Qu’èstim en plana o en montanha, vésem a tengut d’elevacions de terrenh... Los toponimes que les designan son abondós :

— Entremitan los mèi ancians, los que vènen deu pre-indò-europèu *tūkka e que son espanduts pertot en país d’òc. Lo pus basic es tuc, mèi son femenin tuca qu’es mèi guienés que gascon : le Tuc, le Tuc de Lalanne, la Tuque... Pòdi pas rejustir au plaser de vos balhar tota la corriòla de derivats de tuc(a) : tucòt en vath de Garona (le Tucot), tuquet (le Tuquet, Tuquet de Cauarère) tuqueta (la Tuquette), tucòla en Gasconha orientala (la Tucole, les Tucoles), ticòu en vath d’Aura, tucòu (Tuco, Tuco Bas), tucolet en Armanhac (le Tucoulet, Tucoulet Blanc), ticolet en Gasconha orientala (le Ticoulet), tucolàs, tucolassa, tucolar, ticolar... Una varianta de tuc es... truc. Per exemple, a Bruish, le Truc se tròba sus una elevacion de 155 m au dessús deu nivèu de la mar. E la famosa tautologia Truc de la Truque es citada per B. Boyrie-Fénié.
 

— I a tanben una racina anciana kuk- : lo Cuc Ravet es un promontòri que perlonga lo mont Aspet, en Bigòrra. Mantun nom de comuna s’i restaca : Cuq-Toulza, Cuq (en Agenés e en Albigés, los dus sus una tuca), Montcuq (en Carcin, tautologia).

— Una varianta de tuc(a) es suc (mèi sut, sup, suca), es inusitada en gascon mès se retròba en Lemosin, Auvèrnha, Daufinat, Lengadòc, Carcin, demb sos diminutius suquet, supèl, suquèrli o mèi suchàs. Atau : le Suquet, le Sucharet, le Suchar, le Sucharoux, le Suchas...

— Los docs, tipics de la lana vasadesa (sustot a Casalís ont fòrman un V e culminan a 133 m), meritan tota nòsta atencion, percé que son curiositats geologicas. Son de dunas d’origina eoliana. Citaram : Douc de Resquet, Cap du Douc, Douc de Pillot, Douc Blanc, Douc de Junqueyre... Pòdetz véser quauquas fotografias achí[1] e aquí[2]

— Per toron, ne’n parlèri dejà achí : [3]

— Anem adara cap a les Pirenèias. Parlan quauque còp de malh, essencialament en Bigòrra. A Estanh, tròban tres toponimes : Et Malh, Pé det Malh e Soum dét Malh ! S’agís, de vrai, de hauta montanha (mèi de 2000 m). En Biarn, lo Mailh d’Ilhoun, eth, despassa a pena los 900 m.

— I a tanben lo mot pena, que se restaca a l’espanhòu peña[4] e au catalan penya e penyal[5] ; vèn deu latin pĭnna“plume”. Es un ròc elevat, una cresta, un cim... Dens les Pirenèias, tròbam per exemple Pene Arrouye, Pène Blanque, Pène d’eras Autous (deras hautors ?), Pène de Garoune e bien d’autas. Mès sustot, fau pas aublidarPenne-d’Agenais : Lo vilatge es apitarrat sus un promontòri alongat e haut de 150 m !

— Pusque parli d’un promontòri alongat, me fau mencionar lavetz les sèrras (cf. l’espanhòu sierra). Vèn deu latinsěrra e ‘quò’s un mot larjament occitan. D’aquí vèn lo nom deu País de Sèrras, qu’es cobèrt de puèges, o mèi los patronimes Serres, Lasserre, Lassarrade... Sos derivats en gascon son : sarrat(h) (Sarrat d’Agréou, Sarrat de Barthe de Seil, Sarrat des Aragnous), serrat(h)[6], serrada (la Serrade, Serradiouse, sarrada (la Sarrade), sarradet (le Sarradet), sarradèra (Sarradère), sarradòt (Sarradot, Sarradots), sarradon (Sarradou), sarret... En toponimia deu Cernés, existissen Sarroc de la Peyre, Sarroc du Can, mèi l’interessanta Sarrouqueyre que se tròba... au mitan deu V format per los docs de Casalís !

— En Bordalés, lo francés colline, tertre se pòt traduíser per tarrèir o terrèir : Terrey des Chardines, Terrey Long, Tarrey Rouge, Tarrey de Castet, Tarreyrots ; quauque còp es au femenin (les Terreyres). Mès le Terré (en Biarn) sembla ne’n èster tanben.

— Enfin, lo pus important, au mens au nivèu antroponimic : l’ensemble de mots derivant deu latin pŏdium. Lo tipepui (e puy en francés) es espandut pertot, coma lo patronyme Dupuy. En gascon, am : puish tipicament en Bordalés e en Albret (Saint-Germain-du-Puch, le Puch, Bois du Puch, Puch-d’Agenais ; patronime Dupuch) ; poi en Gasconha centrala e meridionala (le Pouy, le Pouy du Luc, Pouy-Roquelaure, Pouy-de-Touges ; patronime Dupouy) ; poei en Biarn e Bigòrra (Poueyferré, Pouey Ardoun, Pouey det Pi, Poey-de-Lescar ; patronime Dupouey) ; pei en Medòc e sus la riba dreta de Dordonha (Pey Landry, Pey Amat[7], Peypinson) que fau pas confónder demb Pèir. A costat, en Agenés, Perigòrd, Carcin e pus lunh encara, serà puèg (Pech de Berre, Pech de l’Estelle, Pech de l’Olm, Pech Bracou ; patronime Delpech). Notaram que los patronimes Dupouy e Dupuy son entremièi los pus frequents dens mantun departament gascon[8]. A partir de ‘queths mots, i a tota una sica-saca de derivats deu tipe pujau/pujòu (Pujols, Pujos, le Pujaou, fem. la Pujolle) amèi sos diminutius (Pijoulet, les Pujoulets) ; d’aquí vènen los patronimes Pujol, Pujos, Despujols, Dupiol...

[1] http://ciron.vtt.free.fr/randos/cazalis_doucs.htm

[2] http://www.rando-landes-de-gascogne.com/article/des-grues-et-des-doucs-deux-bonnes-raisons-de-randonner-cazalis

[3] https://opinion.jornalet.com/gabrieu-balloux/blog/2261/toponimia-gascona-viii-turon-e-toron

[4] “Una peña es una colina, monte o protuberancia rocosa, generalmente aislada de otras elevaciones de mayor altitud en relación a ésta.” (Wikipedia)

[5] “Un penyal o promontori és una massa rocallosa, normalment aïllada, i d’una certa altura. Una zona plena de penyals es diu penyalar.” (Wikipedia)

[6] Sustot en toponimia rosselhonesa : Serrat d’en Calvo, Serrat d’en Xapitena, Serrat d’en Raball...

[7] Nom d’un tarrèir calcari en Libornés.

[8] http://www.geopatronyme.com