Opinion
Los flans (II)
Lo baron de Maldà ne manjava tanben sovent, coma daissèt escrich dins lo Calaix de sastre[1]; aquela citacion es del 10 de febrièr de 1812:
Uèi, jorns de ma aimada filha Maria Escolàstica, en s’avent ja celebrats en taula, amb lo dinnar, amb lo plat delicat de caçòla de ris amb sucre e tot çò mai que i dintra de carnsalada eca. La superabondanta bucolica es estada a sèt oras de la nuèch, de totes los tertulians e tertulianas e, ultra d’aqueles e aquelas, qualques militars e los de l’ostal, en s’agissent en un bon sopar e vespralh en granda taula aprestada de vint e quatre cobèrts dins la sala, ab fòrça plats e viandas de panada de lèbre, perdises, galinas, salsissas, bonhetas, peras, flam, manjar blanc, botelhas de bons vins, semblant tot aquel aparat un sopar de maridatge.
Mai modernament, Miquel Martí i Pol los consacrèt unes vèrses dins lo libret Bon profit!:
En Catalonha Nòrd ne dison pan d’uòus e es d’aquel nom que lo trobam dins la poesia de Pau Berga Mort i vida, dins La Mare=Terra (1913); ne transcriurem qualques vèrses:
En Occitània lo flam es tanben una sucrariá plan correnta, segur, e apareis dins la fabla’Lo singe e lo chat’, del peiregordin August Chastanet (sègle XIX):
Tanben lo trapam dins unes vèrses del poèta lengadocian Debar:
Per tèrras occitanas se fan tanben una autra sòrta de flams, mai arcaïcs, amb farina (lo resultat es a mitan camin entre un flam e una còca); d’unes, coma lo clafotís del Lemosin, son plan populars. Lo clafotís es lepetitge pròpri de l’estiu, un flam amb cerièras que sòl aparéisser a taula pendent los trabalhs de las recòltas. Lo fan pas amb unas cerièras quinas que siá, mas amb de cerièras bòrdas, pichonas e negras, que abondan dins aquela region; n’i a de fòrça sòrtas, mas las mai bonas e utilizadas per aquel besonh son las de la varietat francha negra, d’òsses pichonèls, malgrat qu’òm pòt emplegar quina cerèira que siá, coma las agriòtas, los guindons o las bigarèlas.
Lo jornalista-gastronòm Curnonski escriguèt qualques linhas sul clafotís dins Le trésor gastronomique de France:
La darrièra afirmacion pòt semblar un pauc exagerada, per çò que parlam d’una sucrariá qu’es tanben coneguda per d’autras regions, mas i a pas cap de dobte que lo clafotís del Lemosin es lo mai famós. I deu aver una rason. Una autra caracteristica d’aquel pastisson es que las cerièras s’i meton amb l’òs, per çò que l’òs deu tanben donar lo sieu gost a la pasta e, de mai, s’i metiam las cerièras desosadas, se desfarián. Dins la Marca tanben ne fan, e en Chastèlmelhanés e en Berric.
En Peiregòrd n’an tanben, de clafotís, mas lo fan pendent tota l’annada e amb sòrta de fruchas, segon la sason; dins aquel cas i a pas, alavetz, la predominança de las cerièras, mas i a mai de varietat. En Naut Agenés, al sieu torn, ne fan amb de prunas secas.
Etimologicament, clafotís deriva de clafir o claufir, segurament per çò que es un pastisson plen de frucha.
Uèi, jorns de ma aimada filha Maria Escolàstica, en s’avent ja celebrats en taula, amb lo dinnar, amb lo plat delicat de caçòla de ris amb sucre e tot çò mai que i dintra de carnsalada eca. La superabondanta bucolica es estada a sèt oras de la nuèch, de totes los tertulians e tertulianas e, ultra d’aqueles e aquelas, qualques militars e los de l’ostal, en s’agissent en un bon sopar e vespralh en granda taula aprestada de vint e quatre cobèrts dins la sala, ab fòrça plats e viandas de panada de lèbre, perdises, galinas, salsissas, bonhetas, peras, flam, manjar blanc, botelhas de bons vins, semblant tot aquel aparat un sopar de maridatge.
Mai modernament, Miquel Martí i Pol los consacrèt unes vèrses dins lo libret Bon profit!:
A cada còp que a l’ostal fan flam
quina reclama!,
Pels lipets e pels autres
es un anquet.
Quand lo pòrtan a la taula
balanceja dins lo plat
e i clavas lo culhièr
de bon grat.
Papets e pichons l’aprècian
e aquò’s plan clar,
perque pel flam es pas mestièr
de mastegar[2].
quina reclama!,
Pels lipets e pels autres
es un anquet.
Quand lo pòrtan a la taula
balanceja dins lo plat
e i clavas lo culhièr
de bon grat.
Papets e pichons l’aprècian
e aquò’s plan clar,
perque pel flam es pas mestièr
de mastegar[2].
En Catalonha Nòrd ne dison pan d’uòus e es d’aquel nom que lo trobam dins la poesia de Pau Berga Mort i vida, dins La Mare=Terra (1913); ne transcriurem qualques vèrses:
S’as talent, embarra
salcissòt, xoriç[3],
figas, salsissa,
o tortèl d’anís;
pren fogassa longa,
o de pan d’uòu redond,
bescuèch blanc qu’amara
e amb lo vin se fond...[4]
salcissòt, xoriç[3],
figas, salsissa,
o tortèl d’anís;
pren fogassa longa,
o de pan d’uòu redond,
bescuèch blanc qu’amara
e amb lo vin se fond...[4]
En Occitània lo flam es tanben una sucrariá plan correnta, segur, e apareis dins la fabla’Lo singe e lo chat’, del peiregordin August Chastanet (sègle XIX):
Lo bulit,
Lo raustit
Las terrinas
De pastís,
Las topinas
De confit,
La purèia,
Los anchaus,
La marèia,
Los cacaus,
Las nosilhas,
Los bodins,
Las tendilhas
De rasims,
Galantinas,
Peças finas,
Sucre blanc,
Crèma au flam,
Tot’qui passava,
Chascun bofava
E trabalhava
A belas dents,
E fasian mina,
Quand la cosina
Pareissiá fina,
D’èstre contents.
Lo raustit
Las terrinas
De pastís,
Las topinas
De confit,
La purèia,
Los anchaus,
La marèia,
Los cacaus,
Las nosilhas,
Los bodins,
Las tendilhas
De rasims,
Galantinas,
Peças finas,
Sucre blanc,
Crèma au flam,
Tot’qui passava,
Chascun bofava
E trabalhava
A belas dents,
E fasian mina,
Quand la cosina
Pareissiá fina,
D’èstre contents.
Tanben lo trapam dins unes vèrses del poèta lengadocian Debar:
L’entora d’una crèma
E d’un flam embaumat negat dins un caramèl.
E d’un flam embaumat negat dins un caramèl.
Per tèrras occitanas se fan tanben una autra sòrta de flams, mai arcaïcs, amb farina (lo resultat es a mitan camin entre un flam e una còca); d’unes, coma lo clafotís del Lemosin, son plan populars. Lo clafotís es lepetitge pròpri de l’estiu, un flam amb cerièras que sòl aparéisser a taula pendent los trabalhs de las recòltas. Lo fan pas amb unas cerièras quinas que siá, mas amb de cerièras bòrdas, pichonas e negras, que abondan dins aquela region; n’i a de fòrça sòrtas, mas las mai bonas e utilizadas per aquel besonh son las de la varietat francha negra, d’òsses pichonèls, malgrat qu’òm pòt emplegar quina cerèira que siá, coma las agriòtas, los guindons o las bigarèlas.
Lo jornalista-gastronòm Curnonski escriguèt qualques linhas sul clafotís dins Le trésor gastronomique de France:
Lo succès del clafotís exigís, per començar, pichonas e gostosas cerièras negras, qu’òm trapa solament en Lemosin; exigís, sustot, saber trobar lo ponch que i dona a l’encòp la riquesa e la leugieretat de la pasta. Sens dobte, dins lo mond i a de pastissìèrs plan expèrts que sabon far d’esplendids pastissons de cerièras; per arribar a la perfeccion del clafotís, totun, cal aver de sang lemosina dins las artèrias, sang bèla e escura coma la de las cerièras.
La darrièra afirmacion pòt semblar un pauc exagerada, per çò que parlam d’una sucrariá qu’es tanben coneguda per d’autras regions, mas i a pas cap de dobte que lo clafotís del Lemosin es lo mai famós. I deu aver una rason. Una autra caracteristica d’aquel pastisson es que las cerièras s’i meton amb l’òs, per çò que l’òs deu tanben donar lo sieu gost a la pasta e, de mai, s’i metiam las cerièras desosadas, se desfarián. Dins la Marca tanben ne fan, e en Chastèlmelhanés e en Berric.
En Peiregòrd n’an tanben, de clafotís, mas lo fan pendent tota l’annada e amb sòrta de fruchas, segon la sason; dins aquel cas i a pas, alavetz, la predominança de las cerièras, mas i a mai de varietat. En Naut Agenés, al sieu torn, ne fan amb de prunas secas.
Etimologicament, clafotís deriva de clafir o claufir, segurament per çò que es un pastisson plen de frucha.
[1] Lo Calaix de sastre (títol complet: Calaix de sastre, en què s'explicarà tot quant va succeint a Barcelona i veïnat des de mig any de 1769, a les que seguiran les dels altres anys esdevenidors per divertiment de l'autor i de sos oients, anexes en el dit Calaix de sastre les més mínimes frioleres) es un gran dietari en 55 volums escrich per Rafael d'Amat i de Cortada, Baron de Maldà, del lonf de sa vida, a comptar dels 23 anys e fins la siá mòrt; de 1769 al 1819. Lo títol, Calaix de sastre (tirador de sastre), designa aquel luòc qu'òm i esparnha tot plen de causas. S'agís d'un dels tèxtes mai importants de la narrativa catalana entre los sègles XV e XIX.
[2] Vaquí l'original catalan: Sempre que a casa fan flam, / quin reclam!, / pels llepafils i pels altres / és un ham. / Quan el porten a la taula / gronxa al plat / i li claves la cullera / de bon grat. / Avis i nens l’aprecien / i és ben clar, / perquè pel flam no fa falta / mastegar.
[3] Xoriç. Salsissa prima d'esquina de pòrc.
[4] Si téns gana, embarra / salciçot, xoriç, / figues, botifarra, / o tortell d’anís; / pren fogaça llarga, / o pa d’ou rodon, / bescuit blanc que amarga / i amb el vi se fon...
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari