Opinion
Ausar, gausar: e d’ont vien aquera g?
Lo mot ausar o gausar que tien aquestas duas formas en occitan. L’origina de la g- iniciala, dens lo tipe gausar, que revèla un espaci de relacions a l’entorn deus Pirenèus.
Que trobam formas dab g‑ tanben en catalan e en aragonés, duas lengas pirenencas e hèra pròchas de l’occitan. L’aragonés be coneish la forma gosar. Lo catalan modèrne que ditz gosar mentre que lo catalan ancian e tienèva formas mei variadas (gosar, goar, gausar, ausar).
Las autas lengas romanicas que’s limitan a formas sens g-: en portugués ousar, en espanhòu osar, en francés oser, en italian osare, etc.
La forma mei conservatritz en occitan b’ei lo tipe sens g-, ausar, qui vien deu latin tardiu ausare, eth medish ua variacion deu vèrb mei classic audere.
L’aparicion de la g- iniciala en occitan dens gausar, o en catalan e aragonés dens gosar, que’s hascoc pendent l’Edat Mejana. Lo lingüista Joan Coromines que’n trobèc l’explicacion mei segura e mei consensuala. Qu’ei la seguenta.
En occitan estandard, que convien d’acceptar las duas formas ausar e gausar dens l’ensemble deus dialèctes estandardizats. La forma dab g- non se percep pas coma lo trèit emblematic d’un dialècte particular e non la cau pas limitar rigidament a las varietats pirenencas. Totun que podèm saber que i a un usatge preferenciau de ausar sens g‑ en lemosin, auvernhat, vivaroaupenc, niçard e provençau.
La forma dab g‑, gausar, qu’a aquerit un usatge prestigiós en literatura e qu’entra dens la famosa devisa de Gaston Fèbus e de las vilas de Fois e Ortès: Tòca-i se gausas.
— L’occitan que coneish ausar coma forma majoritària. Qu’ei la sola forma usuala en lemosin, auvernhat, vivaroaupenc, provençau e niçard (en domeni niçard, que’s ditz ausar dens parlars vesins de Niça e aujar dens lo parlar de la vila de Niça).
— Los dialèctes gascon e lengadocian que tienen los dus tipes, ausar e gausar, mes gausar qu’ei mei espandit dens los parlars qui’s sarran deus Pirenèus.
— Los dialèctes gascon e lengadocian que tienen los dus tipes, ausar e gausar, mes gausar qu’ei mei espandit dens los parlars qui’s sarran deus Pirenèus.
Que trobam formas dab g‑ tanben en catalan e en aragonés, duas lengas pirenencas e hèra pròchas de l’occitan. L’aragonés be coneish la forma gosar. Lo catalan modèrne que ditz gosar mentre que lo catalan ancian e tienèva formas mei variadas (gosar, goar, gausar, ausar).
Las autas lengas romanicas que’s limitan a formas sens g-: en portugués ousar, en espanhòu osar, en francés oser, en italian osare, etc.
La forma mei conservatritz en occitan b’ei lo tipe sens g-, ausar, qui vien deu latin tardiu ausare, eth medish ua variacion deu vèrb mei classic audere.
L’aparicion de la g- iniciala en occitan dens gausar, o en catalan e aragonés dens gosar, que’s hascoc pendent l’Edat Mejana. Lo lingüista Joan Coromines que’n trobèc l’explicacion mei segura e mei consensuala. Qu’ei la seguenta.
— Las formas dab g- que’s tròban solament dens dialèctes occitans, catalans e aragonés qui non pronóncian pas l’-n finala de l’advèrbi de negacion no(n). Aqueth advèrbi que s’escriu en occitan modèrne non dab ua ‑n muda. Que s’escriu no en catalan e aragonés.
— L’usatge deu vèrb ausar qu’èra, e qu’ei encara, hèra frequent dens frasas negativas. Ua sequéncia hèra abituala coma non gausi pas o non ausi pas que’s disèva en occitan ancian e en catalan ancian no(n) aus. Que s’ausishèva “no aus”. Entà evitar l’iat —lo contacte entre duas vocalas—, qu’inseriscón lo son de “g” e que passèn atau deu tipe “no aus” au tipe navèth “no gaus” en occitan e en catalan ancians. En aragonés, per un fenomèn parallèl, que passèn de no oso a un tipe navèth no goso.
— A partir d’aqueth usatge, lo tipe dab g- iniciala que’s generalizèc dens totas las formas conjugadas deu vèrb, dens las varietats vesias deus Pirenèus.
— L’usatge deu vèrb ausar qu’èra, e qu’ei encara, hèra frequent dens frasas negativas. Ua sequéncia hèra abituala coma non gausi pas o non ausi pas que’s disèva en occitan ancian e en catalan ancian no(n) aus. Que s’ausishèva “no aus”. Entà evitar l’iat —lo contacte entre duas vocalas—, qu’inseriscón lo son de “g” e que passèn atau deu tipe “no aus” au tipe navèth “no gaus” en occitan e en catalan ancians. En aragonés, per un fenomèn parallèl, que passèn de no oso a un tipe navèth no goso.
— A partir d’aqueth usatge, lo tipe dab g- iniciala que’s generalizèc dens totas las formas conjugadas deu vèrb, dens las varietats vesias deus Pirenèus.
En occitan estandard, que convien d’acceptar las duas formas ausar e gausar dens l’ensemble deus dialèctes estandardizats. La forma dab g- non se percep pas coma lo trèit emblematic d’un dialècte particular e non la cau pas limitar rigidament a las varietats pirenencas. Totun que podèm saber que i a un usatge preferenciau de ausar sens g‑ en lemosin, auvernhat, vivaroaupenc, niçard e provençau.
La forma dab g‑, gausar, qu’a aquerit un usatge prestigiós en literatura e qu’entra dens la famosa devisa de Gaston Fèbus e de las vilas de Fois e Ortès: Tòca-i se gausas.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
"Peut-être malgre tout, M. Rohlfs a-t-il raison de poser une base *wausare epii serait passee ä *gwaiizä et, par dissimilation, à gauza, cf. oauza dans un texte de 1300 eite par Cenac-Moncaut.
Mais que le g- remonte à un w- ou à un g-, il est du en tout cas dû un phenomene de phonétique syntaxique dans le groupe très frequent no (g)aus 'je n'ose pas'. La frequence de non auso a eu
pour consequence l'agglutination du -n de non dans Queyras nouzar 'oser', forme qui se retrouve dans plusieurs dialectes francais (FEW). II est assez remarquable que le type gausà soit exclusif des
langages qui laissent tomber le -n de non (cat., gase, lang.), tandis que les parlers de Provence, qui le conservent, ne disent pas gausà, mais ausà. En revanche dans le Nord de l'ltalie, où cet -n est
tombé (voir, p. ex., AIS 69), les memes causes ont produit des effets pareils: lombard volsà ou golsà.", Joan Coromines Vinhaus, A propos d'un nouveau livre sur le gascon.
Question parallèla:
D'ont ven la "D" iniciala de dintrar, dobrir?
#5 Interessant. Se aquesta G- vien d’ua W- germanica, que s’i deuré lhèu encontrar tanben ua varianta gascona GW- (guausar [(g)waw'za]), especiaument davant ua A (cf. gardar/guardar). Trobatz ua occuréncia de “guausar”, e que daratz còrda a l’ipotèsi de Rohlfs.
#6 Aqueras formas en /gw/ que son espandidas dinc a la plana e hòrt luenh; que’n tròbam en las Lanas (“Lo becut n’a pas qu’un güelh suu ten”).
#6 L'origina de g dins "eth (g)uelh" (refortiment consonantic de [w]) es pas la meteissa que dins "gausar" (antiiatic).
L'ipotèsi de Coromines per explicar la "g" de "gausar" es gaireben la sola retenguda uèi, dins los obratges mai recents coma lo FEW actualizat, lo GDLC e Bruguera. L'ipotèsi de Rohlfs es interessnta e meritòria, mas tròp complèxa, e ara sembla abandonada dins los obratges de referéncia.
#5 les montanhòls pirenencs dísen güelh en plaça de uelh:
eth Güelh de Juèu (font de Garona en Aran).
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari