Opinion
Los rapòrts complicats polonojusèus (II)
Am vist la setmana passada que, de per l’accion d’arcuelh deus dus reis Zygmunt, pair e hilh, e de la hòrabandida de mantuns paises europencs, la comunautat jusiva de Polonha se trobèc a la debuta deu sègle XX-au la purmèra d’Euròpa.
La referéncia son los dus recensaments de 1921 e 1931 realizats au moment de la Dusau Republica de Polonha, que disen que de 31 milions de ciutadans de nacionalitat polonesa, un detzau se ditz de religion jusiva, sia tres milions. Dens aquesta populacion, la part deus qu’an lo polonés coma lenga mairala e pas que de 16%.
Deu costat polonés, cau saber que lo país estoc dividit 3 còps entre los grans empèris vesins (Alemanha, Rusia e Austria-Hongria) e que la darrèra division perdurèc de 1795 a 1919, sia tot lo sègle XIX-au sancèr. 124 longas annadas pendent las qualas a calgut dehéner shens de plegar la lenga e la cultura, çò que hascoc comparar a Friedrich Engels (lo 3 de seteme de 1848) Polonha a … Occitània per son “importança dens la cultura europenca” e sa desapareishuda de las mapas.
Sèm doncas dens un nacionalisme de subervida, dens un país renascut recentament que sap plan qu’aquò pòt estar fòrça provisòri. L’istòria lor balha rason dambe l’ataca bolshevica de 1920, l’invasion de seteme de 1939 e lo quatau despartiment entre III-au Reich e Union Sovietica. Dens una tala situacion tenuda de dangèr permanent, considèras generalament que los que son pas dambe tu son contra tu.
Deu costat jusiu, sèm dens una logica plan diferenta. Lo pòble es escampilhat dens una diaspòra que, fin finala, pòt preferir los grans empèris que compòrtan mens de frontièras entre eths. A la debuta deu sègle XX-au, los corrents de pensar que traucan aquesta populacion meslèu intellectuala e plan instruida son màgerment:
Se la part deus Jusius que podèm díser “intergrats” es fòrça mès importanta en Euròpa de l’oèst, los que’s sentan poloneses se pòden estimar sens paur de s’enganar a 16%, es a díser lo nombre deus qu’an la lenga coma mairala. Podèm citar Władysław Szpilman, pianista fòrça apreciat, compausitor dambe succès e musicaire oficiau de Ràdio Varsovia, que serà lo personatge màger deu film Lo Pianista de Roman Polański.
Sèm doncas en preséncia de dus biaishes de pensar plan diferents que’s van acarar sustot au moment de l’invasion sovietica deu 17 de seteme de 1939 quan vam trobar Jusius meslèu deu costat de l’aparelh militar que va un còp de mès desintegrar l’Estat polonés en tot empresoar o executar seus quadres. Cau pas desbrembar que sèm devath lo règne d’Estalín.
Com de costuma en matèria d’istòria, es plan mauaisit de jutjar entre logicas diferentas qu’an totas duas lors rasics pregonds. Podèm pas qu’esperar que las relacions s’apatzen, mes lo dus govèrns actuaus, (polonés o israelian), semblan pas, per malastre, possar la ròda dens aquesta direccion.
La referéncia son los dus recensaments de 1921 e 1931 realizats au moment de la Dusau Republica de Polonha, que disen que de 31 milions de ciutadans de nacionalitat polonesa, un detzau se ditz de religion jusiva, sia tres milions. Dens aquesta populacion, la part deus qu’an lo polonés coma lenga mairala e pas que de 16%.
Deu costat polonés, cau saber que lo país estoc dividit 3 còps entre los grans empèris vesins (Alemanha, Rusia e Austria-Hongria) e que la darrèra division perdurèc de 1795 a 1919, sia tot lo sègle XIX-au sancèr. 124 longas annadas pendent las qualas a calgut dehéner shens de plegar la lenga e la cultura, çò que hascoc comparar a Friedrich Engels (lo 3 de seteme de 1848) Polonha a … Occitània per son “importança dens la cultura europenca” e sa desapareishuda de las mapas.
Sèm doncas dens un nacionalisme de subervida, dens un país renascut recentament que sap plan qu’aquò pòt estar fòrça provisòri. L’istòria lor balha rason dambe l’ataca bolshevica de 1920, l’invasion de seteme de 1939 e lo quatau despartiment entre III-au Reich e Union Sovietica. Dens una tala situacion tenuda de dangèr permanent, considèras generalament que los que son pas dambe tu son contra tu.
Deu costat jusiu, sèm dens una logica plan diferenta. Lo pòble es escampilhat dens una diaspòra que, fin finala, pòt preferir los grans empèris que compòrtan mens de frontièras entre eths. A la debuta deu sègle XX-au, los corrents de pensar que traucan aquesta populacion meslèu intellectuala e plan instruida son màgerment:
— Un brave sentit internacionalista, incarnat a l’encòp per un Lev Trotsky (Lev Davidovich Bronstein) que vòu exportar la revolucion mondiala “per delà deu cadavre de Polonha” e un Ludwik Lazar Zamenhof que creèc l’Esperanto, la lenga internacionala. Aqueste que refusèc pro secament lo pòste de president que’u perpausava lo Congrès Jusiu Mondiau.
— Un fòrt engatjament dens mos movements revolucionaris progressius: comunista, socialista e anarquista. Lo Politburo, l’instància dirigenta de l’Union Sovietica es, en 1921, compausat de cinc personas deus quaus tres Jusius, es a díser 60%, çò qu’es fòrça au par d’una populacion que passa pas lo 1%. Karl Marx eth medish hilh d’una familha jusiva convertida au luteranisme. Los Jusius atèus son fòrça presents dens los quadres deu partit bolshevic.
— Un sionisme encara joen e fòrça minoritari.
— Un fòrt engatjament dens mos movements revolucionaris progressius: comunista, socialista e anarquista. Lo Politburo, l’instància dirigenta de l’Union Sovietica es, en 1921, compausat de cinc personas deus quaus tres Jusius, es a díser 60%, çò qu’es fòrça au par d’una populacion que passa pas lo 1%. Karl Marx eth medish hilh d’una familha jusiva convertida au luteranisme. Los Jusius atèus son fòrça presents dens los quadres deu partit bolshevic.
— Un sionisme encara joen e fòrça minoritari.
Se la part deus Jusius que podèm díser “intergrats” es fòrça mès importanta en Euròpa de l’oèst, los que’s sentan poloneses se pòden estimar sens paur de s’enganar a 16%, es a díser lo nombre deus qu’an la lenga coma mairala. Podèm citar Władysław Szpilman, pianista fòrça apreciat, compausitor dambe succès e musicaire oficiau de Ràdio Varsovia, que serà lo personatge màger deu film Lo Pianista de Roman Polański.
Sèm doncas en preséncia de dus biaishes de pensar plan diferents que’s van acarar sustot au moment de l’invasion sovietica deu 17 de seteme de 1939 quan vam trobar Jusius meslèu deu costat de l’aparelh militar que va un còp de mès desintegrar l’Estat polonés en tot empresoar o executar seus quadres. Cau pas desbrembar que sèm devath lo règne d’Estalín.
Com de costuma en matèria d’istòria, es plan mauaisit de jutjar entre logicas diferentas qu’an totas duas lors rasics pregonds. Podèm pas qu’esperar que las relacions s’apatzen, mes lo dus govèrns actuaus, (polonés o israelian), semblan pas, per malastre, possar la ròda dens aquesta direccion.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Una question :
Los poloneses son dins Euròpa sonque per las subvencions? Et fin finala son puslèu "americans".
O son vertadièrament europeenc?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari