Entà Nòsta Senhora era ploja que mos hec a córrer. Guarda que venguíem d’estrear es Gòis a Sant Ròc de Vilamòs ena missa de Hèsta Major —dilhèu per aquerò ploiguec, ve-t’ac a veir—.
Auíem començat era processon pes carrèrs deth pòble.
Ath deuant Oriòl tamb era crotz processionau ben ludenta, ath darrèr de eth, Canaules tamb eth drapèu ben quilhat, dempús, nosati era banda Es Paums, caperant tamb era nòsta musica era blagadera des que mos seguien ena processon coma un polit arcolan: eth capelhan tot blanc, es carabinèrs verdi, es mossos blus, autoritats e politics de toti es colors, toristes desorientadi que cercauen eth Saut deth Pish mès que, ja que èren aquiu, seguien era processon, vesins que se punauen dus còps tamb es parents de França perque non se vedien des der an passat, es paoesses que non carauen, era mainadèra hènt a tentar as cans, es campanes bandoant …un polit amàs de gent e sons, tè.
Alavetz, quan ja tornàuem tara glèisa, tot d’un còp, quan eth cap dera processon ja campaue ena Plaça dera Glèisa e es musicians viràuem ena cantoada des de Mingo en tot hèr a retronir es tambors e es timbales tamb un tapatge deth demòni, s’embromèc, comencèc a tronar e a plòir de mala manèra.
Se quini goterès queiguien!
Baishauen ues lèrmes deth cèu coma ueus de catla!
Mos calec filar en mès córrer e enventidi calar-mos laguens dera glèisa entà non banhar-mos coma lits, nosati, er acordeon, eth drapèu, era creu e Nòste Sénher bendit.
Totun, es tronades d’estiu non duren pas guaire per aguest parçan. Ath cap de non arren ja podérem contunhar era Hèsta.
Pera tarde, cap a cogant, eth solei acabèc de guarnir eth polit paisatge diboishant er arc tamb es sèt colors en cèu: ròi, iranje, auriò, verd, cian, blu e violeta. Ua bèra estampa que se pòt veir de temps en temps. (veir fòto)
Mès es qu’ac guardàuem que t’auíem dobtes sus eth sòn nòm corrècte en aranés: es uns qu’“Arc Iris”,es auti “Arc de Sant Martin”, d’auti “Portau de Sant Martin”, un desgordit “Arcolan”, “Laç de Sant Martin”, “Pònt de Sant Martin”, “Er Arbe de Sant Martin”, “Er Arram de Sant Martin”.
Londeman la’c demanèrem a Mossen Amiell, que ac sap lèu tot sus era lengua: semble qu’“Arc de Sant Martin” ei valid, coma tanben ei valid “Arcolan” segons Frederic que se higec ara convèrsa. “Laç de Sant Martin” e es autes denominacions, semblen èster derivacions dera prumèra. “Arcolin” que ne didien entre Comenge e Bigòrra segontes Coromines.
Mos condèc Amiell era legenda de perqué li’n diden er “Arc de Sant Martin”, ditz atau:
Hè temps qu’eth demòni e Sant Martin se pelejàuen entà veir se qui des dus diboisharie en cèu un arc mès polit. Sant Martin guanhèc en tot plaçar dessús des bromalhs un beròi arc de colors que deishèc ath diable tamb era boca dubèrta coma un pipaut e rebotegant.
Sant Martin empleguèc coma gredon un veire d’arròca entà hèr er arcolan en tant qu’eth diable ac hec tamb ua candela de gèu, que, coma que se li delie, non acabaue de hèr-lo jamès. Atau ei coma i a bèri còps que quan ges er Arc de Sant Martin en cèu, se’n pòt veir un dusau, er arc deth diable. Mès guardatz-lo ben e veiratz qu’ei un shinhau mès descolorit.
Semble qu’eth nòm de Martin tanben se hège a servir en bèri pòbles d’Aran entà cridar ath taure. Es vaques coma es persones an nòm, Mascarina, Polida, Ròia, Morana, e eth taure de cada pòble se didie Martin, sense díder era “n” coma en cas de Sant Meliton, patron des feniants.
Ad aguest Sant, Meliton, o “Belitron”, çò conde Amiell que li’n didien eth patron des feniants perque es pòbles que celèbren era hèsta major eth 15 d’agost dia de Nòsta Senhora, londeman celebrauen Sant Ròc e eth tresau dia hestejauen a Sant Meliton, mès tamb tres dies de Hèsta enes esquies, es gojats ja èren esquintadi, fatigadi, les venguie era guitèra e les güejaue trebalhar. Per aquerò li’n didien eth patron des feniants.
Polides legendes e polides istòries. Aquiu qu’ac as. Sant Martin e Sant Meliton, dus sants entà condar-ne istòries ath cant deth huec.
E entà acabar un arrepervèri restacat tamb er Arc de Sant Martin o arcolan, entà preveir eth temps.
Arcolan deth maitin era ploja peth camin, arcolan dera serada era ploja despassada.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Polida hesta, polida processon et polit text enta remembrales.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Polida hesta, polida processon et polit text enta remembrales.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari