Autrament dich, sus la grafia mistralenca, mai auretz comprés que vòli insistir sus lo fach ben conegut que son autor e impulsor es Josèp Romanilha, Jóusè Roumaniho segon aqueu sistèma d'escritura. En mai d'aquò, sabètz totei que Mistral criticava aquela grafia: compreniá pas perqué se deviá escriure canta a l'encòp per un infinitiu present e per un participi passat. Planhiá pereu, dins la mesma letra dau 9 de genier de 1852 a Romanilha, que se notèsse pas graficament lei pluraus. Se saup mens, totun, que lo futur autor dau Tresòr dau Felibritge (Tresor dóu Felibrige) participèt activament a de cambiaments. Romanilha voliá l'y per lo sòn [j] e Mistral s'i opausèt, per exemple, segon una letra dau 21 de decembre de 1850, e encara dins la mesma letra, rebutava lei temptacions localistas de son amic de Sant Romieg de Provença, en li fasent observar que lei trobadors escrivián ges sei composicions segon lo dialècte de son vilatge. Corregiguèt pereu la grafia pleuio, que la justificava Romanilha per la pronóncia provençala rodanenca ['plœjɔ], en nom de son ambigüitat qu'auriá menat a prononciar incorrèctament ['plewjo], e en nom de l'aspècte mai englobant de la grafia plueio, que pòu correspòndre a la pronóncia mai generau en provençau. Bensai poiriam deplorar, pasmens, que lo Mèstre de Malhana aguèsse pas espandit sa reflexion a niue, ortografia tròp rodanenca. Nue, d'efiech, auriá pogut bastar.

A travèrs d'aqueleis extrachs de la correspondéncia entre lei doas poètas dau Felibritge, se vei doncas qu'en fin finala, la grafia de Romanilha, ò la grafia mistralenca, es pas una grafia de la soleta tòca fonetizanta, coma se poiriá pensar, e coma o confirma la preséncia de consonantas mudas coma dins pèd (pè) ò nud (coma en grafia nòstra). Ja se vesiá de preocupacions per adaptar la lenga escricha ai realitats parladas. Anóncia nieus en quauqueis aspèctes nòstra grafia restauracionista, se li pòdi dire ansin, coma dins la notacion dei diftongs au, eu, ai, ei, etc. E non pas aou, éou, aï, éï, se de verai fuguèsse una grafia francesa.

Es tanben contrari ai principis de la grafia francesa d'accentuar leis o coma dins dóu (dau), dòu (coma en grafia classica), óucitan (occitan), etc, ò de far servir l'accent grafic per marcar l'accent tonic: li bèlli figo (lei bèlei figas), de bràvis oustau (de braveis ostaus), tóuti lis ome (totei leis òmes). Coma es fòrça pauc francés de refusar d'escriure la marca dau plurau, coma ne parlaviam adès, perque aquest es pas sensible dins lei noms provençaus, dau temps que la lenga francesa o fai sistematicament e mai i aguèsse pauc de pluraus vertadiers (chevaux, travaux, yeux, chivaus/cavaus, trabalhs, uelhs).

Au fons, repròchan de còps que i a a la grafia de Romanilha d'èsser tròp francesa essencialament per la chausida d'escriure ou lo sòn [u]. Mai se pòu pas interpretar tota l'escritura en agachant aqueu solet grafèma. Invèrsament, la proximitat supausada de la grafia mistralenca amb la realitat fonetica ò la lenga francesa a pas empedit la lenga nòstra de recular en Provença. Oblidem pas qu'una lenga se parla abans de s'escriure, e pensarem a Mistral e Romanilha que s'escrivián en francés.

Per resumir çò qu'a pas la pretension d'èsser un article scientific complet, mai es simplament l'impression de quauqu'un qu'aprenguèt l'occitan amb la grafia classica, me pareis que cau veire aquela grafia de maniera despassionada, en vesent en ela un instrument de recuperacion istorica de l'occitan e una reflexion sus la codificacion possibla de la lenga nòstra; una reflexion encara utila uei, non solament per legir lei tèxtes mai pereu per far comprene pedagogicament la pronóncia de l'occitan, per comparason amb la grafia classica que, de segur, preferissi personalament en nom de la relacion amb l'origina de nòstra lenga e amb leis autrei lengas romanicas.

En particular amb lo catalan, lenga de fòrça lectors de Jornalet.