Opinion
Aran, la vòstra segonda pàtria
Abans de legir Jornalet coneissiái pas la Val d’Aran. E cresi que i a fòrça bretons coma ieu! Sens parlar dels franceses, de segur... Aran es un territòri desconegut dins una Franca jacobina qu’a pas qu’ela meteissa e lo “globiland” de la tèle coma orizont.
A l’ora qu’escrivi aqueste article, soi en Comenge, al pè del Portilhon, lo pòrt ont comença Aran. Abans d’anar visitar Aran parlèri amb de mond del país de Comenge, mai que mai de mond de Sent Memet. Lor demandèri cossí consideravan lor lenga. Una femna me diguèt: “Qu’es un patés... un pauc gascon... mas es d’occitan tanben... e d’aranés tanben”. Macarèl! Aquò es una lenga estranha qu’a fòrça denominacions! Una autra femna me diguèt, ela, “que se parla l’aranés a Sent Memet e lo patés gascon qu’es tanben d’aranés e d’occitan per çò que sèm dins la region Occitània” (!) Fin finala, sabi totjorn pas qu’es la lenga vernaculara del país de Comenge . Sus una estèla al costat de la glèisa dedicada al felibre Bernat Sarrieu es escrit “Era’scolo deras Pireneos. Toustem gascous” pasmens. A! aquò es una pista...
Un jorn, anèri de l’autre costat del pòrt del Portilhon e...oà, aquí pas de circonvolucion o d’acrobacias semanticas: la lenga del país es l’aranés e res que l’aranés!
Ai cercat de patolhar, de bretonejar mon paure occitan, ieu, paure bogre de breton. E a cada còp lo monde èran força corteses, onorats de veire un breton assajar de parlar la lenga del país, lor lenga. Foguèri ajudat mai d’un còp dins de botigas e pasmens lo monde d’Aran parlan francés.
Cada pòble sens estat a un modèl, una segonda pàtria, un mite. Pendent longtemps foguèt Irlanda pels bretons. Èra (e es encara!) lo sol país celtic independent. E Irlanda aculhiguèt los nacionalistas bretons en fugida après la guèrra. Dempuèi qualques decennis es puslèu lo Bascoat...
Mas totes aquestes país son de país estrangièrs que parlan de lengas estrangièras! Pels bretons son pas res que “de realitats nacionalas per procuracion”.
Per Occitània es totalament diferent. Pels occitanistas, compreni ara lo mite d’Aran. A Luishon, a Sent Memet, lo monde sabon pas quina lenga parlan. Lo mot “patés” es lo primièr mot que lor passa pel cap. Sièis quilomètres mai luènh, la meteissa lenga es oficiala e es afichada pertot. La meteissa lenga! Pas una lenga sòrre coma lo catalan, non, es la meteissa lenga.
Al musèu d’Aran, una femna m’expliquèt cossí prononciar tal o tal mot, cossí escriure tal autre, ont metre los accents e tot. Aviái l’impression de discutir amb Domergue Sumien emperrucat! (mas era pas el, per çò que diguèt que compreniá los gascons e los lengadocians mas pas los provençals. E aviá pas jamai parlat amb d’auvernhats, de vivaroalpencs o de lemosins) .
Amics occitans, un de vòstres devers es de defendre Aran! Son estatut e son “Conselh Generau”! Aran sarà totjorn un exemple de prene per educar la populacion occitana. “Colhon! Ta lenga es pas res qu’un patés? Mas aqueste patés es una lenga oficiala dins un petit país pirenenc de 10 000 abitants! L’objècte de ta vergonha es lor glòria!”.
E en Aran se vei de drapèls occitans pertot, de cartas d’Occitània. En Aran sus los panèls, l’occitan a la prioritat, l’espanhòl o lo francés son après. En Aran, sètz pas l’occitanista de servici o “Gòra l’occitanista” mas una persona normala. En Aran, los occitanistas son sòcis d’una nacion de fach e non pas sòcis d’una nacion per un intermediari coma amb Catalonha. Amb Aran, lo sol occitanista de Sant Flor (Cantal) o de la Chapèla del Fraisse a un exemple d’escampar a la cara del monde! En mai d’aquò, pensi francament que la novèla “region Occitanie-Pyrénées Méditerranée” es una bèla dona a l’occitanisme!
