Opinion
Las atrapas de traduccion del catalan e de l’occitan de Jornalet (V)
Uèi acabarai ma sèria estivenca sus las atrapas de traduccion. Soi conscient que serà pas finida, e per tant es possible que i torne a una autra escasença, de biais mai detalhat e aprigondit. Mon intencion èra nonmàs de donar qualques elements de reflexion.
O sabèm plan, lo pas del latin a las lengas romanicas se caracterizèt pel desvolopament de las preposicions, qu’anèron remplaçant la flexion, çò es los cases (rosa, rosa, rosam, rosae, rosae, rosā). Aqueste fach pro evident e lo temps explican perqué l’usatge de las preposicions pòt variar d’una lenga romanica a l’autra. Fa doas setmanas, parlèri amb vosautres de la preposicion de. Es inevitable qu’acabe ma tièra amb l’autra preposicion monosillabica frequenta, a.
L’expression del luòc
Lo catalanofòn la fa servir mai sovent que lo parlant d’occitan per l’expression del luòc. Lo primièr dirà Sóc al tren, del temps que pel segond serà Soi dins lo tren. Remarcaretz que la primièra estructura es luènh del castelhan Estoy en el tren mentre que la segonda es fòrça pròcha del francés Je suis dans le train. Vos devi confessar qu’ai de còps de dobtes amb las preposicions en occitan quand la lenga sembla de foncionar coma en francés. Desconeissi pas que la lenga medievala emplegava sovent en per exprimir lo luòc, coma dins aquestes vèrses del Roman de Jaufré citat per l’excellent libre de M. Romieu e A. Bianchi, La Lenga del Trobar (Presses Universitaires de Bordeaux, 1999) : "En sa cambra, a son plaser/ fo Jaufré servitz e onratz". Mas uèi diriam dins sa cambra puslèu qu’en sa cambra, e devèm admetre qu’occitan e francés semblan aicí d’aver aguda una evolucion parallèla.
En per contra es la preposicion normala davant los noms de païses: se lo catalan ditz al Marroc, a França, amb l’usatge de l’article definit se lo toponim es masculin, a l’occitan li agrada mai en Marròc, en França. Davant los noms de vilas, totun, lo foncionament es identic: a Barcelona, a París en occitan e en catalan. Mas, per qu’aquò siá pas tròp simple, lo Tresòr dau Felibritge indica qualques excepcions, de toponims que començan per una vocala. Se degun s’estonarà pas de i trobar en Arle e en Avinhon, que donan luòc a de comentaris sens fin de franceses per lor lenga (en Arles, en Avignon) qu’oblidan totjorn l’explica occitana, Mistral mençona tanben en Alès, en Apt, en Aubenàs mas tanben en Orgon e mai en Abukir, per la vila egipciana. Per malaür per l’aprenent catalan de l’occitan, la lenga nòstra non ditz pas *en Ais de Provença ni *en Albi, mas a Ais e a Albi, amb un [z] entre las doas a, de confondre pas amb un [n] eufonic dins a aquel moment (e non pas, la màger part dels cases, "en aquel moment", coma o dison los catalans influenciats per lor lenga). Darrièra curiositat: se nòstres vesins "són al carrer Nou", nosautres "sèm en Carrièra Frederic Mistral".
L’atac a la raó
Cambiem de luòc, se volètz. Partiscam als Estats Units, ont l’èx-vicepresident estatsunidenc Al Gore, conegut per sas luchas ecologistas, publiquèt en 2007 un libre contra lo climatoscepticisme, valent a dire los pseudoarguments que pretendon que l’escalfament climatic existiriá pas. Lo títol n’es The Assault on Reason. Ne podètz legir la traduccion catalana, qu’es L'atac a la raó. Òr, en occitan, poiriam pas dire *L'atac(a) a la rason. Seriá mai clar L'atac(a) contra la rason, e cal dire qu'aicí la preposicion contra tanben seriá possibla en catalan. Castellanisme? Non pas, e observaretz que la traduccion en castelhan ("al castellà", segon lo catalan, aicí tanben distint de nòstra costuma sintactica) s’entitola El ataque contra la razón. De qué se tracta? Es un desvolopament de la valor de la preposicion latina ad, qu’exprimissiá la destinacion, per que s’entenga que la rason non es pas la qu’ataca, mas l’objècte de l’ataca. En italian se fa servir sovent. Per exemple, s’un italian planh sus Twitter "l’odio alla Chiesa Cattolica", vòl far comprene que, segon el, la Glèisa Catolica patís un òdi contra ela, mentre que se diguèsse "l’odio della Chiesa Cattolica", la Glèisa Catolica manifestariá son òdi, çò qu’es, o admetretz benlèu, pauc crestian. L’occitan a pas, que ieu sàpia, aquesta possibilita semanticosintactica. Siá direm L’òdi de la Glèisa Catolica amb l’ajuda del contèxt, siá precisarem per una autra preposicion, coma contra.
Jos la pression de l’espanhòl, se capita qu’aquel usatge se desvolopa en catalan quand la preposicion normala es de. En catalan, an costuma de dire tenir por de, coma en occitan es aver paur de. Pasmens, jos l’influéncia del castelhan tener miedo a, l’editorialista Vicent Partal, dins la primièra version de son article, accessibla als soscriptors de VilaWeb, aviá escrich lo 26 d’agost: "No tenim por. A res". Après la relectura, siá o d’un soscriptor, publiquèt l’editorial amb un títol mai gramaticament corrècte: "No tenim por de res" (avèm pas paur de res).
Bensai la preposicion a es mai correnta en occitan que se pensa de costuma. Lo diccionari provençal-francés d’Onorat mençona per exemple òme a talent del temps que benlèu nos estimariam mai uèi òme de talent (talent significa aicí çò meteis qu’en francés), e tanben, de manièra pus susprenenta, lo fraire a madama e non pas lo fraire de madama. Totun, se tracta benlèu de quicòm mai, del registre popular, e aquò podiá pas èsser l’objècte precís d’aquestes articles consagrats a la lenga de Jornalet.
O sabèm plan, lo pas del latin a las lengas romanicas se caracterizèt pel desvolopament de las preposicions, qu’anèron remplaçant la flexion, çò es los cases (rosa, rosa, rosam, rosae, rosae, rosā). Aqueste fach pro evident e lo temps explican perqué l’usatge de las preposicions pòt variar d’una lenga romanica a l’autra. Fa doas setmanas, parlèri amb vosautres de la preposicion de. Es inevitable qu’acabe ma tièra amb l’autra preposicion monosillabica frequenta, a.
L’expression del luòc
Lo catalanofòn la fa servir mai sovent que lo parlant d’occitan per l’expression del luòc. Lo primièr dirà Sóc al tren, del temps que pel segond serà Soi dins lo tren. Remarcaretz que la primièra estructura es luènh del castelhan Estoy en el tren mentre que la segonda es fòrça pròcha del francés Je suis dans le train. Vos devi confessar qu’ai de còps de dobtes amb las preposicions en occitan quand la lenga sembla de foncionar coma en francés. Desconeissi pas que la lenga medievala emplegava sovent en per exprimir lo luòc, coma dins aquestes vèrses del Roman de Jaufré citat per l’excellent libre de M. Romieu e A. Bianchi, La Lenga del Trobar (Presses Universitaires de Bordeaux, 1999) : "En sa cambra, a son plaser/ fo Jaufré servitz e onratz". Mas uèi diriam dins sa cambra puslèu qu’en sa cambra, e devèm admetre qu’occitan e francés semblan aicí d’aver aguda una evolucion parallèla.
En per contra es la preposicion normala davant los noms de païses: se lo catalan ditz al Marroc, a França, amb l’usatge de l’article definit se lo toponim es masculin, a l’occitan li agrada mai en Marròc, en França. Davant los noms de vilas, totun, lo foncionament es identic: a Barcelona, a París en occitan e en catalan. Mas, per qu’aquò siá pas tròp simple, lo Tresòr dau Felibritge indica qualques excepcions, de toponims que començan per una vocala. Se degun s’estonarà pas de i trobar en Arle e en Avinhon, que donan luòc a de comentaris sens fin de franceses per lor lenga (en Arles, en Avignon) qu’oblidan totjorn l’explica occitana, Mistral mençona tanben en Alès, en Apt, en Aubenàs mas tanben en Orgon e mai en Abukir, per la vila egipciana. Per malaür per l’aprenent catalan de l’occitan, la lenga nòstra non ditz pas *en Ais de Provença ni *en Albi, mas a Ais e a Albi, amb un [z] entre las doas a, de confondre pas amb un [n] eufonic dins a aquel moment (e non pas, la màger part dels cases, "en aquel moment", coma o dison los catalans influenciats per lor lenga). Darrièra curiositat: se nòstres vesins "són al carrer Nou", nosautres "sèm en Carrièra Frederic Mistral".
