S’amistançèt fòrt amb lo secretari de l’Acadèmia de Saturne, òme amb fòrça esperit, qu’aviá, a la veritat, pas res inventat, mas que rendiá un fòrt bòn compte de las invencions das autres, e que fasiá passablament de pichòts vèrses e de polits calculs. Raportarai aicí, per la satisfaccion das legeires, una convèrsa singulara que Micromegàs agèt un jorn amb lo Sr. Secretari.
* Aquesta nòva sèria es un ensag de revirada del conte filosofic Micromegàs de Voltaire, en lenga nòstra. Ai causit de revirar aquel conte simpatic e clafit d’ironia dins una varianta “setòria” de l’occitan, en quichant aitant coma podiái suls aspèctes idiosincratics del parlar setòri tal coma descriches per Gustave Thérond dins ses Eléments de Grammaire Languedocienne: dialecte languedocien cettois de 1900. D’efièch, l’occitan parlat a Seta es un lengadocian montpelhierenc sensible pr’aquò a una fòrta influéncia provençala maritima, influéncia deguda, çò’m par, a la poblacion martegala que se i installèt a la fondacion del pòrt en 1666. Solide, aquò que legissètz es pas una temptativa de restitucion mas puslèu una reïnvencion literària sus la basa d’aquel parlar que m’es pasmens plan familiar (e familial). En mai d’aquò una bèla part de mon iniciacion amorosa a la lenga occitana se faguèt d’en primièr dins la lenga fantastica dels Armanacs Setòris, mai que mai un exemplari original de 1907 (aquò s’inventa pas!) qu’aviá trapat a l’epòca, dins una boquinariá de la Carrièra de l’Universitat a Montpelhièr, uòi desapareguda. Qu’aquel ensag de revirada siá un omenatge a la memòria d’aquel grand setòri, felibre, occitanista (e comunista) qu’es estat Gustave “Biscam-pas” Thérond. Mai d’entresenhas aicí.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari