Aquí en Limosin, ara qu’existissèm pas mai, lo jornal de la Region que recebèm dins nòstras bòstias a lètras se sona Nouvelle-Aquitaine. Enfin, lo recebon solament los qu’an pas pegat un “no pub” (ai botat un “pas de reclama”, mas lo factor sembla de pas voler comprene!), si que non, i an pas dreit! Aqueste jornal, coma èra lo cas per la Lettre du Limousin, es reservat als bon ciutadans qu’acceptan, ara dos còps la setmana, lo tapon de publicitats de totis lo supermercats del canton e, a l’entorn de Lemòtges, vos podi dire que n’i a un fum! Aquesta confusion (o fusion) entre reclama e propaganda, çò me sembla, en ditz long…
 
Sus la defunta Lettre du Limousin, de monde benlèu s’en sovenon (mas es vielh, es antic tot aquò, fa mai de dos ans, figuratz vos!), èrem nosautres, lo Tiston Crestian e ièu, que fasián cada còp lo bilhet occitan… un pichon mas vertadièr article de cultura occitana, vertat en francés (èra la condicion tacita de nòstra collaboracion) e luenh de tota propaganda.
 
Ara, sul jornal novel, es plan diferent, enfin almens per aqueste numerò: i a una quasi dobla pagina que se ditz Langues régionales, amb un article pichon, pas signat, a la glòria de l’accion de la region novèla per las lengas. Aqueste article es en occitan (Dròlles, parlatz a l’escòla!), en basca (Neska – mutilak, eskolan hitz egin!) e en peitavin-santongés Les draules causéz a l’école) amb, çò dison, una “revirada”… en francés, blanc sus roge. Es illustrat per una fotò d’un mèstre d’occitan (se vei a d’images sus la paret) dabans sos escolans, pr’aquò sens cap de legenda; aital solament los que lo coneisson podon saber qu’es lo Marçau Peironin de la Dordonha vesina. Aquò rai! De que ditz aquesta pèira de Roseta de las lengas de la Granda Novèla Region? E ben que lo ròtle de l’escòla per la transmission d’aquestas lengas, uèi, es indispensable. Descriu lo tipe d’ofèrta pels parents: public, privat, associatiu, tot aquò… Reconeis tanben la granda disparitat de tractament: se, en País-Basc, “un enfant sus dos es escolarizat en filièra bilingüe o immersiva, a pena 1,5 % de (sic) escolans benefícian d’aqueste tipe d’ensenhament per l’occitan. Per çò qu’es del peitavin-santongés, se deu acontentar d’activitats extraescolaras, son ensenhament perque es pas reconegut a l’ora d’ara per l’Educacion nacionala” (coma vesètz la sintaxa es deficienta e aquò fa jà pensar qu’es una revirada del francés e pas lo contrari, mas sèm pas a aquò prèp!). Rampela tanben que “la Region finança en partida l’Ofici public de la lenga basca e l’Ofici public de la lenga occitana” e que va tanben lèu lèu “oficializar la signatura de doas convencions-quadre que permetràn d’adaptar d’objectius d’ensenhament a cada academia”. Es a dire, s’ai plan legit entre las linhas d’aquela lenga de fusta, de renforçar lo dispositiu pel basc e l’occitan dins l’acadèmia de Bordèu, e de balhar res als autres. Legissi tanben en efèit: “per l’occitan, que concernís tanben las acadèmias de Peitieus e Lemòtges, l’acadèmia de Bordèu deu dobrir dins lo primari 30 novels sites publics bilingües sul periòde 2017-2022”, es a dire un per departament e per an (dins lo fons pas grand causa!). E vaquí, en defòra d’una formula sibilina sul peitavin-santogés (“pòt acampar el tanben los escolans tre la mairala”, mas cossi? e aqueste “se pòt” vòl dire tanben subretot que se pòt pas!), res de mai... Es a dire un còp de mai, res de res dins l’acadèmia de Lemòtge, ont se pòt dire, qu’al nivel public, la lenga – e ara dempuèi un briu –, s’ensenha pas mai quasiment en degun luèc, ni en primaria (la calandreta de Lemòtges es una estructura associativa), ni al colègi, ni al licèu e tanpauc a l’universitat. Clavat. Fin de l’istòria!
 
Mas tanben, avètz remarcat benlèu quicòm: l’article qu’ai citat es… en lengadocian! Ièu tanben, que vivi en Lemosin, escrivi en lengadocian, mas la diferéncia es qu’escrivi pas la lenga dins lo Jornal oficial de la region (auriái pas jamai escrit en lengadocian, plan segur, aguèssi aguda l’escasença de zo far dins la Lètra dau Lemosin). Ma aquí avèm un article dins lo Jornal de la Novèla Aquitania escrich dins una lenga quasiment pas parlada en Aquitania! L’article que fa la reclama per la politica lingüistica de la region es pas en gascon, es pas tanpauc en lemosin, es en lengadocian… Aquò plan segur, fa soscar… Es que an pas volgut picar / esmalir digun e doncas an causit de se tornar cap a una tresèna forma dialectala a pretencion egemonica? Probable. Mas qual legeire, tant en lemosin coma en Gasconha pòt reconeitre aquí sa lenga? Aquò balha d’arguments a los que denoncian l’impausicion d’un occitan de farlabica lengadocianizat e vaquí…
 
Enfin, per acabar, cal gausar dire que la lenga d’aqueste article, en mai d’aquò, amai mas o mens correcta (puslèu mens coma l’avèm vist), es fòrça discutabla, perqué tròp sovent estrangièra a tota forma parlada (pensi aquí a las discussions joslevadas per Fraj) amai en Lengadoc; es una lenga d’administracion, una lenga sèca, un lenga enfin que balha pas enveja! Escotaz aquò (es la debuta de l’article): “las lengas regionalas s’aprenon a l’escòla per fin d’alentir la desagregacion de la transmission familiala”. Es clarament una marrida – “alentir” vòl pas dire “endiguer”! – revirada del francés (amai se dins la version francesa mancan de frasas que se trapan dins la tres autras lengas) que ditz: “les langues régionales s’apprennent à l’école afin d’endiguer l’effritement de la transmission familiale”. Lo traductor en peitavin-santongés es estat melhor, simple e direct: “lés parlanjhes réjhionaus s’apernant a l’école per lés faere passae vu que lés familles o fesant pu ghère”. Pel basc, per incompeténcia, pòdi res dire e doncas ne dirai pas res; farai solament lo papagal: “eskualde-hizkuntzak eskolan irakasten dira, familia barruko tranmisioaren jaitsierari aurre egiteko”… Vaquí, nòstra pèira de Roseta es probablament tota revirada dempuèi lo francés e vau pas perdre de temps a explicar quant es imbecille d’emplenar un dobla pagina en botant en quatre lengas un tèxte d’un vintenat de linhòtas, ont se seriá plan pogut escriure causas diferentas en mantuna lenga. Far aquesta critica seriá doblidar qu’aquò es lo biais normal de comunicar dels empèris: mandar a totas las provincias dins lor lengas las mèmas instruccions, los mèmes decrets e la mèma propaganda. Es aital qu’avèm agut la famosa pèira! Mas l’empèri regional, que lo faraon es dins son palais a Bordèu, el tanpauc a pas de temps a perdre e a pas lo leser de rafinar suls detalhs: un lengadocian farà per totis, Gascons e Lemosins! Ai Lemosin, paure, paure Lemosin!