Del Creissent fins a Niça, Aran es un exemple, un biais de “har la higa” als colhons, als colonizats del cap, a las victimas de l’alienacion identitària!
A l’ora qu’escrivi aqueste article, soi en Comenge, al pè del Portilhon, lo pòrt ont comença Aran. Abans d’anar visitar Aran parlèri amb de mond del país de Comenge, mai que mai de mond de Sent Memet. Lor demandèri cossí consideravan lor lenga. Una femna me diguèt: “Qu’es un patés... un pauc gascon... mas es d’occitan tanben... e d’aranés tanben”. Macarèl! Aquò es una lenga estranha qu’a fòrça denominacions! Una autra femna me diguèt, ela, “que se parla l’aranés a Sent Memet e lo patés gascon qu’es tanben d’aranés e d’occitan per çò que sèm dins la region Occitània” (!) Fin finala, sabi totjorn pas qu’es la lenga vernaculara del país de Comenge . Sus una estèla al costat de la glèisa dedicada al felibre Bernat Sarrieu es escrit “Era’scolo deras Pireneos. Toustem gascous” pasmens. A! aquò es una pista...
Un jorn, anèri de l’autre costat del pòrt del Portilhon e...oà, aquí pas de circonvolucion o d’acrobacias semanticas: la lenga del país es l’aranés e res que l’aranés!
Ai cercat de patolhar, de bretonejar mon paure occitan, ieu, paure bogre de breton. E a cada còp lo monde èran força corteses, onorats de veire un breton assajar de parlar la lenga del país, lor lenga. Foguèri ajudat mai d’un còp dins de botigas e pasmens lo monde d’Aran parlan francés.
Cada pòble sens estat a un modèl, una segonda pàtria, un mite. Pendent longtemps foguèt Irlanda pels bretons. Èra (e es encara!) lo sol país celtic independent. E Irlanda aculhiguèt los nacionalistas bretons en fugida après la guèrra. Dempuèi qualques decennis es puslèu lo Bascoat...
Mas totes aquestes país son de país estrangièrs que parlan de lengas estrangièras! Pels bretons son pas res que “de realitats nacionalas per procuracion”.
Per Occitània es totalament diferent. Pels occitanistas, compreni ara lo mite d’Aran. A Luishon, a Sent Memet, lo monde sabon pas quina lenga parlan. Lo mot “patés” es lo primièr mot que lor passa pel cap. Sièis quilomètres mai luènh, la meteissa lenga es oficiala e es afichada pertot. La meteissa lenga! Pas una lenga sòrre coma lo catalan, non, es la meteissa lenga.
Al musèu d’Aran, una femna m’expliquèt cossí prononciar tal o tal mot, cossí escriure tal autre, ont metre los accents e tot. Aviái l’impression de discutir amb Domergue Sumien emperrucat! (mas era pas el, per çò que diguèt que compreniá los gascons e los lengadocians mas pas los provençals. E aviá pas jamai parlat amb d’auvernhats, de vivaroalpencs o de lemosins) .
Amics occitans, un de vòstres devers es de defendre Aran! Son estatut e son “Conselh Generau”! Aran sarà totjorn un exemple de prene per educar la populacion occitana. “Colhon! Ta lenga es pas res qu’un patés? Mas aqueste patés es una lenga oficiala dins un petit país pirenenc de 10 000 abitants! L’objècte de ta vergonha es lor glòria!”.
E en Aran se vei de drapèls occitans pertot, de cartas d’Occitània. En Aran sus los panèls, l’occitan a la prioritat, l’espanhòl o lo francés son après. En Aran, sètz pas l’occitanista de servici o “Gòra l’occitanista” mas una persona normala. En Aran, los occitanistas son sòcis d’una nacion de fach e non pas sòcis d’una nacion per un intermediari coma amb Catalonha. Amb Aran, lo sol occitanista de Sant Flor (Cantal) o de la Chapèla del Fraisse a un exemple d’escampar a la cara del monde! En mai d’aquò, pensi francament que la novèla “region Occitanie-Pyrénées Méditerranée” es una bèla dona a l’occitanisme!
Del Creissent fins a Niça, Aran es un exemple, un biais de “har la higa” als colhons, als colonizats del cap, a las victimas de l’alienacion identitària!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Mefi!, Aran foguèt mai un esclavament espanhol en França,. Lejatz lo libre de la istòria!
Cal precisar que la Val d'Aran èra longtemps una enclava espanhòla en França, avant lo tunel de Vielha cap a Espanha. Aquò explica la conservacion de la lenga e d'una identitat fòrta.
La rota principala sièc la Val de Garòna, que sòrt en Val d'Aran.
Aran en basco es una val, e val se ditz vath en gascon aranés.
Comprenga qual poirà
Pàtria non pas, model, model reduch, maqueta plan polida!
Breton ! Es un bèl article que nos ofrisses aquí, comol de logica benfasenta... e de fe ! Manlevarai au poëta iganaud nimesenc Antòni Bigòt un de sos vèrs : "Siás mon fraire, tòca la man !"
P.S. : sens me trufar dau sénher Sumien, me siái escacalassat a vòstre torn de frasa de la bòna tonalitat,"Aviái l’impression de discutir amb Domergue Sumien emperrucat !"
#2 "mès una bona estrategia seriá de favorisar una difusion de l'occitan escrich per cercles concentrics de mai en mai luenh, per suscitar una consciéncia de la continuitat lingüistica." L'atrape bòna vòstra idèia, Mossur o Madama "Mèfi" ! De prepausar als organismes culturaus locaus e a la populacion locala, que fagon pression sus "las autoritats localas", emb dau sosten de lenguistas e istorians occitans d'"Occitanie" e d'Aran.
#1 E ben òc, son totjorn los que fan quicòm que son criticats ; e se pòt dire que l'EOE fa bravament, e dempuèi longtemps.
Se demandèt un cors d'aranés ? Perqué pas. Se pòt rapelar que i a ja de corses de lengadocian, de lemosin e de gascon. Segur que mancan de corses de provençal, d'auvenhàs, d'aupenc, de niçart, de landés, de gascon bordalés, de nimensenc, de carcinòl e d'aranés.
Se per cas vòls un cors d'aranés, Jusèp, podràs anar per ongan en cors de gascon (per defaut), o t'inscriure dins un autre estagi d'estiu que prepausèsse un cors d'aranés. Ne coneissi pas, mas i dèu aver d'autres organismes que la paura EOE per i tustar dessús…
Per conclure ma responsa, criticarai pas ta posicion de consomator, qu'es malurosament dins l'aire del temps. Critirai pas ta demanda, qu'es legitima. Mas malurosament dins nòstre monde, los occitanistas que ne parlas son pas de magicians al teu servici per complir tos vòts. En esperant ton ajuda per organizar un cors d'aranés a l'EOE, aurai pas lo mesprètz de seguir ton exemple per conclure « Vergonha a-n-aquel Jusèp ! ».
La vesibilitat escricha d'una lenga es la condicion de la presa de consciéncia de la siuna existéncia.
L'occitan patis de l'amputacion del sieu escrich.
Demòra çaquelà lo problèma màger de l'oralizacion de la grafia normalizada, e mai que mai l'accent tonic que resquilha a la a finala, quitament amb d'occitanofònes natius:
Baqueira, nom comercial de Vaquèira, la bela estacion d'esquí locala s'ausis coma Baquerà, e lo capluòc Vielha coma Vielà. Quina estrategia per véncer aquò?
Las autoritats localas deurián difusar una informacion senhalant la co-oficialitat de l'aranés, un occitan gascon, passada la frontièra francesa.
Veirem amb lo temps l'impact sur l'Occitània vesina, mès una bona estrategia seriá de favorisar una difusion de l'occitan escrich per cercles concentrics de mai en mai luenh, per suscitar una consciéncia de la continuitat lingüistica. Que fan la comunas francesas sus l'estrada que va de cap a Val d'Aran?
Cal va las bolegar?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari