capçalera campanha

Opinion

Trantalh entre iat e diftong (o entre vocala e glide)

Dins Preïstòria: aquí eï pòt passar de l’iat [ei] en doas sillabas —> al diftong [ej] en una sillaba.
Dins Preïstòria: aquí eï pòt passar de l’iat [ei] en doas sillabas —> al diftong [ej] en una sillaba.
L’iat
 
Un iat es la succession de doas vocalas que son caduna dins doas sillabas diferentas. Vaicí d’exemples d’iats.
 
ae [ae] (‘a + e’) dins aerian
 
[ey] (‘e + u’) dins reünion
 
ia [ˈiɔ] (‘i + ò’) dins Maria
—> Dins certans dialèctes, l’iat d’aquel mot se pronóncia puslèu ia [ˈia] (‘i + a’).
 
 
Lo diftong
 
Un diftong, al contrari, es la succession de doas “vocalas” que se tròban dins una sola e meteissa sillaba. Dins lo lengatge precís de la fonetica, disèm pas que lo diftong conten doas “vocalas”, disèm puslèu que lo diftong conten una vocala e un glide. En detalh, lo diftong conten:
 
una vocala al sens pròpri del tèrme: es una vocala “vertadièra”, un son aparentament pus “fòrt”.
 
un glide (o semivocala o semiconsonanta): es un son aparentament pus “fugaç” o pus “feble”.
 
Existisson en occitan tres glides.
 
— Un glide que se nòta foneticament [j]. Val ‘y’ coma dins Yamaha, ‘i’ coma dins aiga. Aquel glide a nom lo iòd.
 
— Un glide que se nòta foneticament [w]. Val ‘w’ coma dins Kawasaki, ‘u’ coma causa, ‘o’ coma dins lo mot gascon joen. Aquel glide a nom lo oau.
 
— Un glide que se nòta foneticament [ɥ]. Val ‘u’ “fugaça” coma dins luènh dins pro de dialèctes occitans o coma dins lo mot francés nuit.
 
Un diftong descendent compren una vocala puèi un glide. Un diftong ascendent compren un glide puèi una vocala.
 
Vaicí d’exemples de diftongs.
 
ai [aj] dins aiga
 
eu [ew] dins teule
 
òu [ɔw] dins sòu.
 
io [ju] dins interior.
 
[ɥɛ] dins luènh
—> dins certans dialèctes se pronóncia puslèu ue [ɥe] e s’escriu luenh
—> en gascon se pronóncia ue [we] e s’escriu luenh.
 
 
L’instabilitat dels iats
 
Un iat (vocala + vocala, en doas sillabas) es pas fòrça estable quand pòrta pas l’accent tonic. Donc, se pòt transformar eventualament en diftong (vocala + iat, iat + vocala, en una sillaba). Aquò se produtz tipicament dins una pronóncia rapida.
 
 
Quand [i] pòt devenir [j]
 
La vocala atòna [i], quand es en contacte amb una autra vocala, pòt devenir lo glide [j].
 
Dins Preïstòria: aquí pòt passar de l’iat [ei] en doas sillabas —> al diftong [ej] en una sillaba.
= lengadocian [preisˈtɔrjɔ (prejˈstɔrjɔ)]
= provençal [pʀeisˈtɔrjɔ (pʀejˈstɔrjɔ)] = [pʀeisˈtɔri (pʀejˈstɔri)]
= niçard [pʀeisˈtɔrja (pʀejˈstɔrja)]
= vivaroalpenc [preisˈtɔrja (prejˈstɔrja)]
= auvernhat [preisˈtɔrja (prejˈstɔrja)] = [preisˈtɔrjɔ (prejˈstɔrjɔ)]
= lemosin [preisˈtɔrjɔ (prejˈstɔrjɔ)]
= gascon [preisˈtɔrjɔ (prejˈstɔrjɔ)]
 
Dinsòli amar: aquí ...i a... pòt passar de l’iat [ia] en doas sillabas —> al diftong [ja] en una sillaba.
= lengadocian [ˈɔli aˈmar (ˈɔljaˈmar)]
= provençal [ˈɔli aˈmaʀ (ˈɔljaˈmaʀ)]
= niçard [ˈɔli aˈmaʀ (ˈɔljaˈmaʀ)]
= vivaroalpenc [ˈɔli aˈmar (ˈɔljaˈmar)]
= auvernhat [ˈɔlji aˈmar (ˈɔljaˈmar)]
= lemosin [ˈɔli aˈmar (ˈɔljaˈmar)]
= gascon [ˈɔli aˈmar (ˈɔljaˈmar)]
 
Dins tè intens: aquí ...è i... pòt passar de l’iat [ɛi] en doas sillabas —> al diftong [ɛj] en una sillaba.
= lengadocian [ˈtɛ inˈtens (ˈtɛjnˈtens)]
= provençal [ˈtɛ iⁿˈteⁿs (ˈtɛjⁿˈteⁿs)]
= niçard [ˈtɛ iⁿˈteⁿs (ˈtɛjⁿˈteⁿs)]
= vivaroalpenc [ˈtɛ iⁿˈteⁿs (ˈtɛjⁿˈteⁿs)]
= auvernhat [ˈtɛ iⁿˈteⁿs (ˈtɛjⁿˈteⁿs)] = [ˈte iⁿˈteⁿs (ˈtejⁿˈteⁿs)]
= lemosin [ˈte iⁿˈteⁿs (ˈtejⁿˈteⁿs)]
= gascon [ˈtɛ inˈtens (ˈtɛjnˈtens)]
 
Dins niilista: aquí ii pòt passar de l’iat [ii] en doas sillabas —> al diftong [ij] en una sillaba.
= lengadocian [niiˈlistɔ (nijˈlistɔ)]
= provençal [niiˈlistɔ (nijˈlistɔ)]
= niçard [niiˈlista (nijˈlista)]
= vivaroalpenc [niiˈlista (nijˈlista)]
= auvernhat [njiiˈljista (njijˈljista)] = [njiiˈljistɔ (njijˈljistɔ)]
= lemosin [niiˈlistɔ (nijˈlistɔ)]
= gascon [niiˈlistɔ (nijˈlistɔ)]
 
Dins certans mots, la i atòna davant vocala foncionava a l’origina, teoricament, coma una vocala [i]. Mas dins la pronóncia majoritària, es passada al glide [j] e, donc, es aquel glide [j] que podèm prene coma la pronóncia per defaut. Totun, dins una pronóncia lenta o especialament sonhada, dins certans mots, es possible de far ausir tornarmai la vocala [i].
 
Dins diurne: aquí iu pòt passar del diftong [jy] en una sillaba —> a l’iat [iy] en doas sillabas.
= lengadocian [ˈdjyrne (diˈyrne)]
= provençal [ˈdjyʀne (diˈyʀne)]
= niçard [ˈdjyʀne (diˈyʀne)]
= vivaroalpenc [ˈdjyrne (diˈyrne)]
= auvernhat [ˈdjyrne (djiˈyrne)] = [ˈdjyrnə (djiˈyrnə)]
= lemosin [ˈdjyrne (diˈyrne)]
= gascon [ˈdjyrne (diˈyrne)]
 
Dins biologic: aquí io pòt passar del diftong [ju] en una sillaba —> a l’iat [iu] en doas sillabas.
= lengadocian [bjuluˈdʒik (biuluˈdʒik)]
= provençal [bjuluˈdʒi (biuluˈdʒi)]
= niçard [bjuluˈdʒik (biuluˈdʒik)]
= vivaroalpenc [bjuluˈdʒik (biuluˈdʒik)]
= auvernhat [bjuluˈdʒi (bjiuluˈdʒi)]
= lemosin [bjuluˈdzi (biuluˈdzi)]
= gascon [bjuluˈʒik (biuluˈʒik)]
 
Es de notar que lo catalan coneis, per i, aperaquí la meteissa pronóncia qu’en occitan. Ça que la, dins l’ensenhança del catalan, an costuma d’indicar [i] coma la pronóncia per defaut e [j] coma una pronóncia segondària. Aital en catalan: biològic [biuˈlɔʒik (bjuˈlɔʒik)].
 
En occitan, sembla pus adeqüat d’indicar [j] coma la pronóncia per defaut e [i] coma una pronóncia segondària. Aital en occitan: biologic [bjuluˈdʒik (biuluˈdʒik)]...
 
 
Quand [u] pòt devenir [w]
 
La vocala atòna [u], quand es en contacte amb una autra vocala, pòt devenir lo glide [w].
 
Dins Joan: aquí oa pòt passar de l’iat [ua] en doas sillabas —> al diftong [wa] en una sillaba.
= lengadocian [dʒuˈan (ˈdʒwan)]
= provençal [dʒuˈaⁿ (ˈdʒwaⁿ)]
= niçard [dʒuˈaⁿ (ˈdʒwaⁿ)]
= vivaroalpenc [dʒuˈaⁿ (ˈdʒwaⁿ)]
= auvernhat [dzuˈaⁿ (ˈdzwaⁿ)]
= lemosin [dzuˈaⁿ (ˈdzwaⁿ)]
= gascon [ʒuˈan (ˈʒwan)]
 
Dins coerent: aquí oe pòt passar de l’iat [ue] en doas sillabas —> al diftong [we] en una sillaba.
= lengadocian [kueˈren (kweˈren)]
= provençal [kueˈreⁿ (kweˈreⁿ)] = [kueˈrɛⁿ (kweˈrɛⁿ)]
= niçard [kueˈreⁿt (kweˈreⁿt)] = [kueˈrɛⁿt (kweˈrɛⁿt)]
= vivaroalpenc [kueˈreⁿt (kweˈreⁿt)] = [kueˈrɛⁿt (kweˈrɛⁿt)]
= auvernhat [kueˈreⁿ (kweˈreⁿ)] = [kuəˈreⁿ (kwəˈreⁿ)]
= lemosin [kueˈreⁿ (kweˈreⁿ)]
= gascon [kueˈren (kweˈren)]
 
Dins teoria: aquí eo pòt passar de l’iat [eu] en doas sillabas —> al diftong [ew] en una sillaba.
= lengadocian [teuˈriɔ (tewˈriɔ)]
= provençal [teuˈriɔ (tewˈriɔ)]
= niçard [teuˈria (tewˈria)]
= vivaroalpenc [teuˈria (tewˈria)]
= auvernhat [teuˈria (tewˈria)] = [təuˈriɔ (təwˈriɔ)]
= lemosin [teuˈriɔ (tewˈriɔ)]
= gascon [teuˈriɔ (tewˈriɔ)]
 
Dins zoologia: aquí oo pòt passar de l’iat [uu] en doas sillabas —> al diftong [uw] en una sillaba.
= lengadocian [zuuluˈdʒiɔ (zuwluˈdʒiɔ)]
= provençal [zuuluˈdʒiɔ (zuwluˈdʒiɔ)]
= niçard [zuuluˈdʒia (zuwluˈdʒia)]
= vivaroalpenc [zuuluˈdʒia (zuwluˈdʒia)]
= auvernhat [zuuluˈdʒia (zuwluˈdʒia)] = [zuuluˈdʒiɔ (zuwluˈdʒiɔ)]
= lemosin [zuuluˈdziɔ (zuwluˈdziɔ)]
= gascon [zuuluˈʒiɔ (zuwluˈʒiɔ)]
 
Dins pisto amar: aquí ...o a... pòt passar de l’iat [ua] en doas sillabas —> al diftong [wa] en una sillaba.
= lengadocian [ˈpistu aˈmar (ˈpistwaˈmar)]
= provençal [ˈpistu aˈmaʀ (ˈpistwaˈmaʀ)]
= niçard [ˈpistu aˈmaʀ (ˈpistwaˈmaʀ)]
= vivaroalpenc [ˈpistu aˈmar (ˈpistwaˈmar)]
= auvernhat [ˈpistu aˈmar (ˈpistwaˈmar)]
= lemosin [ˈpistu aˈmar (ˈpistwaˈmar)]
= gascon [ˈpistu aˈmar (ˈpistwaˈmar)]
 
Cas particular: dins lo mot gascon joen [ˈʒwen] (= en lengadocian joine/jove), la sequéncia oe se pronóncia tostemps coma lo diftong gascon abitual ue [we] de luenh.
 
 
Quand [y] pòt devenir [ɥ]
 
La vocala atòna [y], quand es en contacte amb una autra vocala, pòt devenir lo glide [ɥ].
 
Dins mutualitat: aquí ua pòt passar de l’iat [ya] en doas sillabas —> al diftong [ɥa] en una sillaba.
= lengadocian [mytyaliˈtat (mytɥaliˈtat)]
= provençal [mytyaliˈta (mytɥaliˈta)]
= niçard [mytyaliˈtat (mytɥaliˈtat)]
= vivaroalpenc [mytyaliˈta (mytɥaliˈta)]
= auvernhat [mjytjyaljiˈta (mjytjɥaljiˈta)]
= lemosin [mytyaliˈta (mytɥaliˈta)]
= gascon [mytyaliˈtat (mytɥaliˈtat)]
 
Dins duèl: aquí pòt passar de l’iat [yɛ] en doas sillabas —> al diftong [ɥɛ] en una sillaba.
= lengadocian [dyˈɛl (ˈdɥɛl)]
= provençal [dyˈɛl (ˈdɥɛl)]
= niçard [dyˈɛl (ˈdɥɛl)]
= vivaroalpenc [dyˈɛl (ˈdɥɛl)]
= auvernhat [djyˈɛl (ˈdjɥɛl)] = [djyˈel (ˈdjɥel)]
= lemosin [dyˈel (ˈdɥel)]
= gascon [dyˈɛl (ˈdɥɛl)]

En gascon, l’article indefinit femenin ua se pronóncia sovent sens accent tonic: pòt passar de l’iat [yɔ] en doas sillabas —> al diftong [ɥɔ] en una sillaba (e ulteriorament a [jɔ] dins certans parlars).
 




abonar los amics de Jornalet
 

Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.

Bandièra05 1180x150: SIDILLÀ

Comentaris

Jan l’Aisit
8.

#7 E sas que me fa ben plaser d’o apréner?

  • 2
  • 0
un gavòt Sisteron/Sospèl
7.

#5#2 Òu los legeires gascons, de variantas coma aquò, n'avèm pereu dins autres dialèctes. Dins los parlars alpencs de chas ieu, per exemple, disèm un molon de diftongs coma vosauttres. Arrestatz de vos focalizar totjorn sus lo gascon, siatz pas tant unics coma creètz. seretz braves....

  • 8
  • 6
Joan Francés Blanc Estrasborg
6.

#5 en Albigés avèm toponims coma Sant Lionç e la Fenassa (en francés Saint-Lieux-Lafenasse) prononciat /sanliws/. O deuriam escriure Sant Leonç...

  • 2
  • 0
Jan l’Aisit
5.

#1
• La contraccion (u)nhaut(a) qu’ei espandida en dauvuns parçans mes n’ei pas generalizada.
• "Ua" qu’a un haish de realizacions com [yː], [ˈyə], [ˈyɔ], [jɔ], [ʒɔ]…

L’estudi de la versificacion occitana, quan èra practicada per auruga, que muisha bèths rimaires (en seguir la lenco parlada) que priviligièvan lo diftong e/o la crasi, i.e. quan i èran duas o tres vocalas en contacte que las combinèvan generaument en ua sola sillaba (causida sistematica de Camelat per exemple, dab excepcions suberraras).
Aquò qu’explica tanben formas com Bearn [bjarⁿ], hear [hja] o medish leon [ljũ] dab las grafias Biarn, hiar, lion (qui n’ei donc pas un francisme en si; totun be serà ua influéncia deu francés de comptar [li-jũ] dab ua dierèsi "poetica").

  • 0
  • 0
Domergue Sumien
4.

#2 En gascon, "amar" se pronóncia [aˈmar] o [aˈma].

  • 2
  • 0

Escriu un comentari sus aqueste article