L’atac a la raó
Cambiem de luòc, se volètz. Partiscam als Estats Units, ont l’èx-vicepresident estatsunidenc Al Gore, conegut per sas luchas ecologistas, publiquèt en 2007 un libre contra lo climatoscepticisme, valent a dire los pseudoarguments que pretendon que l’escalfament climatic existiriá pas. Lo títol n’es The Assault on Reason. Ne podètz legir la traduccion catalana, qu’es L'atac a la raó. Òr, en occitan, poiriam pas dire *L'atac(a) a la rason. Seriá mai clar L'atac(a) contra la rason, e cal dire qu'aicí la preposicion contra tanben seriá possibla en catalan. Castellanisme? Non pas, e observaretz que la traduccion en castelhan ("al castellà", segon lo catalan, aicí tanben distint de nòstra costuma sintactica) s’entitola El ataque contra la razón. De qué se tracta? Es un desvolopament de la valor de la preposicion latina ad, qu’exprimissiá la destinacion, per que s’entenga que la rason non es pas la qu’ataca, mas l’objècte de l’ataca. En italian se fa servir sovent. Per exemple, s’un italian planh sus Twitter "l’odio alla Chiesa Cattolica", vòl far comprene que, segon el, la Glèisa Catolica patís un òdi contra ela, mentre que se diguèsse "l’odio della Chiesa Cattolica", la Glèisa Catolica manifestariá son òdi, çò qu’es, o admetretz benlèu, pauc crestian. L’occitan a pas, que ieu sàpia, aquesta possibilita semanticosintactica. Siá direm L’òdi de la Glèisa Catolica amb l’ajuda del contèxt, siá precisarem per una autra preposicion, coma contra.
Jos la pression de l’espanhòl, se capita qu’aquel usatge se desvolopa en catalan quand la preposicion normala es de. En catalan, an costuma de dire tenir por de, coma en occitan es aver paur de. Pasmens, jos l’influéncia del castelhan tener miedo a, l’editorialista Vicent Partal, dins la primièra version de son article, accessibla als soscriptors de VilaWeb, aviá escrich lo 26 d’agost: "No tenim por. A res". Après la relectura, siá o d’un soscriptor, publiquèt l’editorial amb un títol mai gramaticament corrècte: "No tenim por de res" (avèm pas paur de res).
Bensai la preposicion a es mai correnta en occitan que se pensa de costuma. Lo diccionari provençal-francés d’Onorat mençona per exemple òme a talent del temps que benlèu nos estimariam mai uèi òme de talent (talent significa aicí çò meteis qu’en francés), e tanben, de manièra pus susprenenta, lo fraire a madama e non pas lo fraire de madama. Totun, se tracta benlèu de quicòm mai, del registre popular, e aquò podiá pas èsser l’objècte precís d’aquestes articles consagrats a la lenga de Jornalet.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
"Lo pas del latin a las lengas romanicas"
La lenga populara, dicha vulgara impòrtada per los soldats èra fòrt desparièra del latin oficial.
Las lengas romanicas son pus pròchas entre elas que del latin, levat per lo lexic moderne transpausat.
Cal felicitar que la lenga de Jornalet recerque l'intercompreneson mai larga, dins l'espaci occitan e mai dins l'espaci romanic, jotz reserva de la centralitat teorica del langadocian (mai que mai morfologica).
Fàcia a la dominacion de l'anglés mondializat, es necite d'aprestar una comunicacion latina dins l'espaci romanic tot.
Çò de malaisit es conciliar lo respecte del localismes e la recerca d'una globalitat pus larga.
L'occitan es a la crotzada dels camins...e caldriá pas s'embarrar de tròp dins de nòrmas reddas.
Lo pas de las lengas romanicas a una lenga-valisa ...
Es interessant de parlar del castelhan e del italian, en mai dels parlars d'òc, que son de lengas amb de solucions logicas. Cal pas s'empachar d'adoptar de viraduras logicas sens autorisacion academica.
La lenga parlada los emplega pas trop, lo substantius coma páur , òdi..., qu'aima mai los verbes; doncas i a pas de problema a entendre de viraduras logicas.
Anar/ èsser a la fornariá, al fornièr, al pan.
Mès venir de ......
Coma la vaca amb lo taure.
#6 Sufís de dobrir un onglet e d'anar cercar los collectatges de l'ostau comengés o de l'IEO65 sus youtube per ne pescar un ramat d'exemples, d'aquel emplec de "en"
#7 ni mai ni mens coma dins un brave bocin del departament d'Erau ( a Seta, a Pesenàs, a l'entorn de la val d'Erau... ), e mai d'arièja ( Zòna d'Eissalabre per exemple ) veire los collectatges d'Andrieu Lagarda per exemple ).
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari