Opinion
Ardaisa
Lo nom femenin l’ardaisa designa una ròca que se pòt talhar en placas primas e que permet de far de teules per leis edificis, de gredons, de tauletas que se pòt escriure dessús amb de gredas, de sòus d’ostau, etc. Son etimologia es fascinanta e son estandardizacion es pas simpla.
L’usatge occitan coneis pus sovent lo nom femenin lalausa (la lauva), que fonciona coma sinonim d’ardaisa. Ça que la, l’ardaisa fa partida tanben de l’usatge occitan autentic.
En catalan se ditz la llicorella o la pissarra, en francés l’ardoise, en italian l’ardesia (prononciat l’ardèsia) e en anglés slate.
L’etimologia d’ardaisa es pas completament segura. Segon pron de diccionaris etimologics, sembla ben de venir d’un mot latin de Gàllia, ardesia°, qu’es reconstituit e pas atestat. Aqueu mot latin vendriá d’un mot cèlta amb la racina ard‑ que significa “aut, elevat”. Aquela racina cèlta tanben es presenta dins lo nom de la montanha francesa que li disèm Ardena o leis Ardenas (las Ardenas, li Ardenas), en francés l’Ardenne o les Ardennes. E precisament, dins aquela montanha i a de peirieras d’ardaisa o de lausa.
Vejatz per exemple lo celèbre diccionari etimologic FEW, tòme 1, p. 132-133, e mai tòme 25, p. 152-159.
Lo tipe ardaisa coneis de variacions localizadas dins lei parlars occitans coma ardeisa o coma lo francisme superflú ardoasa*, ardoèsa*.
La grafia ardesa*, que trobam dins quauquei diccionaris occitans d’usatge, sembla pas justificada. En realitat correspònd a una pronóncia localizada dau tipe ardeisa. Efectivament, dins quauquei parlars locaus nòrd-occitans, ei es passat de la pronóncia classica [ej] a la pronóncia evolutiva [e].
La grafia ardaisa, ela, sembla completament justificada. Lo tipe ardaisa es pron present dins de parlars lemosins que fan ben la diferéncia de prononciacion entre lo diftong tonic ai [aj, aɛ̯] coma dins ardaisa o aiga e lo diftong tonic ei [ej] coma dins veire.
Quina forma podèm preferir en occitan estandard e pluricentric? Ardaisa o ardeisa? Lei diccionaris occitans d’usatge, que son mai en circulacion, suggerisson pas de solucion clara. Se còntradison entre elei.
Ma preferéncia personala, per l’occitan estandard, seriá la forma ardaisa, per doas rasons.
L’usatge occitan coneis pus sovent lo nom femenin lalausa (la lauva), que fonciona coma sinonim d’ardaisa. Ça que la, l’ardaisa fa partida tanben de l’usatge occitan autentic.
En catalan se ditz la llicorella o la pissarra, en francés l’ardoise, en italian l’ardesia (prononciat l’ardèsia) e en anglés slate.
L’etimologia d’ardaisa es pas completament segura. Segon pron de diccionaris etimologics, sembla ben de venir d’un mot latin de Gàllia, ardesia°, qu’es reconstituit e pas atestat. Aqueu mot latin vendriá d’un mot cèlta amb la racina ard‑ que significa “aut, elevat”. Aquela racina cèlta tanben es presenta dins lo nom de la montanha francesa que li disèm Ardena o leis Ardenas (las Ardenas, li Ardenas), en francés l’Ardenne o les Ardennes. E precisament, dins aquela montanha i a de peirieras d’ardaisa o de lausa.
Vejatz per exemple lo celèbre diccionari etimologic FEW, tòme 1, p. 132-133, e mai tòme 25, p. 152-159.
Lo tipe ardaisa coneis de variacions localizadas dins lei parlars occitans coma ardeisa o coma lo francisme superflú ardoasa*, ardoèsa*.
La grafia ardesa*, que trobam dins quauquei diccionaris occitans d’usatge, sembla pas justificada. En realitat correspònd a una pronóncia localizada dau tipe ardeisa. Efectivament, dins quauquei parlars locaus nòrd-occitans, ei es passat de la pronóncia classica [ej] a la pronóncia evolutiva [e].
La grafia ardaisa, ela, sembla completament justificada. Lo tipe ardaisa es pron present dins de parlars lemosins que fan ben la diferéncia de prononciacion entre lo diftong tonic ai [aj, aɛ̯] coma dins ardaisa o aiga e lo diftong tonic ei [ej] coma dins veire.
Quina forma podèm preferir en occitan estandard e pluricentric? Ardaisa o ardeisa? Lei diccionaris occitans d’usatge, que son mai en circulacion, suggerisson pas de solucion clara. Se còntradison entre elei.
Ma preferéncia personala, per l’occitan estandard, seriá la forma ardaisa, per doas rasons.
— La forma ardaisa sembla la mai utilizada dins lei parlars occitans vius e eiretats. Per exemple, la mapa numèro 1756 de l’Atlàs lingüistic de França mòstra ben l’usatge viu d’ardaisa dins certanei parlars lemosins. Leis autrei parlars occitans preferisson lo sinonim lausa o lo francisme ardoasa*, ardoèsa*. La forma ardeisa sembla fòrça pauc utilizada en comparason amb ardaisa.
— Dos diccionaris que pesan fòrça dins la recuperacion de l’occitan autentic, e qu’an una qualitat superiora a la mejana, utilizan aquela forma ardaisa e suggerisson de l’espandir a d’autrei dialèctes au costat dau sinonim pus frequent lausa. Es çò que se prepausa dins lo Tresaur dau Felibritge de Mistral e dins lo Diccionari de basa francés-provençau de Lèbre, Molin e Martin.
— Dos diccionaris que pesan fòrça dins la recuperacion de l’occitan autentic, e qu’an una qualitat superiora a la mejana, utilizan aquela forma ardaisa e suggerisson de l’espandir a d’autrei dialèctes au costat dau sinonim pus frequent lausa. Es çò que se prepausa dins lo Tresaur dau Felibritge de Mistral e dins lo Diccionari de basa francés-provençau de Lèbre, Molin e Martin.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Ardaisa, ardeisa ne son pas mots deus gascons e ne seràn pas comprenguts ni emplegats per noste. Lausa qu'ei corrècte.
#23 bòf m'en vau jaire tè... :-) baste que los parets me caisisson pas sul morre ! :-)
#21 Paret es tanben feminin en catalan , castelhan, portugues----paret , pared , parede
De còps que i a , i a de que rire pas que de veire per que lo monde se carpinhan dins los comentaris
Per ieu, çaquelà:
- Una teula es pas un teule. Un teule servis pel teulat, una teula pel pasiment (e pòt arribar, per bastir)
- Dins los parlars que coneissi, "paret" es al feminin : la paret
- Una lausa es una peira- sovent diferenta segon los airals, que se pòt trencar en sisas per far de teuladas. Se'n pòt veire quasi dins totas las montanhas e causses nauts d'Occitània.
- L 'ardeisa es una lausa que sas particularitats- teunetat e leugieiretat- tot al contrari de las autras lausas an fach que lo tèrme ardeisa ( ailàs sovent dich "ardoesa") s'es desseparat e autonomisat en rapòrt amb lo tèrme lausa
#14 Per ieu, es "LA paret". Verai que subissi l'influéncia de l'italian "LA parete"...
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari