Opinion
La “lenga reala”, qu’es aquò?
Una problematica apassionanta
Dins un article recent escriguèri: “lo nom la capitada* existís pas dins la lenga reala, digatz puslèu la reüssida o lo succès.”
De legeires atentius me respondèron de maniera critica e fòrça interessanta dins lei comentaris. Un me diguèt: “Una capitada existís dins la lenga reala, perque l’emplegam...” E un autre m’afirmèt: “La lenga reala la fargam los usatgièrs!”
Donc, sus lo còp, precisi que i a pas de concèpte ben establit de “lenga reala” dins la recèrca scientifica en lingüistica. “Lenga reala” es solament una acorcha e una expression comòda que l’empleguèri ieu, dins un moment precís, per me far comprene rapidament dins un tèxt de vulgarizacion.
Leis articles qu’escrivi aicí dins Jornalet son de tèxts de vulgarizacion o d’opinion, o lei dos a l’encòp. A l’opausat, mei tèxts de recèrca scientifica, lei publiqui pas dins Jornalet mai dins de revistas especializadas o dins de libres especializats.
Se lo concèpte de “lenga reala” es gaire fixat, per còntra, la problematica relativa a una lenga “reala” o “artificiala” existís ben dins la recèrca scientifica.
Dins una lenga establida
Dins una lenga establida (ço es: non subordenada) coma lo francés, l’italian, l’espanhòu o l’anglés, siáu pron d’acòrdi amb mei legeires critics per afirmar que la lenga reala, son leis usatgiers que la fan.
Quand d’evolucions, dintre la lenga establida, apareisson e se difusan massissament dins l’usatge, la nòrma lei deu registrar e lei deu considerar coma corrèctas. Son d’innovacions que se fan dins una lenga establida, donc fòrta e en bòna santat, en partent de locutors que mestrejan perfiechament lei basas de la lenga en question. Donc i a ges de rason de creire que leis evolucions menacen l’integritat de la lenga. Totei lei sociolingüistas o pensam.
Un exemple emblematic es l’expression francesa ça craint (“aquò marca mau”). Una publicitat deis ans 80 l’utilizèt a la television e l’Acadèmia Francesa, que rassembla de personas reaccionàrias e incompetentas en lingüistica, condemnèt sus lo còp aquela expression. En francés “reau”, pasmens, ça craint es un recors perfiechament corrècte e acceptable. Es benlèu dau registre informau o familiar mai rèsta ben de francés autentic.
Dins una lenga establida e en bòna santat, leis individús que luchan còntra leis evolucions an una actitud irracionala que s’apèla lo purisme. L’Acadèmia Francesa es un nis de purisme ridicul. Totei lei sociolingüistas critican aqueu purisme qu’a ges de basa scientifica.
Dins una lenga subordenada
Dins una lenga subordenada coma l’occitan, lo catalan, l’aragonés o l’irlandés, la situacion es pus complèxa.
Una innovacion, quand es documentada a partir dei locutors primaris, e quand s’analisa logicament dins la gramatica de la lenga subordenada, se deu considerar coma autentica e respectabla. S’aquela innovacion se difusa largament, la cau acceptar dins la nòrma de la lenga subordenada. En catalan, es encara possible. En occitan, uei, aquela possibilitat se presenta fòrça pauc perque lei locutors primaris son de mai en mai isolats e, donc, mens capables de difusar d’innovacions a l’ensemble deis occitanofòns. D’exemples existisson encara, totun: ansin, la reütilizacion dau mot tradicionau lo ravan, inicialament aplicat a de patas o a de mòbles de pauc de valor, que designa uei una veitura gausida e esquintada.
Una innovacion, evidentament la cau acceptar quand ven dei neolocutors, quand enriquís la lenga subordenada en li ofrissent un recors expressiu que teniá pas abans e quand fonciona ben segon la logica de la gramatica tradicionala. En occitan, uei, tenèm encara quauquei cas documentats d’aquela mena. Es possible qu’un neologisme dau sègle XX coma lo pegasolet siá una innovacion acceptabla e nascuda entre lei neolocutors (mai es possible tanben que siá nascuda dins la boca de locutors primaris engatjats dins l’occitanisme militant).
Una innovacion es suspècta d’èsser artificiala e inacceptabla —donc exteriora a la “lenga reala”— quand reünís lei caracteristicas seguentas:
Ara: leis “innovacions” aparentas que son tipicas dei mots de formacion culta (o de formacion sabenta) e que perpetuan o sistematizan lei règlas de formacion ja tradicionalas e ja conegudas en occitan medievau, si que son legitimas. Fan partida dei fenomèns normaus d’enriquiment que caracterizan totei lei lengas modèrnas. Son pas d’innovacions vertadieras, son puslèu l’extension d’un sistèma ja existent. Es lo cas dau cultisme un anarquista, mot de formacion culta e d’origina grèga que deuriá remplaçar lo francisme inutil un anarchiste*.
Lei formas restauradas e atestadas dins l’usatge istoric de la lenga, e encara atestadas uei dins l’usatge modèrne, se pòdon pas considerar coma d’innovacions. Son de partidas incontestablas de la lenga reala perque certanei locutors primaris lei coneisson encara au sègle XX o au sègle XXI. Son de formas autenticas e legitimas. Es lo cas de blau~blava qu’es melhor que blu*~blua*. Es lo cas de l’aur qu’es melhor que l’òr*. Es lo cas de Joan, Joana qu’es melhor que Jan*, Jana*. Es lo cas de Sénher qu'es melhor que Mossur*...
Podètz legir un article complemetari: “Fotbòl o balon”, Jornalet, 20.3.2017.
Dins un article recent escriguèri: “lo nom la capitada* existís pas dins la lenga reala, digatz puslèu la reüssida o lo succès.”
De legeires atentius me respondèron de maniera critica e fòrça interessanta dins lei comentaris. Un me diguèt: “Una capitada existís dins la lenga reala, perque l’emplegam...” E un autre m’afirmèt: “La lenga reala la fargam los usatgièrs!”
Donc, sus lo còp, precisi que i a pas de concèpte ben establit de “lenga reala” dins la recèrca scientifica en lingüistica. “Lenga reala” es solament una acorcha e una expression comòda que l’empleguèri ieu, dins un moment precís, per me far comprene rapidament dins un tèxt de vulgarizacion.
Leis articles qu’escrivi aicí dins Jornalet son de tèxts de vulgarizacion o d’opinion, o lei dos a l’encòp. A l’opausat, mei tèxts de recèrca scientifica, lei publiqui pas dins Jornalet mai dins de revistas especializadas o dins de libres especializats.
Se lo concèpte de “lenga reala” es gaire fixat, per còntra, la problematica relativa a una lenga “reala” o “artificiala” existís ben dins la recèrca scientifica.
Dins una lenga establida
Dins una lenga establida (ço es: non subordenada) coma lo francés, l’italian, l’espanhòu o l’anglés, siáu pron d’acòrdi amb mei legeires critics per afirmar que la lenga reala, son leis usatgiers que la fan.
Quand d’evolucions, dintre la lenga establida, apareisson e se difusan massissament dins l’usatge, la nòrma lei deu registrar e lei deu considerar coma corrèctas. Son d’innovacions que se fan dins una lenga establida, donc fòrta e en bòna santat, en partent de locutors que mestrejan perfiechament lei basas de la lenga en question. Donc i a ges de rason de creire que leis evolucions menacen l’integritat de la lenga. Totei lei sociolingüistas o pensam.
Un exemple emblematic es l’expression francesa ça craint (“aquò marca mau”). Una publicitat deis ans 80 l’utilizèt a la television e l’Acadèmia Francesa, que rassembla de personas reaccionàrias e incompetentas en lingüistica, condemnèt sus lo còp aquela expression. En francés “reau”, pasmens, ça craint es un recors perfiechament corrècte e acceptable. Es benlèu dau registre informau o familiar mai rèsta ben de francés autentic.
Dins una lenga establida e en bòna santat, leis individús que luchan còntra leis evolucions an una actitud irracionala que s’apèla lo purisme. L’Acadèmia Francesa es un nis de purisme ridicul. Totei lei sociolingüistas critican aqueu purisme qu’a ges de basa scientifica.
Dins una lenga subordenada
Dins una lenga subordenada coma l’occitan, lo catalan, l’aragonés o l’irlandés, la situacion es pus complèxa.
Una innovacion, quand es documentada a partir dei locutors primaris, e quand s’analisa logicament dins la gramatica de la lenga subordenada, se deu considerar coma autentica e respectabla. S’aquela innovacion se difusa largament, la cau acceptar dins la nòrma de la lenga subordenada. En catalan, es encara possible. En occitan, uei, aquela possibilitat se presenta fòrça pauc perque lei locutors primaris son de mai en mai isolats e, donc, mens capables de difusar d’innovacions a l’ensemble deis occitanofòns. D’exemples existisson encara, totun: ansin, la reütilizacion dau mot tradicionau lo ravan, inicialament aplicat a de patas o a de mòbles de pauc de valor, que designa uei una veitura gausida e esquintada.
Una innovacion, evidentament la cau acceptar quand ven dei neolocutors, quand enriquís la lenga subordenada en li ofrissent un recors expressiu que teniá pas abans e quand fonciona ben segon la logica de la gramatica tradicionala. En occitan, uei, tenèm encara quauquei cas documentats d’aquela mena. Es possible qu’un neologisme dau sègle XX coma lo pegasolet siá una innovacion acceptabla e nascuda entre lei neolocutors (mai es possible tanben que siá nascuda dins la boca de locutors primaris engatjats dins l’occitanisme militant).
Una innovacion es suspècta d’èsser artificiala e inacceptabla —donc exteriora a la “lenga reala”— quand reünís lei caracteristicas seguentas:
1º pòrta ren de realament novèu e fa una concurréncia desleiala a de recors expressius ja existents e ja documentats;
2º es tipica dei neolocutors dau mitan occitanista;
3º lei locutors primaris qu’avèm l’astre de poder consultar sus aquela innovacion la reconeisson pas ges e la refusan energicament.
Es lo cas de la capitada*, un mot inventat e innecessari que fa concurréncia a de recors autentics coma la reüssida o lo succès.2º es tipica dei neolocutors dau mitan occitanista;
3º lei locutors primaris qu’avèm l’astre de poder consultar sus aquela innovacion la reconeisson pas ges e la refusan energicament.
Ara: leis “innovacions” aparentas que son tipicas dei mots de formacion culta (o de formacion sabenta) e que perpetuan o sistematizan lei règlas de formacion ja tradicionalas e ja conegudas en occitan medievau, si que son legitimas. Fan partida dei fenomèns normaus d’enriquiment que caracterizan totei lei lengas modèrnas. Son pas d’innovacions vertadieras, son puslèu l’extension d’un sistèma ja existent. Es lo cas dau cultisme un anarquista, mot de formacion culta e d’origina grèga que deuriá remplaçar lo francisme inutil un anarchiste*.
Lei formas restauradas e atestadas dins l’usatge istoric de la lenga, e encara atestadas uei dins l’usatge modèrne, se pòdon pas considerar coma d’innovacions. Son de partidas incontestablas de la lenga reala perque certanei locutors primaris lei coneisson encara au sègle XX o au sègle XXI. Son de formas autenticas e legitimas. Es lo cas de blau~blava qu’es melhor que blu*~blua*. Es lo cas de l’aur qu’es melhor que l’òr*. Es lo cas de Joan, Joana qu’es melhor que Jan*, Jana*. Es lo cas de Sénher qu'es melhor que Mossur*...
Podètz legir un article complemetari: “Fotbòl o balon”, Jornalet, 20.3.2017.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#47 L'article tracta de la blosetat lexicala de la lengua dels natius e dels adoptius, segond tres critèries presentats. L'autor ouppausa lengua reala contra artificiala.
Ambe dos son pas forçadament objectius, terminologicament o semanticament.
La lengua reala, d'ont e de quora, es pas necitament blosa morfologicament, rappòrt a la lengua-font e als princípies de derriba generala dels registres popular e cult.
L'anglés s'accomoda de dos registres lexicals, l'un popular de font anglosaxona, l'autre de font latina.
Le problèma lexical de l'occitan rappòrt al francés se limita al respèct de la seu coherència morfologica.
Mossur es pas morfologicament occitan, quand mai fosquesse ben real, e sentit natural als iniciats.
Le ròtle del lingüista es de definir registre popular e registre sostengut, dinc en restaurant la lengua iniciala o restituida.
Amb'aquò, la re-inicializacion morfologica de la tièra de vèrbes latins de finala en -ère atòna, de tipe discùtere, discutar en lengua reala, populara s'en es, passa pas la gresilha dels critèries mencionats en aiceste article, critèries 1 e 3.
Finala en -ir accentuat en lòc de -er/-re à la mòde niçarda o gascona, aquò rai, mais pas ambe conjuga dita incoativa en -iss coma ambe "finir". Aiçò pòt pas passar a las aurelhas d'iniciats, qu'escaraunha!
#43 I a tot plen de causas importantas dins vòstre comentari. Personalament, en seguida d'escambis pauc fruchoses amb Domergue Sumien (que me remandèt a de "pop" anglosaxona) comenti pas pus sas posicions lingüisticas. Urosament la personalitat "reala e umana" del pesonatge es melhora qu'aquela qu'apareis sul net. Sèm totes victimas de la dramatica metamorfòsi del monde virtual.
Amistats a totes, reals o virtuals.
#46 En mai de l'ajustàs que vai seguir, aduse quauquas correcions menudetas a mon escrich (dechas d'inatencion) :
"contengut DINC un comentari", "de monologar E nadar", "DEDINC mon comentari", "gaire de monde i reagissiáun PAS".
Per quant a la lenga reala, i a de mòts francés que saguèron digerits per una lenga occitana que los faguèt sius :
- mossur, mossuret, mossuralha...
- gamen, gamenet, gamenàs, gamenalha... e d'autres encara.
Una pròva que los sòns "in" e "im" francés (au començament d'un mòt) dónon "en" e "em" (en cò miu e segurament enquicòm mai) :
- impossible = empossible ; imposer = empausar ; imbiber = embugar... totes alinhats sus lo modèla de "emmenar" o "s'embeure" (per còntra per lo sòn francés "imm": immeuble = immòble, immuniser = immunizar...)
- endividú = individu ; incarnation = encarnacion ; intérêt = enterès ; international = enternacionau ; institution = enstitucion (estitucion), instrument = enstrument (estrument), instruit = enstruch (estruch)... totes alinhats sus lo modèla de "engolir" o "enquista".
Aqueste biais d'escriure, adonc de prononciar, se retròva dinc d'archius medievaus alesencs amai dinc lo diccionari d'occitan medievau d'Emile Lévy.
Los mòts acabats en "ància" son alinhats sus lo modèla de "savença" o "cresença" (en cò miu) :
- importance = emportença ; puissance = poissença ; confiance = fisença.
Parièr per los mòts acabats en "éncia", son alinhats sus lo modèla de "savença" o "cresença" :
impatience = empaciença ; evidence = evidença ; exploit = valhença.
Participe passat e gerondiu dals vèrbes dau prumièr grope. Esemple : "(en) cantant".
En cò nòstre :
- (en) chantant = en c(h)antent ; (en) dansant = (en) dancent.
Normau, que fan a l'endicatiu present :
- je chante = c(h)ante ; je danse = dance
- tu chantes = c(h)antes ; tu danses = dances
- nous dansons = dancem ; nous chantons = c(h)antem.
Tota aquesta tièira d'esemples per dire qu'una lenga orala es capabla, DE-PER-ELA, de se simplificar amai de s'estandardizar.
Aquí un aspèct de la lenga que me fai pausar question sus l'utilitat de certanas consonantas finalas dinc los parlars onte s'entendon pas (en cò nòstre e pas solament) :
- "la qualitat" dona "qualitós" (non pas "qualitadós)
- "l'amistat" dona "amistós" (non pas "amistadós"), eca.
Adonc, l'escritura "la qualità/l'amistà" poiriá se justificar, sustot quand se sap que de parlars d'Auvèrnha dison [la qualitò] e [l'amistò].
Amai en Limosin, "la clartat", per esemple, se ditz [la clhardo] escricha "la clhàrdat" en grafia classica. I a agut bien d'evolucions segon los territòris. L'occitan deu pas reprodurre lo biais etimologizant e ideulogica dau francés. Aicí emb de mos esemples, se vei perfachament qu'es l'oralitat que fai lei dinc l'elaboracion espontanèia dals derivats... e que fai lei en generau.
Una lenga estent tanben lo temoniatge de l'oralitat (sens prumièr d'una lenga, pasmens !), la lenga escricha deuriá rebatre l'oralitat generala e maja de chasca país onte se viu questa oralitat especifica. La nòrma grafica de l'occitan esquicha encara tròp la diversitat orala e la laissa pas pro aparéisser a l'escrich. De còps, la grafia classica emplegada es tròp aluentada de la realitat orala : pense especialament a de causas escotadas e legidas en limosin e auvernhat. Ensage de me metre a la plaça dals locutors concernits. Sustot que la lenga es pas proprietat dals lenguistas !
Justament, emprontarai d'estrachs d'articles çai pareisseguts que làisson pensatius :
"Uei lo jorn, en aqueste començament de sègle XXI, es incontestable que lei darriers occitanofòns primaris se tròban mai dins lei campanhas e que rèstan quasi pas dins lei vilas..."
"Es probable qu’arribarem dins quauquei decennis a una situacion ont lei neolocutors seràn mai nombrós que lei locutors primaris. E alora lei parlants de l’occitan se trobaràn en immensa majoritat dins lei vilas, coma l’ensemble de la populacion..."
"En tot cas aquela situacion, s’es pas encara reala uei, vendrà pron lèu."
L'astre dals lenguistas finalament es que los darrièrs locutors (natius se ne'n demòra, autrament eiritièrs) faràn pas lei emb de lur lenga eiritada, es a dire lur oralitat vraia dinc quauquas annadas de mai. Pòde m'aventurar d'afortir que s'empausarà la lenga dals manuaus escolaris, la lenga ensinhada dinc las universitats.
E pasmens, aquí un estrach que nos laissariá creire lo contrari :
"L’escritura es al servici de la paraula orala. Es pas la paraula orala que se deu adaptar a l’escritura."
Vai sans dire qu'entre anticipacion, contradiccion dinc lo discors e crudèla realitat dau terrenh, los locutors avèm perdut tot poder sus la lenga NÒSTRA, tot poder de convencir. Farem pas jamai pus la lei. Sol poder encareta, minçorlet pasmens : aquel de trasmetre nòstra lenga-cultura, dedinc la familha e lo vesinatge. Prefach coratjós mès saique estèrle, vist las condicions actualas de sobrevida de nòstra identitat (legir mon comentari n°43).
Acabarai emb de vos dire, comentaires, que, quand sètz realista o ben ausard dinc vòstras prepausicions, lo sosten occitanista s'acampa pas vitament a vòstre lindau. Sèm pro d'o aver constatat, aicí coma dedinc las associacions localas : aquò's bien malerós per un... "pòple", ço dison los occitan... istas !
#45 Diga, finaràs, quand quauqu'us es dinc lo dòu, te rises de sa dolor ? T'agradariá que ieu me riguèsse de la dolor tiuna, se ères a viure una lònga malautiá o la partença d'un èstre estimat ?
As pas vergonha de ta laugieiretat, paure fotralàs sans un peçuc de sicologia ? As pas vergonha de dissertar au torn dau... "patòs" contengut d'un comentari, quand lo monde son en pena ?
Es emb de sicologia e pedagogia activa qu'un pòple vergonhós d'èstre pòt sortir dals fonzaus de la culpabilitat. Es emb d'accions socialas mai ajuda a l'autonomia qu'òm la pòt desfolar la comunautat denegada.
E tu, te rises de ce que vive, de mon temoniatge, de ce que vivon en silenci los de ta comunautat despièi de decenias ? Coma se me congostave ieu de monologar e de nadar en plen "patòs" ? Entreveses pas qu'aquò dinc mon comentari ? De "patòs" ? E pasmens, n'ai agut laissat emb d'autres, de comentaris constructius, putaralha, que gaire de monde i reagissiáun malerosament !
Mossur Sumien, Jornalet, quau es que manca de respèct als autres ? Emb d'aquò, es ieu que meritariái la censura ?!
Fasètz-vos enlai, pudecina de comentaires sans dignitat, que desonoratz aqueste blòg e fasètz tòrt a vòstres fraires ! Un pòple quò d'aquí ? Quanta mentalitat !
#43 Mamam dins lo patòs dincas al còl. Òc la situacion de la lenga es catastrofica. Tot lo monde o sap. Aquel pseudo anti-intellectualisme nos tirarà pas d'afaire tanpauc.
#44 La lenga de jornalet es pas brica omogenèa, s'i tròba un pauc de tot. I a d'articles que son claufits de catalanismes sintactics, n'i a de claufits de francismes sintaxtics tanben, e n'i a en bon occitan de temps en temps.
Après quicòm es d'aver una grafia ipèr complèxa e un "bon usatge" fetichizat coma lo francés, quicòm mai es d'aver besonh d'una varietat estandart neutra coma l'occitan. Las recomandacions que dona Sumien son pas de comparar amb lo fetichisme del bon usage dels academicians franceses qu'i entendon pas res de res.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari