Opinion
Alien
Se disi Alien, fòrça legeires pensaràn a aquel filme celèbre de sciéncia-ficcion de Ridley Scott qu’expausa un extraterrèstre feròç, concebut amb l’imaginacion descabestrada de l’artista Hans Ruedi Giger.
Dins pro de lengas romanicas, i a de mots de tipe alien que s’emplegan siá dins lo sens d’“estrangièr”, siá dins aquel d’“extraterrèstre”. A vista de nas, poiriam creire qu’alien seriá un mot anglés recent veïculat per lo filme anglosaxon. En realitat es un mot vièlh que remonta al latin alienus~aliena~alienum. Signifiquèt al començament “qu’aperten a un autre”, puèi “estrangièr”, “alonhat”, “impròpri”...
En occitan aquel mot alien sembla pas d’aver de tradicion solida, totun seriái pas estonat que se trobèsse dins qualque manuscrit medieval. Ça que la tenèm de mots de la meteissa familha coma alienar, alienable, alienacion.
En catalan, se ditz aliè~aliena per “estrangièr” e alienígena per “estrangièr” o “extraterrèstre”. Lo segond mot ven del latin alienigena “estrangièr”.
En espanhòl, se ditz ajeno~ajena per “estrangièr” e alienígena per “estrangièr” o “extraterrèstre”. Los senses de l’espanhòl an influenciat evidentament aqueles del catalan.
En francés, se pòt dire rarament un alien (o ben aliène) dins lo sens d’“estrangièr”. Es un usatge arcaïc o especializat. Per contra aquel meteis mot francés un alien a retrobat recentament de vigor dins lo sens d’“extraterrèstre” jos l’influéncia del filme.
En italian es corrent de dire alieno~aliena dins los senses d’“advèrs” e d’“extraterrèstre”.
Que podèm far en occitan? Es evident que tenèm ja de mots fòrça disponibles coma estrangièr (o forestièr) d’un latz e extraterrèstre d’autre latz. Un mot coma alien~aliena sembla pas indispensable. Totun seriá normal de l’admetre en occitan perque es indefugible a respècte de las tradicions latinas e romanicas. Foncionariá coma adjectiu o coma nom.
Quant a la forma del mot: se cal dire alien amb una e estrecha o alièn amb una è larga? Lo catalan ditz ben aliè e l’italian ditz alieno (“alièno”), amb una “è” larga. Mas dins nòstra lenga d’òc, aquò farà pas. Lo vèrb occitan alienar manten totjorn una e estrecha quand aquela vocala pòrta l’accent tonic: alieni, alienas, aliena, alienam, alienatz, alienan. Aquò es documentat tant en occitan medieval coma en occitan modèrne (vejatz los diccionaris de Levy e Mistral). Per tant, conven de preferir alien~aliena amb una e estrecha.
Dins los dialèctes occitans qu’amudisson l’-n finala, se pòt acceptar alien prononciat [aˈlje], en acòrdi amb la casuda de l’-n dins lo catalan aliè. I podèm veire una terminason analòga a çò que prononciam dins tresen~tresena.
.
Dins pro de lengas romanicas, i a de mots de tipe alien que s’emplegan siá dins lo sens d’“estrangièr”, siá dins aquel d’“extraterrèstre”. A vista de nas, poiriam creire qu’alien seriá un mot anglés recent veïculat per lo filme anglosaxon. En realitat es un mot vièlh que remonta al latin alienus~aliena~alienum. Signifiquèt al començament “qu’aperten a un autre”, puèi “estrangièr”, “alonhat”, “impròpri”...
En occitan aquel mot alien sembla pas d’aver de tradicion solida, totun seriái pas estonat que se trobèsse dins qualque manuscrit medieval. Ça que la tenèm de mots de la meteissa familha coma alienar, alienable, alienacion.
En catalan, se ditz aliè~aliena per “estrangièr” e alienígena per “estrangièr” o “extraterrèstre”. Lo segond mot ven del latin alienigena “estrangièr”.
En espanhòl, se ditz ajeno~ajena per “estrangièr” e alienígena per “estrangièr” o “extraterrèstre”. Los senses de l’espanhòl an influenciat evidentament aqueles del catalan.
En francés, se pòt dire rarament un alien (o ben aliène) dins lo sens d’“estrangièr”. Es un usatge arcaïc o especializat. Per contra aquel meteis mot francés un alien a retrobat recentament de vigor dins lo sens d’“extraterrèstre” jos l’influéncia del filme.
En italian es corrent de dire alieno~aliena dins los senses d’“advèrs” e d’“extraterrèstre”.
Que podèm far en occitan? Es evident que tenèm ja de mots fòrça disponibles coma estrangièr (o forestièr) d’un latz e extraterrèstre d’autre latz. Un mot coma alien~aliena sembla pas indispensable. Totun seriá normal de l’admetre en occitan perque es indefugible a respècte de las tradicions latinas e romanicas. Foncionariá coma adjectiu o coma nom.
Quant a la forma del mot: se cal dire alien amb una e estrecha o alièn amb una è larga? Lo catalan ditz ben aliè e l’italian ditz alieno (“alièno”), amb una “è” larga. Mas dins nòstra lenga d’òc, aquò farà pas. Lo vèrb occitan alienar manten totjorn una e estrecha quand aquela vocala pòrta l’accent tonic: alieni, alienas, aliena, alienam, alienatz, alienan. Aquò es documentat tant en occitan medieval coma en occitan modèrne (vejatz los diccionaris de Levy e Mistral). Per tant, conven de preferir alien~aliena amb una e estrecha.
Dins los dialèctes occitans qu’amudisson l’-n finala, se pòt acceptar alien prononciat [aˈlje], en acòrdi amb la casuda de l’-n dins lo catalan aliè. I podèm veire una terminason analòga a çò que prononciam dins tresen~tresena.
.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Se pòt díser que l'occitan es una lenga alienada, o aliena...
Misèira!
En gascon, alièa, coma ua, quarantea etc? 'Alièa' jacta est! :-D
Alienòr d'Aquitània
Sa maire s'apellava Aenòr, e Alienòr significa l'autra Aenòr.
#1 Perque pòrtan l'accent tonic sus la darrièra sillaba, tot bèl just.
"alienam, alienatz " : aqueles mots s'acaban ambe una consonant. Doncas, se s'accentuan sur l'avant darrièra sillaba (o letra), perqué pòrtan pas d'accent tonic escrit?
Mercés
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari