Après s’èstre repausats quauques temps, mangèron dus montanhas per dejunar, que los servicials las ié preparèron pro netament. E puòi après vouguèron reconóisser lo país ont èran. Se n’anèron d’abòrd de nòrd cap au sud. Los passes ordinaris dau Sirian èran per quin aquí de trenta mila pès de rei; lo nan de Saturne, que sa talha èra pas que de mila canas, seguissiá de luònh en bufejar; òr, caliá que faguèsse per quin aquí dotze pas quora l’autre vos fasiá una cambada: figuratz-vos (se de talas comparasons me son permesas) un chin de manchon pro pichonèl que seguiriá un capitan de las gàrdias dau rei de Prússia.
 
Coma aqueles forastièrs d’aquí anavan pro vite, agèron lèu fach lo torn dau glòbe en trenta sièis oras; lo solelh, a la veritat, o puslèu la tèrra, vos fai un viatge parièr en una sola jornada, el; mas fau soscar que se vai ben pus d’aise quora se vira sus son ais que non pas quora se camina a pè. Vaquí-los donc tornats d’ont èran partits, après avedre vist aquela sompa que i èra de mau percèbre e que ié dison Miègterrana e mai aquel autre pichòt estanh que, jol nom de Mar Granda, enròda la taupinièra. Lo nan ne’n aviá pas jamai agut qu’a mièg camba, e es a pena se l’autre vos aviá pas molhat lo talon. Faguèron tot ce que posquèron en anar e tornar en dessús e en dejós per afins de veire s’aqueste glòbe foguèsse poblat o non. Se baissèron, paupèron d’en pertot; mas sos uòlhs e sas mans seguent ges proporcionadas als èstres pichòts que serpejan aicí, recebèron pas la mendre sensacion que posquèsse ié faire sospiechar que nautres e nòstres confraires, los demai estatjants d’aqueste glòbe, avèm l’onor d’existir. 
 
Lo nan que jutjava a còps un pauc tròp vitament, decidiguèt d’abòrd que i aviá pas digús sus la tèrra. Sa prumièra rason èra que vos i aviá pas vist digús. Micromegàs ié faguèt sentir amb cortesiá qu’aquò èra rasonar pro malament: “car, ce disiá, vesètz pas amb vòstres uòlhs pichonèls certanas estèlas dau cinquen de la grandor qu’apercebe ieu plan clarament; e concluètz d’aquí qu’aquelas estèlas existisson pas? - Mas, ce faguèt lo nan, aqueste glòbe d’aquí es tan mau construch, aquò’s tant irregular e d’una forma que me sembla tan ridicula! Tot aicí sembla èstre dins un caòs: se vesètz aqueles pichòts rius que cap ni un vos vai condrechament, aqueles estanhs que son ni redonds ni ovals ni tanpauc quadrats, ni mai de ges de forma regulara; totes aqueles pichòts grans ponchuts qu’aqueste glòbe ne’s eriçat, e que m’an escarraunhat los pès? (Voliá dire las montanhas). E notatz, mai, la forma d’aquel glòbe tot, coma es planièr als pòles, coma se vira a l’entorn dau solelh tan maladrechament, de manièra que los climas das pòles son èrmes per necessitat? En veritat, ce que fai que pense qu’aicí i a pas digús, es que me sembla que de mond amb pro d’èime non ie voudrián pas demorar. - E ben!, ce diguèt Micromegàs, aquò son benlèu pas tanpauc de mond amb pro d’èime que ie demòran. Mas enfin i a quauque semblança qu’aiçò es pas estat fach per res. Tot vos sembla irregular aicí, ce disètz, d’abòrd que tot es plan quadrat dins Saturne e mai dins Jupitèr. Òi! Aquò’s benlèu per aquesta quita rason que i a aicí un pauc de confusion. E vos ai pas dich que dins mos viatges, aviáu sempre remarcada pro de varietat?” Lo Saturnian ié rebequèt, a totas sas rasons. S’agèsse pas jamai acabada la querèla, se per astre Micromegàs, tot s’escaufant dins la parladissa, agèsse copat lo fiau de son colar de diamants. Los diamants tombèron; èran de polits pichòts carats, pro inegals, que los mai gròsses vos pesavan quatre cents liuras, e los mai pichòts cinquanta. Lo nan ne ramassèt quauques unes; s’apercebèt en los sarrar de sos uòlhs, qu’aqueles diamants, de la manièra qu’èran estats talhats, fasián d’excellents microscòpis. Aladonc prenguèt un pichòt microscòpi de cent seissanta pès de diamètre, qu’apliquèt a la prunèla; e Micromegàs ne’n causiguèt un de dus mila cinc cents pès. Èran excellents; mas d’en prumièr, se ié vesiá pas res maugrat son secors, que caliá s’ajustar.
 
Enfin, l’estatjant de Saturne vegèt quicòm mau vesedor que bolegava entre dus aigas dins la mar Baltica: aquò èra una balèna. La prenguèt amb lo pichòt det fòrt adrechament; tot la metent sus l’ongla dau det gròs, la mostrèt au Sirian, que se prenguèt a rire, mai, de l’excès de pichotesa de qu’èran faches los estatjants de nòstre glòbe. Lo Saturnian, convençut que nòstre mond èra poblat, s’imaginèt plan lèu que l’èra pas solament per de balènas; e coma èra un brave rasonaire, vouguèt endevinar d’ont un atòm tan pichòt tirava son origina, son movement, s’agèsse d’idèas, una volontat, una libertat. Micromegàs ne seguèt fòrt embarassat; examinèt l’animau fòrt pacientament, e la resulta de l’examen seguèt que non i aviá pas mejan de creire qu’una anma ié seguèsse lojada dedins. Los dus viatjaires avián donc tendéncia de se pensar que, saique, i agèsse ges d’esperit dins nòstra poblacion, quora amb l’ajuda dau microscòpi apercebèron quicòm tan gròs coma una balèna que flotava sus la mar Baltica. Se sap que dins aqueles temps d’aquí, una volada de filosòfs reveniá dau ceucle polar jol quau èran estats faire d’observacions que digús se n’èra avisat juscas alòrs. Las gasetas diguèron que son vaissèl s’enfonzèt dins lo golf de Botnia, e qu’agèron pro de pena per los sauvar; mas se sap pas jamai dins aqueste mond lo dejós de las cartas. Vos vau contar ingenuament coma se passèt la causa, sensa ié metre pas res dau mieu, qu’aquò’s pas un magre esfòrç per un istorian.
 
 


 

---

Aquesta sèria es una revirada del conte filosofic Micromegàs de Voltaire, en lenga nòstra. Vejatz totes los capítols aicí.