Opinion
Lo larze o lo mèle: un arbre presat
Lolarze o lomèle es un arbre de montanha que lo prèsan per sas qualitats nombrosas. En catalan li dison el làrix o l’alerç, en francés le mélèze, en italian il lạrice e en anglés the larch. Es originari de las regions frescas del còr d’Euròpa, dels Alps fins als Carpats. Es pas autoctòn dins los Pirenèus. Es pas autoctòn tanpauc dins lo Massís Central mas i es pro difusat. Aquel arbre a agut de succès en defòra de sa zòna d’origina: que fornís una fusta qualitosa e que melhora lo sòl en facilitant las plantadas.
La zòna d’origina d’aquel arbre, donc, cobrís l’Occitània de l’èst, del caire dels Alps. Per tant, los mots occitans mai tradicionals per nomenar l’arbre los trobarem dins los dialèctes orientals: en vivaroalpenc de segur, mas tanben en provençal e en niçard que se parlan al bòrd meridional dels Alps.
Un primièr mot es lo larze. Ven del latin lărix~lărĭcis, que ven del grèc lárix~lárikos. Es solidament atestat dins los Alps. Lo cal integrar dins l’occitan estandard perque la riquesa del lexic es un avantatge.
Un segond mot, pus frequent saique, es lomèle. Ven del latin popular mĕlĭx~mĕlĭcis°, que ven del celtic mel- amb l’influéncia del sinonim latin lărix~lărĭcis. Aquel mot coneis de variantas nombrosas que venon totas de mĕlĭx~mĕlĭcis°: lo malèse, lo/la melèsa, lo melese, lo melèse, lo mèile, lo mèle, lo mèlze, lo mèrze, lo mèuse, lo mèuve...
Lo diccionari lengadocian de Loís Alibèrt prepausa una forma principala melze* e apond una varianta mèuve qu’es presentada coma “montpelhierenca”. Se sap que lo diccionari d’Alibèrt s’editèt de manièra postuma, dins de condicons dificilas, e que d’errors i son demoradas, mai que mai a causa de la conhada d’Alibèrt qu’impausèt de causidas curiosas mentre que coneissiá pas la lingüistica. Dins “Alibèrt”, donc, i a d’anomalias:
Dins la selecion de las formas estandards, i auriá dos mots sinonims, lo larze e lo mèle, e semblarián tras que sufisents.
Del costat del mot mèle, avèm vist que i a fòrça variantas mas es pas realista de las integrar totas dins l’estandard. La forma mèle es la pus comuna e la pus estandard se consideram l’usatge autoctòn e enracinat qu’es partit dels Alps. Ara: una integracion dels tipes segondaris melèse e mèuse, dins l’estandard, al còstat de mèle, restariá pensabla se los usatgièrs la reclamèsson.
La zòna d’origina d’aquel arbre, donc, cobrís l’Occitània de l’èst, del caire dels Alps. Per tant, los mots occitans mai tradicionals per nomenar l’arbre los trobarem dins los dialèctes orientals: en vivaroalpenc de segur, mas tanben en provençal e en niçard que se parlan al bòrd meridional dels Alps.
Un primièr mot es lo larze. Ven del latin lărix~lărĭcis, que ven del grèc lárix~lárikos. Es solidament atestat dins los Alps. Lo cal integrar dins l’occitan estandard perque la riquesa del lexic es un avantatge.
Un segond mot, pus frequent saique, es lomèle. Ven del latin popular mĕlĭx~mĕlĭcis°, que ven del celtic mel- amb l’influéncia del sinonim latin lărix~lărĭcis. Aquel mot coneis de variantas nombrosas que venon totas de mĕlĭx~mĕlĭcis°: lo malèse, lo/la melèsa, lo melese, lo melèse, lo mèile, lo mèle, lo mèlze, lo mèrze, lo mèuse, lo mèuve...
— La forma lo mèle a l’avantatge d’èsser comuna als tres dialèctes orientals dels Alps: vivaroalpenc, provençal e niçard. En mai d’aquò es la forma del provençal literari mistralenc.
— Las formas coma mèuse o mèlze son tanben presentas dins los Alps mas semblan pus exclusivament vivaroalpencas.
— Las formas coma melèse (o melèsa...) semblarián las pus espandidas geograficament, a primièra vista. En mai de se trobar dins lo dialècte vivaroalpenc (que s’estend dels Alps fins a una part del Massís Central), son dominantas dins d’autres dialèctes del Massís Central: auvernhat, lemosin e lengadocian. L’influéncia del modèl francés mélèze a degut jogar un ròtle dins la preferéncia per dire melèse en occitan del Massís Central, ont aquel arbre es pas autoctòn. Totun melèse rèsta una forma completament occitana qu’es ja atestada dins nòstra lenga a l’Edat Mejana.
— Las formas coma mèuse o mèlze son tanben presentas dins los Alps mas semblan pus exclusivament vivaroalpencas.
— Las formas coma melèse (o melèsa...) semblarián las pus espandidas geograficament, a primièra vista. En mai de se trobar dins lo dialècte vivaroalpenc (que s’estend dels Alps fins a una part del Massís Central), son dominantas dins d’autres dialèctes del Massís Central: auvernhat, lemosin e lengadocian. L’influéncia del modèl francés mélèze a degut jogar un ròtle dins la preferéncia per dire melèse en occitan del Massís Central, ont aquel arbre es pas autoctòn. Totun melèse rèsta una forma completament occitana qu’es ja atestada dins nòstra lenga a l’Edat Mejana.
Lo diccionari lengadocian de Loís Alibèrt prepausa una forma principala melze* e apond una varianta mèuve qu’es presentada coma “montpelhierenca”. Se sap que lo diccionari d’Alibèrt s’editèt de manièra postuma, dins de condicons dificilas, e que d’errors i son demoradas, mai que mai a causa de la conhada d’Alibèrt qu’impausèt de causidas curiosas mentre que coneissiá pas la lingüistica. Dins “Alibèrt”, donc, i a d’anomalias:
— Cal corregir melze* en mèlze amb una è dobèrta.
— L’origina “montpelhierenca” de la forma mèuve es contestabla.
— Aquelas formas d’Alibèrt venon versemblablament del diccionari de Mistral, Lo Tresaur dau Felibritge, ont mèlze es presentat coma d’alpenc (abreujat “a.”) e ont mèuve coma de provençal maritim o marselhés (abreujat “m.”). La marca “m.” per “marselhés” dins Mistral es reïnterpretada coma “montpelhierenca” (“mtp.”) dins Alibèrt: es una error probabla de la conhada...
— En tot cas, l’Atlàs lingüistic de França dona sustot, en lengadocian, lo tipe melèse dins las zònas de montanha del Massís Central. Atèsta pas cap de forma coma mèlze, mèuse o mèuve en lengadocian. Dona pas cap d’indica per nomenar aquel arbre dins l’encontrada de Montpelhièr, qu’es pas en zòna de montanha, e ont aquel arbre sembla pauc conegut. Sembla evident, donc, que mèlze e mèuve son pas de formas lengadocianas mas èst-occitanas.
— L’origina “montpelhierenca” de la forma mèuve es contestabla.
— Aquelas formas d’Alibèrt venon versemblablament del diccionari de Mistral, Lo Tresaur dau Felibritge, ont mèlze es presentat coma d’alpenc (abreujat “a.”) e ont mèuve coma de provençal maritim o marselhés (abreujat “m.”). La marca “m.” per “marselhés” dins Mistral es reïnterpretada coma “montpelhierenca” (“mtp.”) dins Alibèrt: es una error probabla de la conhada...
— En tot cas, l’Atlàs lingüistic de França dona sustot, en lengadocian, lo tipe melèse dins las zònas de montanha del Massís Central. Atèsta pas cap de forma coma mèlze, mèuse o mèuve en lengadocian. Dona pas cap d’indica per nomenar aquel arbre dins l’encontrada de Montpelhièr, qu’es pas en zòna de montanha, e ont aquel arbre sembla pauc conegut. Sembla evident, donc, que mèlze e mèuve son pas de formas lengadocianas mas èst-occitanas.
Dins la selecion de las formas estandards, i auriá dos mots sinonims, lo larze e lo mèle, e semblarián tras que sufisents.
Del costat del mot mèle, avèm vist que i a fòrça variantas mas es pas realista de las integrar totas dins l’estandard. La forma mèle es la pus comuna e la pus estandard se consideram l’usatge autoctòn e enracinat qu’es partit dels Alps. Ara: una integracion dels tipes segondaris melèse e mèuse, dins l’estandard, al còstat de mèle, restariá pensabla se los usatgièrs la reclamèsson.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Seriá interessant indicar le nom del bòsc de melzes, e un pauc de toponimia.
En selva de Bocona, prèp de Tolosa, i a un camin botanic, amb de panelons designant cada arbre en francés, occitan e latin. Aquò's còsta pas grand causa e es educatiu.
Les ancians passavan als pichons, les noms dels arbres en occitan, en tot passejar.
Le passar de la lenga se fasiá caminand, e non pas embarrat dins d'escòlas e autres obradoirs sedentaris... Cal parlar en se bolegar le chuòl...
And now for something completely different : https://www.youtube.com/watch?v=H0zVsxUbbjM
#1 En gascon, trobarem pas facilament un nom tradicional per aquel arbre alpenc. Las formas 'mèle' e 'larze' cresi que i passarián fòrça ben.
S'òm i vòl apondre la forma 'mèuse', s'escriu normalament amb una 's' car 'mèuse/mèlze' es un parelh identic a 'sause/salze', a 'euse/elze', etc.
S'òm vòl integrar 'mèuse' dins l'estandard, alara lo lengadocian estandard adoptariá puslèu 'mèuse, sause, euse', tipes pus generals que 'mèlze, salze, elze'.
Lo mot intronizat en gascon per Per Noste qu'ei mèuze, tb mèuze dens lo dic. Tot en Gascon.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari