Coma zo se podiá crénher, entre autres signes a la vista de las reaccions oficialas e mediaticas en França als afars catalans, Macron e sos conselhèrs an causit la linha dura en Corsèga, amb lo refús brutal et mespresant de totas la reivendicacions de la novèla Amassada de Corsèga conducha pels nacionalistas: estatut de resident, apròchament des prisonièrs politics, co-oficialitat de la lenga còrsa... Se trachava pr’aquò de reivendicacions portadas per los rapresentants elegits a una larga majoritat dels vòtes, amai sostengudas pels quites elegits Caminaires. Mas lo vièlhs reflèxes del monde vièlh, un còp de mai, an pres lo dessus.
 
Nos arrestarèm aquí a la sola demanda de cooficialitat. Aquesta reivendication es pas nascuda ièr matin. Lo mot es aparegut en 1984 jos la pluma del sociolingüiste Jean-Baptiste Marcellesi (Terre Corse, juhn de 1984 e Arriti 6 de settembre de 1984), lo que farguèt tanben lo concepte de lenga polinomica[1]. Vist que sufisiá pas de presicar las vertuts del bilingüisme per arrestar l’erosion dejà plan avançada de l’usatge del còrse, Marcellesi presentava la cooficialitat coma un palfer institucional per instaurar una paritat efectiva de la doas lengas e rendre enfin possible una tutèla eficaça de la lenga minorada. La reivendicacion foguèt acuelhida pel Partit Comunista e presentada al Conselh consultatiu de l’Amassada de Corsèga (de legir l’article de Dominique Bucchini, L’Humanité del dimècres 14 d’agost de 2013).
 
L’ideia, represa pels militants e d’eligits, faguèt pauc a pauc son camin e desemboquèt en 2013 (doncas jos la mandatura de Paul Giacobbi e non pas dels nacionalistas elegits en 2017) sus una mocion per la cooficialitat aprovada a l’Amassada Còrsa per 36 voses sus 51. Lo procediment foguèt acompanhat de la publicacion del rapòrt del president del conselh executiu que pòrta lo titre pro clar de Pruposta di statutu pà a cuufficialità è a rivitalizazioni di a lingua corsa. Se tracha, çò ditz lo tèxte qu’es uèi la referéncia sul sicut, d’inserir “a lingua corsa indrintu à u sistema ghjuridicu, incùa criazioni di dritti linguistichi tarrituriali è di oblighi pà tutti i puteri publichi à nantu à utarritoriu isulanu” (“la lenga còrsa dins lo sistèma juridic per la creacion de drechs lingüistics territorials e d’obligacions per totis los poders publics sul territòri”). La tòca generala es de “pruteghja, incuraghjì è nurmalizà l’usu di ucorsu in tutti i duminii è di guarantiscia l’impiegu ufficiali di u francesi è di u corsu àparità à nantu à u tarritoriu di a Corsica” (“protegir, encoratjar e normalizar l’usatge del còrse dins totis los domènis e a garantir l’emplec oficial del francés e del còrse a paritat sus lo territòri de Corsèga”). Los objectius particulars son aital denombrats: “a) protegir e encoratjar l’emplec del còrse per totis lo ciutadans dins totis los domènis d’usatge, que se trache de la vida privada o de la vida publica, b) rendre efectiu l’emplec oficial del francés e del còrse, sens cap de discriminacion cap al ciutadans, c) normalizar e encoratjar l’emplec del còrse dins la collectivitats localas, l’administracion, l’ensenhament, los media, las industrias culturalas, lo monde socio-economic e esportiu, d) garantir l’accès a la coneissença e a la pratica del còrse a totis los ciutadans, f) definir los devers dels poders publics per far respectar los drechs dels locutors e dels ciutadans”[2]. L’enjòc es plan de balhar una assisa legala e institucionala a la pratica generalizada del bilingüisme.
 
Aquesta aspiracion de la populacion còrsa al bilinguïsme se pòt pas contestar, vist que una enquèsta sociolingüistica de 2013 mòstra que 90 % de la populacion li es favorable, alara que la lenga contunia de se perdre (levat per los joves entre 18 e 24 ont se pòt veser una leugièra represa, mas la transmission familiala es tombada a 2 o 3 % e se comptan en tot, al maximum, 60 000 locutors). Caldriá, caldrà ara tornar far l’enquesta sus la cooficialitat, que l’estrategia de Macron e de sos conselhièrs es de jogar lo bilingüisme contra la cooficialitat, es a dire de far tot per que lo bilingüisme siaga pas jamai quicòm mai qu’un mot e amenaça pas de venir una realtat (de veser l’excellent article de Michel Feltin-Palas dins l’Express d’aqueste 7 de febrièr: “L’hypocrisie de Macron“).
 
Vaquí los tèrmes precis del discors que lo president tenguèt lo 7 de febrièr a Bastia, reviradats çaquelà (es un grand onor per ièu de revirar Macron en occitan!): “Sabi que i siatz estacats, Mossurs los Presidents – lo fach de parlar la lenga còrsa, perque es un mai! Jamai porriái acceptar que se serbe a lo que parla la lenga còrsa tal o tal emplec! Perque aquò seriá un mens. E doncas es dins aqueste esperit de bilingüisme, d’enriquiment de nòstra Republica per una identitat fièra e completament reconeguda que devèm obrar amassa. Mas lo bilingüisme es pas la cooficialitat, e pòdi aquí zo tornar dire fòrça clarament! Lo bilingüisme es pas una novèla frontièra dins la Republica! Es pas la division de çò qu’es la sobeiranetat de la Nacion e de çò qu’es lo pòble francés! Es la reconeissença d’una identitat culturala e lingüistica dins la Republica. Es la volontat de la far viure. Mas dins la Republica francesa e d’abans mème la Republica, i a una lenga oficiala, e es lo francés. E nos autres sèm faches aital. Sabètz, fòrça autras nacions se son fachas, d’unas per las expansions territorialas, de còps que i a per la religion, d’autras per la poténcia de l’Estat. L’Estat a jogat un ròtle fòrça important dins l’istòria de nòstre país. Mas es la lenga qu’es estada lo primièr sediment de la nacion francesa. Es la lenga. E doncas es indispensable que serbar çò que nos constituís, çò que nos a fach, mas çò qu’es a l’encòp un sòcle de nòstra Constitucion, un sòcle de nòstra Nacion siá mentengut, explicat, e que lo bilingüisme siá plenament reconegut e desvelopat” (podètz legir lo discors complet sul site del castel presidencial).
 
L’argumentacion – me pensi qu’aquò es sufisentament visible per los que coneisson foguèsse un pauc solament aquestas questions –, es una sopa ideologica: res de fondat, res d’estructurat. Tot lo desvelopament ven de la question de l’embaucha; alara qu’al jorn d’uèi tant d’emplecs en França son de fach reservats a d’anglofònes, alara qu’una insufiséncia de coneissença del francés es botada en davant per refusar de trabalhs (per exemple la polemica pels trabalhaires destacats), segond Macron, se pòt pas imaginar que la coneissença del còrse venga una condicion per trapar un emplec! La toca es clara: empachar a la raiç la possibilitat d’una reala difusion del còrse dins l’espaci public e lo monde de l’empresa. Coma lo nòta Sébastien Quenot, “es pas tanben en venent discriminanta en tèrmes d’accès a l’emplec qu’una lenga escafa los estigmatas que l’an minorada e que ven un ben comun per cadun, a condicion plan segur que las condicions sián ramusadas per que cadun dispause dels mejans de se l’apropriar?”[3] Sèm tanben en drech de nos demandar perque la cooficialitat a paritat del francés e del còrse seriá una division de la sobeiranitat nacionala e del “pòble francés”? Existís de paises dins aqueste monde ont los ciutadans, sens quitament parlar de cooficialitat, partejan pas la mèma lenga, de países plurilingües, e ont pr’aquò la sobeiranitat nacionala est pas brica discutida (la Suissa, l’India, etc.). Se pòt tanben notar al passatge que, segond la logica macroniana, l’oficialitat del francés dins Canada dèuriá èsser forabandida, coma lo fach tanben remarcar Feltin-Palas dins son article.
 
Per anar a l’endavant d’aquestas objeccions, Macron invoca una especificitat istorica francesa que, en realtat, es una pura ficcion. Es fals, amai messorguièr d’afortir que la lenga francesa foguèt “lo premièr sediment de la nacion francesa”. Aquò es una faula que lo president es deja anat contar l’an passat, amb son amic Stéphane Bern (un istorian de granda renommada!) als enfants d’una escòla primaria en fasent valer de manièra del tot erronea l’edit de Villers-Cotterêts (non, lo rei “en son castel” a pas jamai dich que sos subjèctes debian d’ora endavant parlar francés!). Una pura faula, vist que cadun sap qu’una larga partida de la populacion a la debuta de l’atge modern e dusca al sègle XIX plan avançat, sul quite continent (per pas res dire de Corsèga ont la francofonia arribèt lo mai tard), coneissiá pas o gaire lo francés. Es d’alhors en relacion an aquesta abséncia d’unitat lingüistica, que s’es desvelopat en Francia una concepcion de la nacion apiejada sul “consent actual”, sul “plebiscit de cada jorn” (Renan). Vòli pas discutir aquí del caractèr aitant fictiu e abstrach d’aquesta concepcion, mas me contentarai de joslinhar la natura fatalament etnicista de l’idèia de nacion fondada sus la lenga, sus “una” lenga, a l’exclusion en fach de totas las autras. Digus en efièch pòt creire a-n-aqueste elogi foçat del bilingüisme; es pas qu’una concession retorica al motiu d’ora endavant consensual dels benfachs de la diversitat culturala.
 
Enfin, Macron a pas doblidat de recocar la canson coneguda, en fasent comprene que l’Estat francés fa dejà tròp per Corsèga, vist que lo còrse es la lenga regionala la mai sostenguda de França amb 34.000 escolans tre lo primari o dins las classas bi-lengas. Es vertat que la lenga est largament ensenhada, almens dins los primièrs nivels, amb d’alhors d’efièchs d’elitisme social reconeguts per totis los actors. Mas lo nombre d’escolans baissa tot lo long de l’escolaritat, per lo fach de l’abandon dels quites enfants e de lors familhas, que veson plan las limitas estrechas d’un ensenhament del còrse dins una societat ont, en defòra de l’escòla, lo còrse es pas mai, o pas gaire parlat (de veser sus aqueste sicut lo reportatge d’aqueste mes de genièr sus França 3 Corsèga que son equivalent seriá absolument inimaginable sul continent: “De que demora de la lenga còrsa?”). De qu’es aquò, en efièch, una lenga que fin finala es pas que la lenga de l’escòla? Nos autres tanben rescontram, e mai encara benlèu que los Còrses, aqueste problema, que nos cal plan segur afrontar.
 
En mai d’aquò, l’escòla pòt pas balhar una vertadièra competéncia comunicacionala dins una lenga, mentre refusa lo metòdi immersiu, qu’es pas encara jamai estat introduch en Corsèga. Aquò es d’alhors un subjècte d’estonament per nosautres que, dempuèi las annadas 1970, avèm creat sul continent de malhuns d’escòlas associativas que practican l’immersion (Diwan, Iskatola, Calandreta, Bressola…), dins un environament sovent mai ostile a la lenga minorada. La societat civila còrsa a pas pogut, o saput, dusca a una periòde fòrça recenta, se dotar d’aquesta mèna d’estructura e aquò pòrta plan segur a una analisi critica del discors nacionalista que, tròp sovent pel passat, a instrumentalizat la question de la lenga, sens realament respondre a l’escomessa concreta de sa salvagarda. Mas avèm aprés justament qu’a l’iniciativa del collectiu Parlemu Corsu, cinq escòlas immersivas, dins lo public e lo privat, deurián veser lo jorn sus l’iscla a la dintrada de 2018.
 
Vertat tanben, zo sabèm, que las fenestras de las escòlas immersivas son alandadas sus la paret òrba d’una vida sociala venguda, fòra de l’escòla, largament monolingua. E es tanben plan per aquò que la reivendicacion de cooficialitat es tant cruciala, amai se, evidentament, pòt pas èsser sufisenta (de legir e d’ausir l’interview d’Alain di Meglio sus França cultura)[4]; se tracha de balhar un escastre legal e juridic per endralhar un vertadièr procés de responsa fòrta a las aspiracions de la populacion al bilingüisme, ont la situacion d’extèma minoracion menèt a l’abandon de la transmission familiala. En l’abséncia d’aqueste encastre, es en efièch plan complicat de far avançar las causas; las iniciativas per assegurar una mai larga preséncia de la lenga dins l’espaci public riscan totas d’èsser recusadas e sanccionadas legalament, coma foguèt lo cas amb la demanda de la comuna de Galeria per menar l’amasada del conselh municipal en còrse un còp sus dos. Vesèm plan en cò nòstre que d’aquists, amai fòrça magres, dins l’ensenhament per exemple, perque manca la renoneissença legala de nòstras lengas, podon èsser perduts d’un biais arbitrari per d’administracions e d’elegits ostiles, sens cap de recors juridics possibles.
 
Es plan per aquò que la lucha dels Còrses es, sens discussion, tanben la nòstra.