Un jorn, a Tolosa, au Forom de la Lengas deu Monde sus la plaça deu Capitòli, i avèva dus taulèrs, un de lenga sèrba, l’aute de croat. Suu purmèr èra escrit quicòm coma: “Los Sèrbes e los Croats an una sola lenga, lo sèrbocroat, que marrits politicians an volgut desseparar en duas lengas dambe la tòca de prénguer lo poder”, lavetz que suu dusau èra escrit haut o baish: “Lo croat e lo sèrbe son duas lengas complètament diferentas, que marrits politicians an volgut mesclar dambe la tòca de prénguer lo poder”. Ne pensaratz çò que voleratz, mes vesètz plan que la situacion lingüistica en ex-Iogoslavia es pas tan simpla qu’aquò … E benlèu sens que lingüistica.
 
Ara, la lenga sèrba, venguda una lenga soleta de per la casuda de Iogoslavia, se pòt escríver dambe dus alfabets: lo latin e lo cirilic. A cada son correspon ad una letra, coma l’avèva conselhat lo filològue Vuk Stefanović Karadžić - Вук Стефановић Караџић  que simplifiquèc l’ortografia deu cirilic sèrbe end’introducir la lenga populara dens la literatura. Ça digoc lo tipe: “Escrís coma parlas” (Пиши како говориш).
 
I a totun una excepcion dens l’alfabet latin: DŽ ende lo son “dj”, que s’escriu pas que Џ en cirilic.
 
I a agut dens l’istòria lengas que’s son escritas dambe mes d’un alfabet, mes sovent son passadas d’un periòde a l’aute sens de vertadièra dobla oficialitat. Es lo cas de l’azèri, que s’escrivoc dambe l’alfabet arabe dinc a 1929, dambe l’alfabet latin de 1929 a 1939, puèi dambe l’alfabet cirilic de 1939 a 1991, ende fin finala tornar trobar l’alfabet latin a comptar de 1991, mes avisatz-vos, drin diferent de l’alfabet de 1929! Quauqu’un nascut en 1919 a podut conéisher los quate periòdes!
 
En tot me passejar per las carrèras de Kragujevac (O Крагујевац se volètz), vila deu centre de Serbia (Сpбија), una question m’assautèc. S’es possible d’escríver dambe dus alfabets, lo quau causir e pr’amor? Nosautes nos pausam pas la question pr’amor qu’am pas la causida, mes se l’avèvam?
 
La sola solucion èra solide de demandar a Sèrbes eths medishes. Mes la responsa èra pas satifasenta, segon jo. Pensi qu’an pas hèit l’analisi deu “perqué”. Çò de segur es que l’Estat sèrbe utiliza pas que lo cirilic ende tot çò qu’es oficiau. Mes qu’aquò, encoratja l’usatge deu cirilic, quitament se, a l’escòla, los dròlles escriven dens un alfabet o dens l’aute un jorn de dus …
 
Dens l’usatge privat, es mès complicat. segon çò que vesoi per carrèras, cada alfabet sembla portaire de valors diferentas, sovent opausadas, que podèm definir atau:
 
Cirilic: Estat, istòria, ancianetat, tradicion, trabalh a la man, autenticitat, pòble, país.
 
Latin: internacionau, avenidor, modernitat, navetat, monde virtuau, elèit, monde.
 
Un restaurant de cosina tradicionala aficarà son nom en cirilic (Exemple vertadièr: БАЛКАН - Градска кафана, sia: Balkan – cafè de vila) quan una botiga de telefonia mobila poderà pas qu’utilizar lo latin, associat solide ad una bona dòsi d’anglicisme, coma en çò nòste.
 
Çò de fòrça vesedèr, es que l’alfabet latin es vengut majoritari per carrèras. Dens una libraria, èi notat que deus 20 líbers mès venduts, sonque 4 son estampats en cirilic, çò que’ns hè pas que 20% de la produccion literària modèrna. Es pauc.
 
Segon çò que comprenoi, i a aquiu tres generacions diferentas plan marcadas. Lo mès vielhs qu’an coneishut màgerment lo periòde socialista e que son estacats au cirilic, los un drin mès joens que’s son identificats complètament a l’epòca pòst-Iogoslavia e a la dubertura qu’aquò representèc, que s’estiman mès lo latin, e fin finala la generacion mès joena de totas qu’a pas coneishut lo socialisme e que’s pòt despartir entre, d’un costat, una enveja de modernitat e de conéisher lo monde, contra, de l’aute costat, una mauhidança de cap a l’Occident tintada de nacionalisme pro-rus. Cadun lavetz, l’atz comprés, utilizarà son alfabet preferit.
 
Sus l’imatge trobaratz suu medish panèu una reclama per un joièr en cirilic ФИЛИГРАН ЗЛАТАРА = FILIGRAN ZLATARA (filigrana d’orfèbres), a costat d’una reclama per una agéncia de viatges en Grècia que s’apèra RAZGLEDNICA, sia “la carta postala”. A cada public e a cada activitat, son alfabet!
 
А леу, лос амикс!