Opinion
Istòria d'intercompreneson occitana: Gasconha-Gavotina e Provença-Gavotina
1
Istòria cuntaia per una gascona lanusqueta que rencontrèt pi “frequentèt” un gavòt dals Palhons en 1950.
Sio dai Lanai, de Castèths. Mi sio trobaia a Niça. E i ai rescontraia mon òme.
Ar vilatge, èran geloses de ieu. Mai que de l’òme. Dins o cortègi dar mariatge, una frema se mete de parlar en Occitan gavòt, e parla a la sieu vesina, istòria se non se far capir de ieu. Cal saber que ieu, qu’avio totjorn sentit parlar gascon a maison, capigueri tot. E d’alhors emparèri de parlar l’occitan d’aicí, e sabi far de comparasons entre i dos (aicí es “o garri”, en Gasconha es “l’arrat”).
Diguèt:
“Es ver qu’aquesta filha es tan bela. Mas auria pas poscut si causir d’aquelai belai dar vilatge!?” E l’autra li respònde: “Òi mas lai belai filhai d’aicí se van mariar a Mónego!”.
Avio ren dich. Mas l’autra avia ben respondut. E quarques 50 ans après, recordèri l’istòria a aquesta frema!
2
Avio estach pilhat per i tedesques dar temps de guerra. Eriam joves e destartavelats. Èra interdich de circular sus i camins exceptat s’aviatz un laissarpassar. E coma eriam ar nòstre, voliam ren dever demandar a degun aicí. Anaviam ont voliam quora voliam. Mas se fagueriam culhir una nuech. E menats en Argeria dins un centre de redreiçament.
Lèu posqueriam s’escapar e rejúnher o General Lermier que cercava de joves sordats ciutadans franceses per far una chorma d’ataca en Provença, de latz is americans. Es el qu’era estach o solet sotamarin de s’escapar dar sabordatge dar pòrt de Tolon. E aquesta chorma, qu’i èran tres que se seguion despí un moment dins aquelas aventurai, cal dire que parlavan sovent en occitan. Un còup arribaia a reconquestar Tolon ambals autres, fuguèt sollicitaia per l’ataca dar reduch tedesc dar Mont Faron. Tres paures pelucres de tedesques que s’i asperavan ges de se far atacar. Demandèron a aquesta equipa de bracestòrts e tèstascremaiai se volian participar a l’ataca. E ataquèron.
E alora imaginaretz jamai en quina lenga o comandant demandèt que se parlèsson a la ràdio per tenir ar corrent d’a progression de l’ataca? En gavòt!
Èra perqué o comandant èra provençal e avia paor que i tedesques interceptèsson ai conversacions.
Per aquesta darriera istòria, conoissèm o ròtle interessat de l’armaia estatsuniana per que i joves amerindians trabalhant dins ai Transmissions parlèsson Cheroqui per codar de messatges. Mas après guerra, chao l’interès per aquesta lenga!
Istòria cuntaia per una gascona lanusqueta que rencontrèt pi “frequentèt” un gavòt dals Palhons en 1950.
Sio dai Lanai, de Castèths. Mi sio trobaia a Niça. E i ai rescontraia mon òme.
Ar vilatge, èran geloses de ieu. Mai que de l’òme. Dins o cortègi dar mariatge, una frema se mete de parlar en Occitan gavòt, e parla a la sieu vesina, istòria se non se far capir de ieu. Cal saber que ieu, qu’avio totjorn sentit parlar gascon a maison, capigueri tot. E d’alhors emparèri de parlar l’occitan d’aicí, e sabi far de comparasons entre i dos (aicí es “o garri”, en Gasconha es “l’arrat”).
Diguèt:
“Es ver qu’aquesta filha es tan bela. Mas auria pas poscut si causir d’aquelai belai dar vilatge!?” E l’autra li respònde: “Òi mas lai belai filhai d’aicí se van mariar a Mónego!”.
Avio ren dich. Mas l’autra avia ben respondut. E quarques 50 ans après, recordèri l’istòria a aquesta frema!
2
Avio estach pilhat per i tedesques dar temps de guerra. Eriam joves e destartavelats. Èra interdich de circular sus i camins exceptat s’aviatz un laissarpassar. E coma eriam ar nòstre, voliam ren dever demandar a degun aicí. Anaviam ont voliam quora voliam. Mas se fagueriam culhir una nuech. E menats en Argeria dins un centre de redreiçament.
Lèu posqueriam s’escapar e rejúnher o General Lermier que cercava de joves sordats ciutadans franceses per far una chorma d’ataca en Provença, de latz is americans. Es el qu’era estach o solet sotamarin de s’escapar dar sabordatge dar pòrt de Tolon. E aquesta chorma, qu’i èran tres que se seguion despí un moment dins aquelas aventurai, cal dire que parlavan sovent en occitan. Un còup arribaia a reconquestar Tolon ambals autres, fuguèt sollicitaia per l’ataca dar reduch tedesc dar Mont Faron. Tres paures pelucres de tedesques que s’i asperavan ges de se far atacar. Demandèron a aquesta equipa de bracestòrts e tèstascremaiai se volian participar a l’ataca. E ataquèron.
E alora imaginaretz jamai en quina lenga o comandant demandèt que se parlèsson a la ràdio per tenir ar corrent d’a progression de l’ataca? En gavòt!
Èra perqué o comandant èra provençal e avia paor que i tedesques interceptèsson ai conversacions.
Per aquesta darriera istòria, conoissèm o ròtle interessat de l’armaia estatsuniana per que i joves amerindians trabalhant dins ai Transmissions parlèsson Cheroqui per codar de messatges. Mas après guerra, chao l’interès per aquesta lenga!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#18 Completement ad ua dab çò que dísetz, a 200%. Duas escòlas que's dessenhan per l'avir de le lenga, segon jo. Haut o baish, en fèit com ic atz abracat, l'orau e l'escriut. Le coenta qu'es le non-territorialisacion, per quauques, de l'òc.
Que védem plan aquò dab les gramaticas quèn los exemples son tots salhits d'escrivans occitans com estossin arreferéncias lingüisticas. Aquò qu'es escarnir lo francés dont es estat normalizat de l'escriut avant. Aquera estapa n'arribèt pas jamè suu continuum occitan, tostèm l'orau qu'es estat davant.
Que ns'an arrecastat, e encoèra qu'ic hèn gènts, de collectar le memòria deus vielhs oei lo jorn, de que ne serviré pas en arré, de que son patoès... L'avir que muisherà se seràn mèi nombrós a escotar collectatges o legir siga-ligas d'alexandrins...
#18 ajust sus l'intercomprension orala e l'entrainament
L'intercomprension orala en occitanofonia de granda vila s'acara a la diversitat dialectala, que fa besonh d'un entrainament auditiu. De collectatges accessibles sus la tèla son indispensables a la familiarizacion, amb de suppòrts textuals d'ajuda a la reconnéissència visuala dels mòts.
En mestior d'estandard, caldriá pas se fixar sus la reproduccion grafica de la diversitat fonetica, que le cervèll fa aisidament le ligam amb'un mòt de grafia etimologica.
#17 responsa fòrt interessanta e illustrativa de la motivacion culturala, e de l'estrambòrd, del còrs ensenhant, aiçò valent ambe tota lenga estrangièra . Laquala motivacion es l'unenca, se tractant de lengas diitas mòrtas, de véser l'hellenisme e le latinisme. L'entrada dins un univèrs libresc de per le "tèxte" e non pas la "paraula".
Pasmens, le parlar d'òc es pas una lenga mòrta, mès plus exactament una lenga casuda en desuetud.
Cal pas sos-estimar la reserva d'occitanofonia effectiva o potenciala, çò es le monde de la paraula practicabla e passabla, ambe una reactivacion. La lenga del tèxte es estrangièra a'naquell monde, pas necitament intellectual o interessat de per le pendent cultural o litteràri.
La practica, la passa, o l'ensenhament de la paraula, aquò's un appròchi fondamentalament desparièr d'aquella del tèxte, que s'i dèu mobilitzar de facultats cognitivas, de connexions neuronalas per ne far d'automatismes conversacionals. L'oral es un entrainament important e demanda un bèl esfòrt personal. L'activacion de l'oral dels nòu-apprenents pòt pas se far aisidament sens la reactivacion de la paraula dels ancians usatgièrs d'un temps passat, çò's la reserva d'occitanofonia.
Aquell monde ancian seràn totes mòrts d'aicí las vint annadas venentas, e l'affar serà plegat.
Aquell monde de la paraula quitada o privada es un monde de retirats, delsquales fòrça son plan actius en associacions variadas de lesers non-culturals tradicionals de petanca, pesca, caça e subretot de caminada. La caminada collectiva, campèstre e montanhòla, torna plaçar l'occitan dins son contèxte natural original, e favoriza l'excambi, la practica orala activa e passiva (la prealabla).
Les ancians en caminada parlan tostemps del patoès al subjecte de situacions traversadas o de la toponimia, mès les-i manca la fluiditat d'una practica regulara a reactivar. Suffiriá de far de l'entrisme occitanista per intrigar, interpellar la conneissència e la consciéncia. Manca un nuclèu parlant inicial d'amòrsa. Quand se conta una nhòrla en patoès, totas aurelhas vesinas s'appressan a escotar...
A costat del monde actiu, les ancians encara plan valides son nombroses en fogars socials e ostals de retirada, en cèrca d'activitats recreativas aprèp la siesta. Es aquí tanben l'escaséncia de practicar la paraula e de la reactivar. Diràn mai qu'i pensavan pas...
Le retorn a la practica es de motivacion personala: affectiva, sentimentala, e collectiva: de connivéncia.
La reserva umana de la vieilha lenga es un monde de connivéncia, mès es pas la medissa connivéncia que se tròba en occitanisme classic.
#16 Disètz sue vos sembla i aver dus mondes parallels :
1) un monde d'usatgièrs (en desparicion) que practican e se passan una lenga de communicacion umana, e
2) un monde de cultura textuala, de l'escriptura e de la lectura e qu'ensenhan e apprenon una lenga fossilizada.
Aquel "mond d'usatgièrs", ieu, essent nascut e agent crescut dins Tolosa centre ciutat, l'ai trobat son que dins las associacions occitanistas ! Dins ma familha, l'ai cercat longtemps, en i trabalhant pacientament e capudament, abans de me trobar en situacion de communicacion. Lo mond d'usaigièrs que ne parlatz a gaireben complètament desaparegut despuèi doás generacions — de Tolosa, al mens. E jamai los ai pas vist "passar la lenga" a qui que siá, activament e fièrament, coma o vesi far a Barcelona los de ma generacion amb sos enfants. Benlèu los que son nascuts luènh de las vilassas modèrnas an agut mai de sòrt que non pas ieu. Tolosan, m'a calgut descobrir una cultura que correspondiá a ma sensibilitat per decidir responsablament de quitar de me considerar èsser çò que d'autres, endacòm mai, avián decidit a ma plaça que deuriái èsser. Tolosan, m'a calgut descobrir una cultura que correspondiá a ma sensibilitat per decidir de venir çò que me deviái d'èsser a ieu meteis.
E aquesta decision, si que s'es decidida subre una cultura textuala. Ai legit d'autors que m'an fait ieu, dins ma cultura, dins ma pasta non pas impausada, mas causida. Si qu'ai legit Nelli, Manciet, Castan, M. Roqueta, I. Roqueta, e, per exemple en legissent Rotland Pecot, ai "decidit" ieu tanben, après el, "d'aver rason". Aquò m'a pas levat res al plaser ni al benastre tròp efemèr d'escambiar amb lo paire de ma maire, en occitan, dins lo metro tolosan, abans que s'ausisca las anóncias (vengudas mai tard amb culturalisme tolosan occitanista). Mas sense estaca culturala, jamai o auriái pas decidit de far. O auriái pas jamai decidit de far precisament per amor que lo paire de ma maire, JAMAI LI SERIÁ PAS VENGUDA L'IDÈA BUFÈCA DE PARLAR A SON FELEN EN PATOÈS DE LA VERGONHA, DE L'IGNORANÇA E DE LA MISÈRIA SOCIALA. Al mieu grand, sempre li manquèt la consciéncia culturala que fa encara uèi la dignitat del pòble catalan. Condicionat a aderir sense resèrva al mite del progrès, sempre li faguèron creire que lo progrès parlava francés. Sense cultura, èra incapable de destriar la falsetat del prepaus, e i creguèt. Aquí tot.
S'aprenèm, los de ma generacion, e mai encara la seguenta, una lenga que vos sembla fossilizada (es a dire, en realitat, minorizada, ja que l'occitan càmbia, e ganha cada jorn en camps lexicals novèls, volontàriament, çò qu'un fossil jamai non fariá pas), a qui la pèca ? Los ancians usatgièrs nos an pas res transmés. Tot lo contèxte politic, social e cultural los i forcèt.
Aprenèm çò que podèm, coma o podèm, del mièlhs qu'o podèm. E podèm mercejar aquí totes los intellectuals e los artistas qu'an fait l'esfòrç de passar per l'escrit, a l'exemple de F. Mistral, per que tot non siá pas irremediablament perdut. Puèi transmetèm, a qual o vòl (son que), tot çò que podèm (amb lo pauc de mejans e de temps que nos daissan per o far tot). Se sabètz far melhor encara, çò que soi tot dispausat a creire, ne vos pregam, anatz-i… e donatz-nos l'exemple. Vos seguirem.
#15 occitanofonia / occitanografia
Sembla i aver dus mondes parallels, un monde d'usatgièrs (en desparicion) que practican e se passan una lenga de communicacion umana, e un monde de cultura textuala, de l'escriptura e de la lectura e qu'ensenhan e apprenen una lenga fossilizada.
Se comprend fòrt ben l'attract romantic cap "una" cultura occitana, mès dèu s'en comprènder l'indifferéncia majoritària. Cal constatar que l'occitan es mai e mai absent de la vida correnta ; se fa d'occitan (cultural) coma se fa de piano o de pintura.
Se deuriá pensar una occitanofonia viventa, fonsada sus de convivialitats associativas extraculturalas: far tot plen de causas en occitan, de caminada, de petanca, d'espòrts...coma se fa en Catalonha, ont degun ditz que "fa de catalan", que seriá ridicul!
Manca un SAV ( servici aprèp venta) de l'occitan.
Me demandi çò que fasen les ensenhants dins la societat modèrna de lesers...
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari