Jo que soi d’un petit vilatge deth departament d’Erau. E eth men occitan qu’ei de preferéncia lengadocian “orientau”, qu’ei a díder meilèu “provençaloïde” entà ua aurelha gascona.
 
Jo que’m reconeishi filosoficament en er occitanisme, e qu’aimi totas eras variacions dera lenga nosta, per’mor que credi pregonament ena “democracia deths parlars” e que credi qu’ei ua valor que ne cau pas jamei deishar. Tanben, que vòdi un vertadèr culte aths Pirenèus, estant que’n pòdi contemplar la beror cada dia dempuish era finèstra dera mia casa.
 
Bèth temps hè, qu’èi viscut tres ans a Bordèu. Entaths mos estudis. E deth gascon, lavetz, n’avèva pas era quita idèia qu’existiva. Vertat, Bordèu qu’ei ua vila borgesa e com totas eras vilas, a noste, qu’abandonè era lenga pro lèu; d’aulhors, eth beròi Musèu d’Aquitània que s’avisa plan de non parlar pas jamei d’aquera lenga ni de la soa istòria ...
 
Totun sabi plan quauques causòtas de l’istòria d’Aquitània mes entà díder era vertat, dempuish eth Lengadòc mediterranèu, eth gascon n’èra pas sonque un “lengatge estranh”, tà jo, Aquitània qu’èra tanben un país drin exotic, damb eth son clima, era Mar Grana, eras Lanas; e eths quites Pirenèus “atlantics” que ne’m semblavan pas eths medishes qu’ena part “orientau”, s’ac podèm díder.
 
Cadun b’ac sap plan, eths Gascons qu’èran prumèr mentavuts com Ούασκώνων ōnōn>entath geograf grèc Estrabon[2]qu’ei a díder en latin Vascones e donc Bascos; que son Bascos romanizats damb un substrat plan diferent d’aqueth deths ancians pòbles dera rèsta der espaci occitan, ne vòi briga entrar en tots eths detalhs: eths sabents (e mei que mei eths “sabents sabents” ...) qu’ac pòden precisar miélher que non pas jo.
 
Mes jo que comprenerí d’a hons aquera hami, que’s senteish drin en daubuns sectors dera luta gascona, qu’ei de voler apressà’s deth movement basco, explorant atau totas eras dimensions dera soa identitat istorica, lingüistica e politica, - e perqué pas? damb l’ajuda (ipotetica) deras institucions d’aquera region Navèra Aquitània, que horniré, enter autes, un quadre pragmatic entath procès d’arreviscòu deras lengas minoritàrias. Jo, estóssi gascon, credi qu’ei çò que harí.
 
Totun, jo que credi tanben qu’aquò ne significa pas qu’eths Gascons non pòden estar occitans. Qu’ac son, o meilèu qu’at pòden estar s’ac vòlen, mes ara mòda gascona o miélher dit vascona, que non ei e ne deuré pas estar era medisha qu’era deths autes en eth País d’Òc.
 
Gascons o Occitans? Aquò qu’ei ua faussa question, çò’m par. Qu’ei drin com se’vs estimèssetz mei estar aperat peth vòste petit nom meilèu qu’eth vòste nom de familha. Atau dit, qu’ei dilhèu pro simplista, mes qu’ei atau qu’ac vesi: s’”occitan” e’vs geina, per’mor qu’ei hèra abstreit o que ne pertòca pas era populacion deth vòste parçan, maugrat era proximitat deras lengas nostas (shens desbrembar eras diferéncias), arrai! Que podètz aperar-vse gascons, basta que parletz era lenga e/o que’vs hiquetz ara soa recuperacion sociau; Tà jo, nat problèma. E non i cau pas véder, aquiu dehens, çò’m par, cap motiu seriós de peleja bruta e murtrèra, en dehòra deras pelejas scientificas, que n’ac son pas jamei completament com ac sabèm...
 
Ath subjècte dera navèra region Occitània Pirenèus-Mediterranèa e deth son capdulh, entà tornar ad aqueth devís perilhós, jo que credi qu’era vila de Tolosa, acusada, uèi lo dia, d’estar responsabla de totas eras calamitats occitanistas, qu’ei estada beròia com capdulh der occitanisme ena segona mitat deth sègle XX, tanben per’mor qu’ei ua ciutat gascona, tot coma ua part d’aquera navèra super-région actuau com ac díden eths jornalistas franceses. Mes adara non s’audeish guaire aquò, quitament en daubuns sectors dera luta gascona. Je revois ton pavé, ô ma cité gasconne, çò cantava Claude Nougaro. Eth, totun, que b’ac se’n brembava plan.
 
Qu’èi tanben un’mic gascon, occitanista de tria e que parla hèra plan era lenga. Lavetz, puish que m’agrada era lenga nosta, damb la soa riquesa, qu’èi volut ací, en Jornalet, (ensajar d’) escríver en gascon per’mor qu’adara, de tant enténe’u e lége’u (que batalam cadun damb eth noste parlar), qu’èi començat a poder m’exprimir drin en aquera lenga, jo tanben, mes modestament, solide.
 
Ua deras causas que mei sovent e tòrnan en eths nostes pleiteis, qu’ei eth problèma dera plaça deth gascon en eth combat e eth discors occitanista, qu’ei a díder l’ineficacitat de mantun aspècte deth discors occitan actuau ena societat gascona, entara recuperacion sociau d’aquera lenga.
 
Non ei pas sonque era question deras especificitats deth gascon, aquò qu’ei un devís d’especialistas e que deu estar miat damb arguments racionaus e pròvas scientificas. Non ei era question. Era nosta question qu’ei: quin ei eth discors mei adaptat uèi entara societat gascona e entara recuperacion sociau dera lenga?
 
B’ac vedèm, era hami de normativitat que daubuns de qu’an hèit pròva ena istòria deth movement occitan e provoquè sentiments d’injusticia e arreacions epidermicas entaths locutors e escrivans gascons: d’aquò, que vaden enqüera pelejas inacabablas, drin casuisticas e hòrt luenhècas dera populacion, çò qu’aflaqueish eths movements renaishentistas - tant en Gasconha com en Occitània tota, e hè qu’aqueths e vadón drin abstreits e hèra copats deths chepics mei pragmatics deras gents ordinàrias. Com ac remarcava Bernat Manciet damb ua vista deras hautas que’ns hè hrèita:
 

“Fils de Montaigne, j’ai appris à me méfier de toutes les idéologies, qui ne sont là, le plus souvent, que pour dissimuler des intérêts et des ambitions personnelles. C’est ce qui fait naître querelles et sectes. De telle sorte que l’idéologie nous divise en clans et jusqu’à la disparition de l’IEO dans certaines périodes. Depuis des siècles, on qualifie le gascon de’‘marginal’’,’‘d’étranger’’ dans l’ensemble occitan. La vraie coupure est ailleurs. Nos écrivains orientaux, dont Charles Maurras, tendent le plus souvent à concevoir des constructions rationnelles, géométriques, où l’unité fait harmonie. Nous autres, peuples des rivages atlantiques, vivons dans la variété des civilisations, des Nordiques aux Anglo-Saxons, aux Bretons, aux Basques, que sais-je encore, et nous nous plaisons aux fluctuations et aux bigarrures. Nous trouvons les Languedociens aussi intéressants que les Irlandais ou les Cannibales.”[3]

 
Que vedèm tanben er imaginari occitanista qu’ei hèra marcat pera cultura lengadociana e mediterranèa. E non m’estonaré briga qu’era majoritat deths Gascons (e deths Auvernhats tanben d’aulhors...) e’s consideren, a bon dret, çò’m pensi, mei que mei dempuish eth navèth nom dera region de Tolosa, d’enlòc mei. Adara que credi qu’er occitanisme qu’ei en ua situacion tau qu’aqueth flaquèr e deu estar superat, mei que mei per’mor que podèm véder pr’exemple qu’ena Val d’Aran e i a un usatge plan hòrt e hèra descomplexat deths simbèus occitans, shens que d’aquò ne vadia nada crisi identitària en çò deths Araneses, plan ath contrari.
 
Lavetz quin har?
 
Que pensi qu’era crisi actuau der occitanisme, enter autas causas, e pòt viéner d’ua manca grana d’interès peth pragmatisme deths actors locaus que tribalhan en condicions hèra mauaisidas cada dia suu terrenh e que pateishen tan dera ignorància generau com dera permanéncia deths mites politics e romantics que hantamejan aqueth discors occitan dempuish quasi era debuta dera renaishença: bèth prumèr, eth sentiment d’ua “marginalitat” deth gascon e dera cultura gascona en eth “vilatge occitanista” (o “occitanoesfèra” com m’agrada de díder). Jo, com occitanista der ex-Lengadòc, que non vedi briga eth problèma en deishar eths Gascons víver tranquil eth procès de recuperacion lingüistica ara lor mòda. E s’er occitanisme mei “globau” e pòt ajudà’us: que i ane!, com ac disèva eth filosòf: “Au rebours c’est aux paroles à servir et à suyvre, et que le Gascon y arrive, si le François n’y peut aller[4].”
 
Mes que’m sembla que ne cau pas har d’aqueth occitanisme istòric un discors tot-hèit e dogmatic. Jo que credi qu’ei eth que deu imperativament adaptà’s ara realitat locau de cada país der espaci occitan: per’mor qu’eths fantasmas unitaris ne son briga ena cultura nosta e ne son pas prèstes d’at vàder[5]. Entà citar un còp mei eth gran poèta deras Lanas:
 

 “La Gascogne ne s’est jamais compromise ni dans la dialectique pour la dialectique, ni dans le manichéisme qui chatouilles les catharistes ou pseudo-catharistes. Elle est restée’‘guelfe aux gibelins, gibelins aux guelfes’’. Nous avons tendance, comme les bêtes de nos forêts, à flairer les pièges, et il ne m’est jamais arrivé, Dieu soit loué, de me laisser prendre dans quelque parti, à plus forte raison quelque secte que ce soit. En ce sens l’Occitanie me paraît comme une maison ouverte à tous les vents, à tous les dialectes, à toutes idées. Son unité, c’est celle de l’Évangile:’‘il y a plusieurs demeures dans la maison de mon Père.’’ Que l’on aborde donc dans son langage le plus naturel, provençal ou gascon, médocain ou commingeois, les choses les plus surnaturelles, s’il se peut. Voilà la cité occitane à mes yeux. Cité merveilleuse, entre le quotidien et le’‘supersubstantiel’’. Il est vrai que toute belle cité a ses égouts.”[6]

 
Damb aqueth ideau poetic — e pragmatic, çò’m pensi, quan ua ipotetica recuperacion dera lenga gascona e serà mei avançada en eth quadre deth contèxte neoaquitan, que n’ei pas doman era velha, totun, s’era lenga nosta e ei plan era medisha deths Aups entaths Pirenèus, com ac credi jo, que soi segur qu’eras causas e’s haràn soletas e que poirém víver amassa ua occitanitat respectada en totas eras soas formas, ena soa diversitat, plan mei en patz e mei urosament. Enfin, entà clavar, com at disèva eth poèta: 
 

Provençaus e Gascons avèm[7] la mema maire
Minables vò sapats fau donc que siguem fraires.

 
 
 

 

---

[1]          Bernat MANCIET, in Jean-Luc POULIQUEN, Entre Gascogne et Provence, itinéraires en lettres d’Oc. Entretiens avec les poètes Serge Bec et Bernard Manciet, Edisud, Aix-en-Provence, 1994, p.64

[2]          çò ditz eth noste amic Mossur Wikí

[3]          idem , p.44

[4]          MONTAIGNE, Les Essais, Lib. I cap. XXVI, PUF, París, 2004, p.171

[5]          E puish, aqueth problèma qu’ei plan mei generau, e tòca tanben eth Nòrd deth país, mei que mei Auvèrnhe, qu’ei quasi absenta, pr’exemple, de Jornalet, quan e’m sembla estar behida, enqüera uèi, era region occitana damb mei locutors eretèrs.

[6]          idem

[7]          Victor GELÚ,  A Mossur Jaussemin (1848) in Victor GELÚ, Cançons Provençalas, nòva edicion, Ostau dau País Marselhés & Edisud, Marselha, 2003, p.83. Notatz qu’eth poèta marselhés e emplega era prumèra persona deth plurau, de quin “nos” e’s tractaré ací se n’estósse possible en dret d’afirmar un “nosautes, occitans”?