Opinion
Guepard, un francisme italianizant internacionau
Mai d’un còp, dins aquesta rubrica, ai assajat de destriar doas menas de manlèus ai lengas dominantas (francismes, italianismes e espanholismes).
Es entre lei sègles XVII e XX que de mots per “guepard” se son installats dins lei lengas mai dinamicas d’Euròpa. La màger part se basan sus la forma francesa le guépard: en italian ghepardo, en espanhòu guepardo, en catalan guepard, en romanés ghepard, en alemand Gepard, en polonés gepard, en rus gepard... L’anglés a chausit un mot d’origina diferenta, cheetah, que ven de l’indi. Lo portugués, eu, a pres guepardo au francés e chita a l’anglés.
Lo tipe francés e internacionau guépard s’es estabilizat au sègle XVIII. Ven d’un tipe francés un pauc pus ancian gapard dau sègle XVII.
Per una evolucion pauc clara, lo francés guépard o gapard ven d’un tipe italian gattopardo, qu’eu tanben apareguèt au sègle XVII. Es un compausat de gatto “gat” e pardo “laupard”: ilgattopardo, en italian, es donc un “gat-laupard” e designa tota mena de grand felidèu elegant e pus grand qu’un gat, pas necessàriament un guepard. Es pr’amor d’aquela imprecision que l’italian, per parlar exactament dau “guepard”, a degut manlevar au sègle XIX la forma ghepardo au francés.
L’occitan, en aqueste començament de sègle XXI, a pas encara de forma ben fixa. Lei diccionaris occitans de Mistral e d’Alibèrt parlan pas dau guepard. Nòstra tardança revèla la fragilitat de nòstra lenga d’òc per parlar dei realitats exoticas.
Ara, sembla evident e rasonable que podèm dire en occitan lo guepard: es un mot que lo manlevarem au tipe francés, italianizant e internacionau le guépard. Coïncidirem amb l’italian ghepardo, lo catalan guepard e l’espanhòu guepardo.
— Lei francismes, italianismes e espanholismes superflús se devon evitar quand menaçan de formas occitanas vivas.
— Per còntra, lei francismes, italianismes e espanholismes enriquidors son completament acceptables quand nos pòrtan en occitan quicòm que nos mancava abans.
Lo guepard es un animau exotic d’Africa e d’Asia que, lòngtemps, recebèt pas de nom clar dins lei lengas d’Euròpa. D’autrei grands felidèus exotics coma lo leon, lo tigre e lo laupard, au contrari, s’èran identificats dempuei lòngtemps dins lei lengas europèas. Lo leon, per exemple, foguèt naturalament present en Euròpa meridionala fins a l’Edat Antica e nos a laissat un remembre ininterromput dempuei lo latin leo ~ leonis fins a l’occitan leon. Mai lo guepard, gaire...— Per còntra, lei francismes, italianismes e espanholismes enriquidors son completament acceptables quand nos pòrtan en occitan quicòm que nos mancava abans.
Es entre lei sègles XVII e XX que de mots per “guepard” se son installats dins lei lengas mai dinamicas d’Euròpa. La màger part se basan sus la forma francesa le guépard: en italian ghepardo, en espanhòu guepardo, en catalan guepard, en romanés ghepard, en alemand Gepard, en polonés gepard, en rus gepard... L’anglés a chausit un mot d’origina diferenta, cheetah, que ven de l’indi. Lo portugués, eu, a pres guepardo au francés e chita a l’anglés.
Lo tipe francés e internacionau guépard s’es estabilizat au sègle XVIII. Ven d’un tipe francés un pauc pus ancian gapard dau sègle XVII.
Per una evolucion pauc clara, lo francés guépard o gapard ven d’un tipe italian gattopardo, qu’eu tanben apareguèt au sègle XVII. Es un compausat de gatto “gat” e pardo “laupard”: ilgattopardo, en italian, es donc un “gat-laupard” e designa tota mena de grand felidèu elegant e pus grand qu’un gat, pas necessàriament un guepard. Es pr’amor d’aquela imprecision que l’italian, per parlar exactament dau “guepard”, a degut manlevar au sègle XIX la forma ghepardo au francés.
L’occitan, en aqueste començament de sègle XXI, a pas encara de forma ben fixa. Lei diccionaris occitans de Mistral e d’Alibèrt parlan pas dau guepard. Nòstra tardança revèla la fragilitat de nòstra lenga d’òc per parlar dei realitats exoticas.
Ara, sembla evident e rasonable que podèm dire en occitan lo guepard: es un mot que lo manlevarem au tipe francés, italianizant e internacionau le guépard. Coïncidirem amb l’italian ghepardo, lo catalan guepard e l’espanhòu guepardo.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
LEOPARD : https://oc.wiktionary.org/wiki/leopard
LAUPARD : https://oc.wiktionary.org/wiki/laupard
LEUPARD : https://oc.wiktionary.org/wiki/leupard
#2 Lo laupard es conegut coma emblèma en eraudica occitana, per exemple sus lo blason d'Aquitània. Aquò poiriá explicar benlèu lo succès d'un tractament semipopular coma 'leopard > laupard'. I a de formas variablas atestadas dempuei l'Edat Mejana. Alibèrt preferís la forma semipopulara 'laupard' qu'es pas pus marrida qu'un autra.
#1 Segur! Entà nosaus, en país de Foish e en país d'Olmés, tanben, las pardas son las tacas sus la pèl; e se ditz d'una vaca qu'a tacas qu'es una "pardòla". "Pardós" es tacat de tacas sul mor o, pels animals, sul pel. E "Pardós" se donava coma nom als buòus tacats, pardosis.
Bonjorn Domergue,
Lo mot "laupard" s'amerita un comentari: per qué es pas "leopard", que ven del latin leopardus.
Leupard e Laupard semblan èsser de formas popularas d'un animal rar de veure en Euròpa... Curiós...
Benlèu que vau dire una bestièsa, mas vèrs ieu, en Velai, avèdre lo morre pardat vòu dire "couvert de taches de rousseur; las pardas son de ponhts de color; adoncas serià un "chat pardat" tau coma un "leon pardat" ( coma lo nom scientific de la girafa "camelo pardalis: camel leon pardat"), fin finale es un mot occitan!
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari