Opinion
Brejadís sus la question linguistica en “Aguiana”: lo separatisme sentongista
La situacion e las revendicacions linguisticas dins lo domeni d’oïl apareissen plan sovent tot coma un espauralh per los Occitanistas que cranhen que las volontats de diferenciacion internas a l’oïl (damanda de reconeissença de lingas d’oïl au plurau) se repercuten sus l’occitan. Pasmens, deçai-delai de las gents militan per que sián reconeguts lors idiòmas d’oïl dins la Republica francesa e fau s’avisar que la situacion es gaire simpla per ilhs. Deven far fàcia d’un costat au pretjujat que lors idiòmas son mas dau “francés” mau parlat, una deformacion, èssent la proximitat emb lo francés estandard (mas deve fiar qu’ai desjà auvit lo mesme pretjujat per l’occitan en Lemosin), o ben que son ren mas daus “patois”, e de l’autre, l’idea que l’oïl es tot mas de la variacion dau francés sens p’una distincion. Sus un plan linguistic, per ben dire, l’i a mai d’un biais de veire segon l’importància qu’acòrdan aus criteris linguistics o/e a las representacions sociolinguisticas. Segur, dins lo domeni d’oïl, l’i a una distància linguistica stricto sensu febla entre los parlars centraus (Isla-de-França, Orleanés, Torena, Berrí, e quitament Champanha maugrat una part de variacion). La distància linguistica (morfologica, fonetica, lexicala, sintaxica) aumenta totparier quauqu’un pauc quand abòrdan los airaus gallo-angevin, normand, picard, wallon, borguinhon, borbonés, loren e franc-comtés e mai enguera quand s’agís de l’airau peitavin-sentongés. Trencharai pas aquí la question de dire si quilhs idiòmas (e mai àia mon biais de veire), mai que mai lo peitavin-sentongés, son daus dialectes de la linga d’oïl o de las lingas en se. En tots cas, sus lo plan sociolinguistic, qu’es clar que se pòt observar una consciéncia linguistica que se demarca rapòrt au francés (rapòrt aus parlars d’oïl centraus en fach) dins l’airau peitavin-sentongés. Qué que ne’n siá, sus lo plan linguistic, lo domeni peitavin-sentongés, que siá considerat coma un dialecte d’oïl o coma una linga en se, es estat identifiat dempuei dau temps entre Leira e Gironda, en Aguiana (que vòu dire Aquitània en peitavin-sentongés), formant un grope bassetz coesiu. Lo peitavin-sentongés, que se pòt tanben nommar parlanjhe, o aguianés, coneis daus trachs especifics que lo singularizan dins lo domeni d’oïl, subretot per’mor d’un substract d’òc que demòra auei enguera. Eric Nowak, especialista dau parlanjhe, distinguís 10 criteris linguistics màgers (10 isoglòssas) que demarcan lo peitavin-sentongés daus parlars d’oïl centraus. L’airau peitavin-sentongés demòra plan coerent en son sen e l’i a gaire de diferéncias entre parlars peitavins e parlars sentongés (pas mai qu’entre naut-lemosin e bas-lemosin). Eric Nowak identifia mas 4 criteris o trachs minors de distincion entre quilhs parlars (trachs que son a relativizar diacronicament: son recents e deguts a l’influéncia dau francés estandard).
Pertant, los militants per la promocion dau parlanjhe deven far fàcia, dempuei de las annadas aura, a un movament de dissidéncia de la part d’un grope sovent qualifiat de “sentongista” que fai plan pensar aus movaments separatistas dichs bearnista, arvernista e provençalista dins lo domeni occitan (movaments emb los quaus los “Sentongistas” tròban daus aliats de circonstància) o au blaverisme per çò que’visa lo catalan. Lo movament dissident aisinat en Sentonge refusa dempuei de las annadas que lo sentongés siá assimilat au peitavin dins un airau unitari peitavin-sentongés. Quela dissidéncia sentongista se fonda p’unpiau sus daus criteris linguistics per s’afirmar, o quand eissaia de zo far, fai mòstra d’un manca de coneissenças de las fòrtas, en revendicar per exemple tau mot coma exclusivament sentongés quand se tòrna trobar en peitavin (exemple: lo mot cagouille – cagolha en occitan lemosin – es pas especificament sentongés e mai aguessam mai sovent luma en peitavin). Entau, lo discors dissident sentongista afirma que lo peitavin-sentongés siriá una invencion que correspondriá pas aus idiòmas vertadiers (id est çò que, d’après ilhs, siriá realament parlat). Los “Sentonjistas” saben pas mai qu’existís una variacion au mieg daus quites parlars sentongés e que l’identificacion d’un airau, o d’airaus, implica pas de reconéisser una identitat perfacha entre los parlars. Afirman en mai que lo sentongés se siriá jamai escrich çò que se pòt contradire aisadament. Se’poian tanben sus l’idea que lo sistema grafic normalizat mes en plaça per transcriure lo peitavin-sentongés, qu’utiliza daus grafemas englobants, siriá una pròva que lo peitavin-sentongés siriá una linga inventada, sens saber donc qu’una grafia es ren mas una convencion que chamnha ren a la definicion d’un airau linguistic.
Au delai, çò qu’es en juòc dins quilhs brejadís dins lo domeni aguianés, tot coma dins lo domeni occitan, qu’ajudan gaire a la lucha per la reconquesta linguistica, qu’es plan una question de cranhença identitària. Lo discors sentongista aima de rapelar que los Sentongés son pas peitavins çò qu’explica qu’àian fondat un “Collectiu de defensa per l’identitat sentongesa” per luchar contra l’assimilacion suspausada au Peitau. En 2007, queu collectiu reussiguet a far de sòrta que lo ministeri de la Cultura separe lo peitavin dau sentongés sus la lista oficiala de las lingas de França (dins lo domeni d’oïl). L’argumentari daus Sentongistas repausava sus una seria de caracteristicas culturalas e de trachs identitaris opausant Peitau e Sentonja. Afirmava tanben que mas 30% de mots eran comuns entre peitavin e sentongés sens que repause sus degun criteri linguistic (deguna mapa dialectala, degun estudi…) çò que denòta una ignorància totala de la variacion interna dau sentongés e dau peitavin. Urosadament, quauquas annadas après, lo ministeri tornet sus sa decision en escotar los arguments linguistics d’una delegacion de militants per la linga dau Peitau e de la Sentonja.
Per delai l’impossibilitat de se compréner entre militants per lo peitavin-sentongés d’un costat e los pseudo-defensors de l’identitat sentongesa de l’autre, demòra une diferéncia maja dins la consciéncia linguistica e la consciéncia militanta. D’un costat, los militants trabalhan a far reconéisser que lo peitavin-sentongés es una linga, au sens prumier que tot idiòma es una linga, e pas un “patois”, coma tots los idiòmas dau monde, quand de l’autre costat, la consciéncia patejanta es omnipresenta. Per zo dire autrament, quand los militants eissaian de promòure lo parlanjhe dins tots los domenis sociaus e de tornar ganhar daus usatges, los “Sentongistas” fan mas mobilizar daus “clichés” au subject dau “patois” (patois “saborós”, autors emblematics coma Goulebenèze que fan mas dins la nhòrla, teatre en tengudas folcloricas…) emb l’idea que lo “patois” siriá la sola veritat, la vertadiera linga.
Sembla plan malaisat de reconciliar los dos partits tant las oposicions son vivas. Dins lo resta dau domeni d’oïl, se tòrna pas trobar tau una oposicion. Per exemple degun dins lo monde picard nega l’apartenéncia dau ch’ti au picard. Lo dialògue siriá possible mas que l’i àia una volontat d’escotar los arguments scientifics mas los Sentongistas los renvoian tots a de las besunhas d’intellectuaus. Pertant, un vei sovent de las possibilitats de cooperacion entre patejants e militants dins d’autres endrechs (au mitan dau Peitau per exemple, o en Aveiron emb l’operacion Al Canton) mas aquí, sembla pas possible.
Per’chabar emb quel aperçaugut dau brejadís linguistic en “Aguiana”, voliá mas dire que las revendicacions dins lo domeni d’oïl se fan p’unpiau contra la reconeissença d’un occitan e un solet, un e divers. La militança peitavina-sentongesa s’es formada sus lo model de l’occitanisme. An mestier de l’ajuda daus occitanistas los militants per lo parlanjhe, o aguianés, que fan fàcia a una dissidéncia que s’alia emb los “Bearnistas” e los “Provençalistas”. Urosadament, la novela region, Novela Aquitània, a saugut par aura reconéisser lo peitavin-sentongés coma un airau linguistic unitari maugrat las pressions daus Sentongistas que benefician de relais politics e mediatics que fasián crànher lo pieg.
‘Chabarai en rendent omenatge a Liliane Jagueneau, que fuguet ma directritz de tesi, occitanista e eleva de Peire Bec, especialista dau peitavin-sentongés tanben qu’ensenhet la linguistica e las lingas “regionalas” a l’Universitat de Peitieus pendent 20 ans, nos quitet au mes de genier de las consequéncias d’una lonja maláudia. Visca lo peitavin-sentongés, visca l’occitan.
Referéncias
— Gautier, M. (1993). Grammaire du poitevin-saintongeais. La Crèche: Geste Editions.
— Goebl, H. (2003). Regards dialectométriques sur les données de l’Atlas linguistique de la France (ALF): relations quantitatives et structures de profondeur. Estudis Romànics, 25, pp. 59-121.
— Horiot, B. (1995). Les Parlers du Sud-Ouest. In: Français de France et Français du Canada: Les parlers de l’Ouest de la France, du Québec et de l’Acadie. Lyon: Centre d’études linguistiques Jacques-Goudet, Université Lyon-III, p.228.
— Jagueneau L. (1994). Les Traits linguistiques du poitevin-saintongeais. La langue poitevine saintongeaise: identité et ouverture. La Crèche: Geste éditions.
— Lodge, A. (1997). Le français, histoire d’un dialecte devenu langue. Paris: Fayard.
— Nowak, E. (2010). Histoire et géographie des parlers poitevins et saintongeais. Cressé: Éditions des Régionalismes.
— Terracher, A.-L. (1926). La rencontre des langues entre Loire et Dordogne. In: Le Centre Ouest de la France, encyclopédie régionale illustrée, tome 8, 1st ed. Toulouse: Occitania, pp. 1-384.
— Gautier, M. (2017). Association Arantéle - promotion de la langue poitevine-saintongeaise. [online] Available at: http://arantele.org/langue.php [Accessed 21 May 2017].
Per auvir dau bon peitavin-sentongés emb los poemas fòrts d’Eric Nowak:
Pertant, los militants per la promocion dau parlanjhe deven far fàcia, dempuei de las annadas aura, a un movament de dissidéncia de la part d’un grope sovent qualifiat de “sentongista” que fai plan pensar aus movaments separatistas dichs bearnista, arvernista e provençalista dins lo domeni occitan (movaments emb los quaus los “Sentongistas” tròban daus aliats de circonstància) o au blaverisme per çò que’visa lo catalan. Lo movament dissident aisinat en Sentonge refusa dempuei de las annadas que lo sentongés siá assimilat au peitavin dins un airau unitari peitavin-sentongés. Quela dissidéncia sentongista se fonda p’unpiau sus daus criteris linguistics per s’afirmar, o quand eissaia de zo far, fai mòstra d’un manca de coneissenças de las fòrtas, en revendicar per exemple tau mot coma exclusivament sentongés quand se tòrna trobar en peitavin (exemple: lo mot cagouille – cagolha en occitan lemosin – es pas especificament sentongés e mai aguessam mai sovent luma en peitavin). Entau, lo discors dissident sentongista afirma que lo peitavin-sentongés siriá una invencion que correspondriá pas aus idiòmas vertadiers (id est çò que, d’après ilhs, siriá realament parlat). Los “Sentonjistas” saben pas mai qu’existís una variacion au mieg daus quites parlars sentongés e que l’identificacion d’un airau, o d’airaus, implica pas de reconéisser una identitat perfacha entre los parlars. Afirman en mai que lo sentongés se siriá jamai escrich çò que se pòt contradire aisadament. Se’poian tanben sus l’idea que lo sistema grafic normalizat mes en plaça per transcriure lo peitavin-sentongés, qu’utiliza daus grafemas englobants, siriá una pròva que lo peitavin-sentongés siriá una linga inventada, sens saber donc qu’una grafia es ren mas una convencion que chamnha ren a la definicion d’un airau linguistic.
Au delai, çò qu’es en juòc dins quilhs brejadís dins lo domeni aguianés, tot coma dins lo domeni occitan, qu’ajudan gaire a la lucha per la reconquesta linguistica, qu’es plan una question de cranhença identitària. Lo discors sentongista aima de rapelar que los Sentongés son pas peitavins çò qu’explica qu’àian fondat un “Collectiu de defensa per l’identitat sentongesa” per luchar contra l’assimilacion suspausada au Peitau. En 2007, queu collectiu reussiguet a far de sòrta que lo ministeri de la Cultura separe lo peitavin dau sentongés sus la lista oficiala de las lingas de França (dins lo domeni d’oïl). L’argumentari daus Sentongistas repausava sus una seria de caracteristicas culturalas e de trachs identitaris opausant Peitau e Sentonja. Afirmava tanben que mas 30% de mots eran comuns entre peitavin e sentongés sens que repause sus degun criteri linguistic (deguna mapa dialectala, degun estudi…) çò que denòta una ignorància totala de la variacion interna dau sentongés e dau peitavin. Urosadament, quauquas annadas après, lo ministeri tornet sus sa decision en escotar los arguments linguistics d’una delegacion de militants per la linga dau Peitau e de la Sentonja.
Per delai l’impossibilitat de se compréner entre militants per lo peitavin-sentongés d’un costat e los pseudo-defensors de l’identitat sentongesa de l’autre, demòra une diferéncia maja dins la consciéncia linguistica e la consciéncia militanta. D’un costat, los militants trabalhan a far reconéisser que lo peitavin-sentongés es una linga, au sens prumier que tot idiòma es una linga, e pas un “patois”, coma tots los idiòmas dau monde, quand de l’autre costat, la consciéncia patejanta es omnipresenta. Per zo dire autrament, quand los militants eissaian de promòure lo parlanjhe dins tots los domenis sociaus e de tornar ganhar daus usatges, los “Sentongistas” fan mas mobilizar daus “clichés” au subject dau “patois” (patois “saborós”, autors emblematics coma Goulebenèze que fan mas dins la nhòrla, teatre en tengudas folcloricas…) emb l’idea que lo “patois” siriá la sola veritat, la vertadiera linga.
Sembla plan malaisat de reconciliar los dos partits tant las oposicions son vivas. Dins lo resta dau domeni d’oïl, se tòrna pas trobar tau una oposicion. Per exemple degun dins lo monde picard nega l’apartenéncia dau ch’ti au picard. Lo dialògue siriá possible mas que l’i àia una volontat d’escotar los arguments scientifics mas los Sentongistas los renvoian tots a de las besunhas d’intellectuaus. Pertant, un vei sovent de las possibilitats de cooperacion entre patejants e militants dins d’autres endrechs (au mitan dau Peitau per exemple, o en Aveiron emb l’operacion Al Canton) mas aquí, sembla pas possible.
Per’chabar emb quel aperçaugut dau brejadís linguistic en “Aguiana”, voliá mas dire que las revendicacions dins lo domeni d’oïl se fan p’unpiau contra la reconeissença d’un occitan e un solet, un e divers. La militança peitavina-sentongesa s’es formada sus lo model de l’occitanisme. An mestier de l’ajuda daus occitanistas los militants per lo parlanjhe, o aguianés, que fan fàcia a una dissidéncia que s’alia emb los “Bearnistas” e los “Provençalistas”. Urosadament, la novela region, Novela Aquitània, a saugut par aura reconéisser lo peitavin-sentongés coma un airau linguistic unitari maugrat las pressions daus Sentongistas que benefician de relais politics e mediatics que fasián crànher lo pieg.
‘Chabarai en rendent omenatge a Liliane Jagueneau, que fuguet ma directritz de tesi, occitanista e eleva de Peire Bec, especialista dau peitavin-sentongés tanben qu’ensenhet la linguistica e las lingas “regionalas” a l’Universitat de Peitieus pendent 20 ans, nos quitet au mes de genier de las consequéncias d’una lonja maláudia. Visca lo peitavin-sentongés, visca l’occitan.
Referéncias
— Gautier, M. (1993). Grammaire du poitevin-saintongeais. La Crèche: Geste Editions.
— Goebl, H. (2003). Regards dialectométriques sur les données de l’Atlas linguistique de la France (ALF): relations quantitatives et structures de profondeur. Estudis Romànics, 25, pp. 59-121.
— Horiot, B. (1995). Les Parlers du Sud-Ouest. In: Français de France et Français du Canada: Les parlers de l’Ouest de la France, du Québec et de l’Acadie. Lyon: Centre d’études linguistiques Jacques-Goudet, Université Lyon-III, p.228.
— Jagueneau L. (1994). Les Traits linguistiques du poitevin-saintongeais. La langue poitevine saintongeaise: identité et ouverture. La Crèche: Geste éditions.
— Lodge, A. (1997). Le français, histoire d’un dialecte devenu langue. Paris: Fayard.
— Nowak, E. (2010). Histoire et géographie des parlers poitevins et saintongeais. Cressé: Éditions des Régionalismes.
— Terracher, A.-L. (1926). La rencontre des langues entre Loire et Dordogne. In: Le Centre Ouest de la France, encyclopédie régionale illustrée, tome 8, 1st ed. Toulouse: Occitania, pp. 1-384.
— Gautier, M. (2017). Association Arantéle - promotion de la langue poitevine-saintongeaise. [online] Available at: http://arantele.org/langue.php [Accessed 21 May 2017].
Per auvir dau bon peitavin-sentongés emb los poemas fòrts d’Eric Nowak:
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#10 Adiu JP, las formas dau preterite en -t- se tòrnan trobar esporadicament dins lo domeni d'òc auei, en Charanta lemosina e en Cruesa per exemple mas son pas identicas entre elas, en Charanta lemosina, utilizan de las formas reduchas per plusiors verbes irreguliers. Per exemple, n'am en naut-lemosin centrau faguei/faguí-fagueres-faguet-faguerem-fagueretz-fagueren que deven faguí-faguetes-faguet-faguetem-faguetetz-fagueten dins l'oest de Nauta-Viena (e mai dins una partida dau Nontronés) avant de trobar las formas reduchas fí-fites-fit-fitem-fitetz-fiten (en Charanta lemosina e mai sus una franja de Nauta-Viena, forma identica 'lai que la dau verbe estre au preterite fí-fites-fit-fitem-fitetz-fiten). Fau remarcar que l'i a maitot de las formas reduchas en -r- en Dordonha: fí-fires-fit-firem-firetz-firen. Las formas en -t- son l'extension de la finala consonantica de la tresesma persona a tot lo paradigme, me sembla, que data pas d'auei (cf. commentari de Felip Martel) (e mai [t] de tresesma persona se pronóncie pus). Autra exemple de forma reducha en Charanta lemosina: legí, legites, legit, legitem, legitetz, legiten.
Per lo peitavin-sentongés, una forma possibla per "étre" es: i fu, te fus, le/a fut, i furun, ve furéz, le/a furant (o si, sis, sit, sirun, siréz, siran). (remarca: daus parlars de Cruesa an fu, futes, futet, futetem, futetetz, futeton). Trobam segur -i en peitavin-sentongés per la prumiera persona daus verbes reguliers: i causi, te causis, le/a causit, i causirun, ve causiréz, le/a causirant. Per lo verbe "prenre" (préner), n'am: i prenghi, te prenghis, le/a prenghit, i prenghirun, ve prenghiréz, le/a prenghirant ("gh" correspond a [gj] o [dj]). Per un verbe coma alàe (n-alàe), n'am (e quò deuriá te parlar): anghi, anghis, anghit, anguirun, anghiréz, anghirant (forma pròcha de la l'occitan de Charanta: i'anguí, t'anguetes, eu/'l' anguet, n'anguetem, vos/v' anguetez, ilhs/'l' angueten; totparier, crese que las formas dau preterite en angu- se tòrnan trobar en quauqu'uns luecs mai en occitan).
A mon idéia, la preséncia de -i de prumiera persona dins l'oest lemosin es una evolucion comuna entre lemosin de l'oest e peitavin-sentongés que data benleu dau temps que l'òc montava mai naut e mai si la trobam alhors (pusleu qu'una reduccion de "ei"). Per contra, saubriá pas dire si trobam, coma sembla de zo dire Felip Martel çai-lau, beucòp de formas en -i alhors dins lo domeni d'oïl, en defòra de l'oïl meridionau vòle dire, benleu en Borbonés d'oïl, faudriá visar per lo galò, sabe pas (en tots cas, quò m'estonariá dins los parlars centraus, de l'Orleanés au Berrí en passant per la Torena mas coneisse pas tot...).
#11
Marce de la vòstra responsa.
#10 Se m'engano pas (los linguistas me corregirèn s'aquò es), se tracha de doas causas un pauc diferentas : "parli" pòt estre sieie la contraccion de la desinéncia -ei de l'anciana lenga, servaa amb aquò dins de parlars perfiferics, nord-occitans o pirenencs, sieie, efectivament, l'ombra de l'oïl ont bona part dels parlars qu'an servat lo passat simple an de fòrmas tipe "je parlis, tu parlis, il parlit" etc. Per las formas en -t- son completament occitanas (d'Auvernha e d'una franja orientala de lemosin se m'engano pas : la màger part dels parlars d'òc an refach lo paradigme de passat (fin sègle XIX debuta sègle XV per la lenga parlaa) a partir de la 3ena plurau (partent de parlèron an remontat dinqu'a la Ièra sing, en laissant rèn que "parlèt" en defòra). Per contra, en Auvernha, an partit de la 3ena sing, parlèt, e an tot refach ansin. Li' a de parlars ont la premiera sing. es "parlete". Dau meme biais, l'i a de parlars sud-occitans qu'an partit d'una tresena sing "parlèc", per refar "parlègui, parlègues" etc. Es tot un sistèma de variacions sus un tèma donat, ont chasque parlar fai son merchat dins las desinéncias ancianas per farjar un paradigme mai regulier.
Bonser,
ai un questionament un pauc a costat d’aqueu bilhet, fort plasent.
Aimariá saber se los preterits ne’n « t » = parlí, parles, parlet, parletem, parletetz, parleten
(comuns dins quauques cantons de la charanta-lemosina) serián pas un restant dau « parlanjhe », o beleu be, una deformaci’ de l’òc d’aver encontrat l’oïl.
Tot parier, mon paubre oncle conjugava « far » entau (mas me sonje l’aver desjà escrich) :
(present) fase, fases,fase(~faseva), fasem, fasetz, fasen
(preterit) fí, fites, fit, fitem, fitetz, fiten.
e per « anar », parrier, un normaupate i auriá daissat sas socas…
De tot biais, marce d’escriur aquí n’en lemosin.
JP Bertrand
#8 Mercés a vos :)
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari