Opinion
Lo gal de Nadal (IV)
Sèm encara amb los poètas. Lengadocian èra Pau Vezian, que publiquèt la poesia’Lo gromandàs’ dins l’Armanac Provençau en1920:
De Lemosin era Aimat Jardin, qu’escriguèt la poesia’Champalimaud vai veire’na mestressa’, publicada dins Pus d’einueg (1874); Champalimaud se marida e al banquet se servís un piòt rostit:
Las recèptas que conti mai aval son totas pensadas per de gals e d’autras volalhas de la meteissa familha, mas segur que son las meteissas que s’emplegan pel piòt; cal solament prene en compte que lo devèm tuar e plumar un parelh de jorns abans e nos lo cal penjar dins un luòc fresc. Per çò qu’es fòrça mai gròs, li cal èsser a l’ast o dins lo forn mai de temps (i devèm calcular trenta minutas per cada quilo de pes, aperaquí) e lo fuòc deurà èsser un pauc mai doç per que se rume pas exteriorament. Es pas necite de dire que se pòt tanben rostir e farcir la piòta o dinda, qu’a la carn mai grassa e tendra e es pas tant espessa.
Lo piòt, per çò qu’es una pèça fòrça gròssa, èra pas de bon còire dins l’ostal e dins las vilas totes lo portavan al forn mai pròche, mas a l’ora d’ara los forns trabalhan pas per Nadal e tot comptat e rebatut n’arriba qu’es pas tan popular coma abans.
En tot contunhar amb la volalha direm que encara que las aucas e los guits se rostisson e se farcisson pendent tot l’an, sustot per la vòta, apareisson tanben de còps per las taulas nadalencas, per çò que totjorn n’i a agut dins los galinièrs e que son animals tan bons coma [1]quin autre que siá e que, de mai, per Nadal las gents an totjorn manjat tota mena d’aucas.
La documentacion mai anciana qu’ai trobat d’una auca rostida en lenga vulgara ven de la Cançon de la Crosada[2], long poèma del sègle XIII, ont podèm legir que los crosats ne mangèron pendent lo sètge de Moissac (Carcin):
Las aucas farcidas apareisson dins lo Roman d’Estèr citat dins un article anterior:
Frederic Mistral tanben cita las aucas e los piòts dins qualques vèrses de Calendau[3]:
Aucas e guits se farcisson parièr que los gals o los capons e se pòdon tanben far a l’ast; l’auca, perque es un animal fòrça gròs, se sòl menar dins lo forn, se n’ i a cap de dobèrt. Dins lo cas dels guits es fòrça estenduda l’abitud d’apondre al farçum un ponhat d’olivas.
Finalament nos caldrà dire que i a tanben la costuma de rostir e farcir per Nadal los faisans e las pintardas, que per çò que son de volalha pauc gròssa jamai n’i a pas pro amb una de sola. Los faisans se devon penjar un parelh de jorns o tres abans dins un luòc fresc, e la pintarda es tanben melhora s’òm la daissa penjada vint e quatre oras; amb una ora de fuòc n’an pro.
Josèp lo Pifre èra un gromand,
La bedena totjorn redona,
Amant lo vin e lo chimant
Chasca fes que fasiá tampona,
Çò qu’arribava pron sovent.
Tanben nòste gai bofalesca
Dei bòn repàs èra un fervent:
Aviá tot l’an la ganha fresca
Quora venián lo convidar
An una ribòta novèla,
Quatequant èra decidat
Per onchar mai sa gargamèla.
Un dissabte, marchant plan-plan,
Risolet, la mina galòia,
Vai rescontrar Lipasartan,
Un de sei companhons de ròia,
—A! coma nos siam regalats!
Ié ditz en se lipant lei bocas,
Ai talament ben avalat
Que dei braias ai desfach la bloca;
S’aviás vist aqueu gròs dindard
De la carn tendrona e gostosa,
N’auriás manjat ta bòna part:
Quanta volalha deleitosa!
Avèm laissat tot just leis òs.
—Òsca! ié ven son cambarada;
Mai se me n’aviás gardat un tròç,
L’auriáu tastat dins la vesprada.
E quant eriatz per tau repàs
Tot embausemat de rabassa?
—Dos! rebeca lo gromandàs;
E sobra plus que la carcassa.
—Que dos? fai l’autre galavard.
—Ò, dos,... en comptant lo dindard.
La bedena totjorn redona,
Amant lo vin e lo chimant
Chasca fes que fasiá tampona,
Çò qu’arribava pron sovent.
Tanben nòste gai bofalesca
Dei bòn repàs èra un fervent:
Aviá tot l’an la ganha fresca
Quora venián lo convidar
An una ribòta novèla,
Quatequant èra decidat
Per onchar mai sa gargamèla.
Un dissabte, marchant plan-plan,
Risolet, la mina galòia,
Vai rescontrar Lipasartan,
Un de sei companhons de ròia,
—A! coma nos siam regalats!
Ié ditz en se lipant lei bocas,
Ai talament ben avalat
Que dei braias ai desfach la bloca;
S’aviás vist aqueu gròs dindard
De la carn tendrona e gostosa,
N’auriás manjat ta bòna part:
Quanta volalha deleitosa!
Avèm laissat tot just leis òs.
—Òsca! ié ven son cambarada;
Mai se me n’aviás gardat un tròç,
L’auriáu tastat dins la vesprada.
E quant eriatz per tau repàs
Tot embausemat de rabassa?
—Dos! rebeca lo gromandàs;
E sobra plus que la carcassa.
—Que dos? fai l’autre galavard.
—Ò, dos,... en comptant lo dindard.
De Lemosin era Aimat Jardin, qu’escriguèt la poesia’Champalimaud vai veire’na mestressa’, publicada dins Pus d’einueg (1874); Champalimaud se marida e al banquet se servís un piòt rostit:
N’un sèrt: veiquí arribats, torn a torn,
Los fricandas, los ragosts, la volalha,
Los entremiegs, gigòt, dindaud rostit, peissons,
Mandatz; crema, biscuits, tartras, mai pastissons,
Tot èra’qui per far ripalha!
Los fricandas, los ragosts, la volalha,
Los entremiegs, gigòt, dindaud rostit, peissons,
Mandatz; crema, biscuits, tartras, mai pastissons,
Tot èra’qui per far ripalha!
Las recèptas que conti mai aval son totas pensadas per de gals e d’autras volalhas de la meteissa familha, mas segur que son las meteissas que s’emplegan pel piòt; cal solament prene en compte que lo devèm tuar e plumar un parelh de jorns abans e nos lo cal penjar dins un luòc fresc. Per çò qu’es fòrça mai gròs, li cal èsser a l’ast o dins lo forn mai de temps (i devèm calcular trenta minutas per cada quilo de pes, aperaquí) e lo fuòc deurà èsser un pauc mai doç per que se rume pas exteriorament. Es pas necite de dire que se pòt tanben rostir e farcir la piòta o dinda, qu’a la carn mai grassa e tendra e es pas tant espessa.
Lo piòt, per çò qu’es una pèça fòrça gròssa, èra pas de bon còire dins l’ostal e dins las vilas totes lo portavan al forn mai pròche, mas a l’ora d’ara los forns trabalhan pas per Nadal e tot comptat e rebatut n’arriba qu’es pas tan popular coma abans.
En tot contunhar amb la volalha direm que encara que las aucas e los guits se rostisson e se farcisson pendent tot l’an, sustot per la vòta, apareisson tanben de còps per las taulas nadalencas, per çò que totjorn n’i a agut dins los galinièrs e que son animals tan bons coma [1]quin autre que siá e que, de mai, per Nadal las gents an totjorn manjat tota mena d’aucas.
La documentacion mai anciana qu’ai trobat d’una auca rostida en lenga vulgara ven de la Cançon de la Crosada[2], long poèma del sègle XIII, ont podèm legir que los crosats ne mangèron pendent lo sètge de Moissac (Carcin):
A l’intrat de setembre, cant fo passatz aost,
Asetzeron Moissac de totas partz mot tost.
Lo coms Baudoïs i fazia gran cost:
Mota auca i manjet e mot capo en rost,
Aisi co m’o contè sos bailes e·l prebost.
Asetzeron Moissac de totas partz mot tost.
Lo coms Baudoïs i fazia gran cost:
Mota auca i manjet e mot capo en rost,
Aisi co m’o contè sos bailes e·l prebost.
Las aucas farcidas apareisson dins lo Roman d’Estèr citat dins un article anterior:
Aucas venon totas farsidas,
E pueis vengron perdiz rostidas,
Grasses capons lor det en ast
Qe avian lonc tems estat a past;
Cabrols, brufols, cerves salvages
Det am jurvert e am borages.
E pueis vengron perdiz rostidas,
Grasses capons lor det en ast
Qe avian lonc tems estat a past;
Cabrols, brufols, cerves salvages
Det am jurvert e am borages.
Frederic Mistral tanben cita las aucas e los piòts dins qualques vèrses de Calendau[3]:
Sus de brasièrs monte la bòrda
Repetenava, per de còrdas
Ai rores i aviá d’aucas e de gabres penduts;
E virolhavan lei cadavres
Dei grasseis aucas e dei gròs gabres,
Entandaumens qu’emb un lòng sabre
Estralhava la brasa un dei laires estenduts.
Repetenava, per de còrdas
Ai rores i aviá d’aucas e de gabres penduts;
E virolhavan lei cadavres
Dei grasseis aucas e dei gròs gabres,
Entandaumens qu’emb un lòng sabre
Estralhava la brasa un dei laires estenduts.
Aucas e guits se farcisson parièr que los gals o los capons e se pòdon tanben far a l’ast; l’auca, perque es un animal fòrça gròs, se sòl menar dins lo forn, se n’ i a cap de dobèrt. Dins lo cas dels guits es fòrça estenduda l’abitud d’apondre al farçum un ponhat d’olivas.
Finalament nos caldrà dire que i a tanben la costuma de rostir e farcir per Nadal los faisans e las pintardas, que per çò que son de volalha pauc gròssa jamai n’i a pas pro amb una de sola. Los faisans se devon penjar un parelh de jorns o tres abans dins un luòc fresc, e la pintarda es tanben melhora s’òm la daissa penjada vint e quatre oras; amb una ora de fuòc n’an pro.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari