Opinion
Mòrta e viva: Frederic Mistrau a Pau
Que los lectors de Jornalet e’m permétian de parlar enqüèra deu cap d’òbra de Miquèu de Camelat, Morta e viva, a mòda de seguida aus mens articles d’octobre 2015 e de heurèr 2017. L’epopèa gascona –e occitana, o: donc occitana– deu poèta gascon que’s feneish dab la visita de Frederic Mistrau –seguit peus felibres lengadocians e provençaus– a Pau a l’escadença de la Senta Estela de Pau en 1901; aquera visita que marcaré, segon l’autor, l’arreviscolada de la Gasconha qui èra “morta”, e qui torna estar víver mercés aus felibres, mercés a l’Escòla Gaston Febus. Qu’estonarà l’identificacion autan pregona de l’òbra literària dab la lenga e d’aquesta dab lo país, per’mor que s’ageish d’aquò, fin finala; atau, Morta e viva que ns’apareish com un pleitei pro domo, per non pas díser ua autocelebracion. Mistrau que i parla en gascon; lo son discors, qui clava lo poèma, que comença peu títol de lheits (“eslejuts”, etimologicament; en sincronia, òmis excepcionaus) autrejat aus sons disciples:
Mès de ma part, jo vs’asseguri,
e religiosament vos juri
que jo ‘scriurè damb veeméncia,
no’m cararè, n’aurè paciéncia
dequià que siam tots acordats
e d’ua conspiracion bandats,
per l’onor deu país sosténguer
e per sa dignitat manténguer,
non pas d’espasas agusadas
ni lanças de sang ahamadas;
òm sap pro que l’arnesc lusent
non es de natura plasent,
e que’u sabem plan maejar
qui nos ven tarrabustejar;
mès au lòc de lanças ponchudas,
armem-nos de plumas agudas
per ornar lo gascon lengatge,
per qu’òm presique d’atge en atge
la gent tan bèra parladora
com en armas es vencedora.
Que s’ageish donc d’ua tendéncia de hons de la Renavida –de las Renavidas– d’Òc, qui caleré estudiar en d’autes autors. En tot cas, quan vedem la plaça balhada a l’ensenhament de la literatura dens los estudis occitans (en especiau a l’Universitat), au detriment d’un ensenhament de la lenga qui deveré estar mei apregonit; o quan pensam aus candidats a l’esprava d’occitan deu bacalaureat, tà la quau los liceans, au mens de l’Academia de Bordèu, e deven poder presentar un tèxte en occitan ancian, ua exigéncia qui n’existeish pas tà l’esprava d’espanhòu o la d’anglés; en quauques mots, quan espiam de près las consequéncias practicas d’aquera vision de la lenga e deu país, que constatam que n’ei pas quauquarren dont nse poscam regaudir. Qu’estó (qu’ei?) un drama de la nosta Renavida.
Per aquò, se n’avèm pas la literatura, los occitans, qu’aurem? La lenga nosta qu’ei esbrigalhada en dialèctes e parlars a bèths còps hòrt diferents los uns deus autas, e que son los escrivans, fin finala, e lo dialògue qui mantienen de l’ua region a l’auta, qui’n mantienen e ahorteishen l’unitat. Qu’ei de mau trobar ua istòria occitana comuna: la Crotzada ne pertòca pas aus bordalés, ni la revòlta deus Crocants aus provençaus. Los uns qu’èran huganauts au sègle XVIau, los autes ligaires. E non parlem pas de las diferéncias politicas de uei lo dia enter l’oèst e l’èst occitan, qui son mei que nuanças. En aqueras condicions, qu’ei explicable que la literatura avosse (aja?) ua tan grana plaça dens la definicion de “çò qui èm”.
Joen, Camelat que podè estar pro innocent entà créder qu’ua renavida literària e sauvaré lo gascon identificat au país; mes a la fin de la soa vita, qu’escrivè, mei lucide, a prepaus deu joen lingüista Jean Allières e de la soa enquèsta lingüistica en Lavedan: “Derager, que pujava tà Gavarnia on esperava har bonas cuelhudas; ailàs! La pegueria franchimanda qu’a aucigut [tuat] tots los vielhs mots e ara… (a Gavarnia) non parlan qu’un nhirgo sense shuc: que se’n va temps d’amassar materiaus.”
Au mensh, lo parlar franchimand de Gavarnia que continuava d’estar troçat en ua pèth gascona; mes, per aqueras annadas, Simin Palai que’s planhè que los paisans de la Valea urosa –la vath deu Sost, au sud de Pau– n’ensenhavan pas mei lo bearnés aus lors mainatges. Los caps d’òbra felibrencs ne i avèn pas hèit tad arren.
On ètz los lheits, on ètz los hòrts dont èi audidas
cantas unidas?
Se non m’engani, b’ei l’arcuelh qui’ns prometès,
Capdau[1] d’Ortès?
N’ei mei lo clam desruidor de la des·hèita.
Lo cogòt abatut, l’arbe mort, l’arbe en hrèita,
qui’s cussoava, esberit
qu’a florit.
Víver n’ei mei ua carèstia:
qu’a florit.
Víver n’ei mei ua carèstia:
catalans, provençaus e gascons, lhevatz-vse!
Lo desesper,
la mala bèstia,
la mala bèstia,
qui la nueit e lo dia e per pausas non drom,
que’u n’apotgèm dab son compair l’òrre Desbromb.
que’u n’apotgèm dab son compair l’òrre Desbromb.
Que i a lòc de notar qu’aquera assimilacion de la Patria a la lenga e d’aquesta a la literatura –e Camelat ne parlè pas jamei d’ua causa gascona, mes de l’Òbra– e hè reclam, au cap de tres sègles e miei, aus vèrs plan coneguts de Pèir de Garròs:
Mès de ma part, jo vs’asseguri,
e religiosament vos juri
que jo ‘scriurè damb veeméncia,
no’m cararè, n’aurè paciéncia
dequià que siam tots acordats
e d’ua conspiracion bandats,
per l’onor deu país sosténguer
e per sa dignitat manténguer,
non pas d’espasas agusadas
ni lanças de sang ahamadas;
òm sap pro que l’arnesc lusent
non es de natura plasent,
e que’u sabem plan maejar
qui nos ven tarrabustejar;
mès au lòc de lanças ponchudas,
armem-nos de plumas agudas
per ornar lo gascon lengatge,
per qu’òm presique d’atge en atge
la gent tan bèra parladora
com en armas es vencedora.
Que s’ageish donc d’ua tendéncia de hons de la Renavida –de las Renavidas– d’Òc, qui caleré estudiar en d’autes autors. En tot cas, quan vedem la plaça balhada a l’ensenhament de la literatura dens los estudis occitans (en especiau a l’Universitat), au detriment d’un ensenhament de la lenga qui deveré estar mei apregonit; o quan pensam aus candidats a l’esprava d’occitan deu bacalaureat, tà la quau los liceans, au mens de l’Academia de Bordèu, e deven poder presentar un tèxte en occitan ancian, ua exigéncia qui n’existeish pas tà l’esprava d’espanhòu o la d’anglés; en quauques mots, quan espiam de près las consequéncias practicas d’aquera vision de la lenga e deu país, que constatam que n’ei pas quauquarren dont nse poscam regaudir. Qu’estó (qu’ei?) un drama de la nosta Renavida.
Per aquò, se n’avèm pas la literatura, los occitans, qu’aurem? La lenga nosta qu’ei esbrigalhada en dialèctes e parlars a bèths còps hòrt diferents los uns deus autas, e que son los escrivans, fin finala, e lo dialògue qui mantienen de l’ua region a l’auta, qui’n mantienen e ahorteishen l’unitat. Qu’ei de mau trobar ua istòria occitana comuna: la Crotzada ne pertòca pas aus bordalés, ni la revòlta deus Crocants aus provençaus. Los uns qu’èran huganauts au sègle XVIau, los autes ligaires. E non parlem pas de las diferéncias politicas de uei lo dia enter l’oèst e l’èst occitan, qui son mei que nuanças. En aqueras condicions, qu’ei explicable que la literatura avosse (aja?) ua tan grana plaça dens la definicion de “çò qui èm”.
Joen, Camelat que podè estar pro innocent entà créder qu’ua renavida literària e sauvaré lo gascon identificat au país; mes a la fin de la soa vita, qu’escrivè, mei lucide, a prepaus deu joen lingüista Jean Allières e de la soa enquèsta lingüistica en Lavedan: “Derager, que pujava tà Gavarnia on esperava har bonas cuelhudas; ailàs! La pegueria franchimanda qu’a aucigut [tuat] tots los vielhs mots e ara… (a Gavarnia) non parlan qu’un nhirgo sense shuc: que se’n va temps d’amassar materiaus.”
Au mensh, lo parlar franchimand de Gavarnia que continuava d’estar troçat en ua pèth gascona; mes, per aqueras annadas, Simin Palai que’s planhè que los paisans de la Valea urosa –la vath deu Sost, au sud de Pau– n’ensenhavan pas mei lo bearnés aus lors mainatges. Los caps d’òbra felibrencs ne i avèn pas hèit tad arren.
[1]capdau: l’equivalent gascon deu capolier. Lo prumèr capdau de l’Escòla Gaston Febus qu’èra Adrien Plantèr, d’Ortès.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Adishatz!
Quand arribarà l'edicion navera de "Vita Vitanta" ? Se parla de tornar editar "L'espiga aus dits" ? E "Lòla" ?
Vaquí :)
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari