Opinion
Lei Reis Mages: Gaspar, Marchion e Bautesar
L’Epifania, que ven de se celebrar lo 6 de genier, e que sovent s’esperlònga quauquei jorns de mai, es l’ocasion de se remembrar dei noms pròpris d’aquela fèsta.
L’Epifania es un mot de formacion culta que ven dau latin epiphanía e ultimament dau grèc epipháneia / ἐπιφάνεια “manifestacion, aparicion”. Se festeja solament un còp dins l’an, lo 6 de genier, ça que la representa tres moments distints deis Evangèlis quand Jèsus rendèt sa divinitat “manifèsta”: davant lei Reis Mages, pendent son batisme e ai nòças de Canà.
En parallèl a la forma culta l’Epifania, trobam lo mot de formacion populara la Brefania qu’a la meteissa origina e que s’utilizava sustot en occitan ancian. Una vielha costuma occitana e italiana es de festejar l’Epifania en menant de bruch per aculhir lei “Reis”. Se la forma la Brefania a quasi desparegut de l’usatge coma nom de fèsta, n’es restat un nom comun dins l’usatge modèrne, la brofoniá, qu’es un “bruch de tempèsta gròssa” (FEW 3:231).
Encara per nomenar la fèsta, tenèm un nom popular ben viu: lei Reis / los Reis / lu Reis. E mai avèm un autre nom: lei Reis Mages / los Reis Mages / lu Reis Mages. Tot aquò caup dins lo diccionari de Mistral.
Lo mot mage, aplicat ai reis legendaris, apareguèt en occitan a la fin dau sègle XV e venguèt dau latin magi, qu’es lo plurau de magus. Foguèt refortit per una influéncia probabla de l’italian magi qu’es lo plurau de mago (FEW 6/1:51). A pas de rapòrt amb l’adjectiu màger, qu’a una autra origina.
Aquelei mages que venguèron veire lo nenon Jèsus a Betelèm lei coneissèm gaire. Se’n parla ren que dins un sol evangèli, aqueu de Sant Matieu, amb ben pauc de detalhs. Matieu lei presenta solament coma de “mages de l’èst” o “de l’orient”, dins la version grèga originària, escriu: “mágoi apò anatolõn / μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν”. Mai aqueu tèxt religiós ditz pas que foguèron de “reis”, ni que foguèron “tres”, ni solament lei noms qu’avián...
Pendent lei sègles seguents, lei gents dau pòble e lei sabents de la glèisa desvolopèron de legendas e de subreinterpretacions. Inventèron de detalhs contestables. Transformèron lei “mages” en “reis mages”. Fixèron son nombre a tres o a dotze, depend dei país. Aicí en Euròpa es lo nombre de tres que domina. E apareguèron tres noms a l’Edat Mejana. Lo diccionari de Mistral nos en fornís lei formas occitanas modèrnas.
Ben pus recentament dins l’istòria, lei celèbrei senhors dei Bauç, en Provença, revendiquèron una filiacion amb lo rei mage Bautesar e arborèron lo famós crit de guèrra “A l’azard, Bautesar!”
L’Epifania es un mot de formacion culta que ven dau latin epiphanía e ultimament dau grèc epipháneia / ἐπιφάνεια “manifestacion, aparicion”. Se festeja solament un còp dins l’an, lo 6 de genier, ça que la representa tres moments distints deis Evangèlis quand Jèsus rendèt sa divinitat “manifèsta”: davant lei Reis Mages, pendent son batisme e ai nòças de Canà.
En parallèl a la forma culta l’Epifania, trobam lo mot de formacion populara la Brefania qu’a la meteissa origina e que s’utilizava sustot en occitan ancian. Una vielha costuma occitana e italiana es de festejar l’Epifania en menant de bruch per aculhir lei “Reis”. Se la forma la Brefania a quasi desparegut de l’usatge coma nom de fèsta, n’es restat un nom comun dins l’usatge modèrne, la brofoniá, qu’es un “bruch de tempèsta gròssa” (FEW 3:231).
Encara per nomenar la fèsta, tenèm un nom popular ben viu: lei Reis / los Reis / lu Reis. E mai avèm un autre nom: lei Reis Mages / los Reis Mages / lu Reis Mages. Tot aquò caup dins lo diccionari de Mistral.
Lo mot mage, aplicat ai reis legendaris, apareguèt en occitan a la fin dau sègle XV e venguèt dau latin magi, qu’es lo plurau de magus. Foguèt refortit per una influéncia probabla de l’italian magi qu’es lo plurau de mago (FEW 6/1:51). A pas de rapòrt amb l’adjectiu màger, qu’a una autra origina.
Remarca 1 — Lo mot occitan mage ven pas dau francés mage. Lo mot francés apareguèt exactament au meteis periòde que lo mot occitan, a la fin dau sègle XV. Totei dos venguèron dau latin.
Remarca 2 — Lo mot occitan mage prenguèt tanben lei sens de “sabent de l’Iran ancian” puei de “masc, brueis”. Aqueste darrier sens coneis de variantas niçardas popularas, fòrça italianizadas, coma mago au masculin (“masc, brueis”) e maga au femenin (“masca, brueissa”). Lo CLO a prepausat un doblet, lo mage o lo mague... Per parlar dei personatges de l’evangèli, en tot cas, la tradicion occitana impausa puslèu la forma mage.
Remarca 2 — Lo mot occitan mage prenguèt tanben lei sens de “sabent de l’Iran ancian” puei de “masc, brueis”. Aqueste darrier sens coneis de variantas niçardas popularas, fòrça italianizadas, coma mago au masculin (“masc, brueis”) e maga au femenin (“masca, brueissa”). Lo CLO a prepausat un doblet, lo mage o lo mague... Per parlar dei personatges de l’evangèli, en tot cas, la tradicion occitana impausa puslèu la forma mage.
Aquelei mages que venguèron veire lo nenon Jèsus a Betelèm lei coneissèm gaire. Se’n parla ren que dins un sol evangèli, aqueu de Sant Matieu, amb ben pauc de detalhs. Matieu lei presenta solament coma de “mages de l’èst” o “de l’orient”, dins la version grèga originària, escriu: “mágoi apò anatolõn / μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν”. Mai aqueu tèxt religiós ditz pas que foguèron de “reis”, ni que foguèron “tres”, ni solament lei noms qu’avián...
Pendent lei sègles seguents, lei gents dau pòble e lei sabents de la glèisa desvolopèron de legendas e de subreinterpretacions. Inventèron de detalhs contestables. Transformèron lei “mages” en “reis mages”. Fixèron son nombre a tres o a dotze, depend dei país. Aicí en Euròpa es lo nombre de tres que domina. E apareguèron tres noms a l’Edat Mejana. Lo diccionari de Mistral nos en fornís lei formas occitanas modèrnas.
— Gaspar, en latin medievau Gaspar, Gasparus, Caspar, Casparus. Es un nom qu’a pas d’etimologia clara e qu’a recebut un molon d’interpretacions incertanas. D’unei li an cercat una origina persana que significariá “gardian dau tresaur” o “resplendent”.
— Marchion, en occitan ancian Melchion, en latin medievau Melchior. S’es agut pensat que vendriá de l’ebrieu Malki’or “mon rei es lutz”.
— Bautesar, en latin medievau Balthasar, Baltasar, Baltassar. Trobam en grèc ancian lo nom onorific Baltásar/Βαλτάσαρ o Balthásar/Βαλθάσαρ, mai s’aplicava pas encara au mage de l’evangèli, designava d’autrei personatges importants dau Pròche Orient antic. Vendriá d’una lenga semitica antica —l’ebrieu o l’aramèu— e significariá “[lo dieu] Bel protegís la vida dau rei”.
— Marchion, en occitan ancian Melchion, en latin medievau Melchior. S’es agut pensat que vendriá de l’ebrieu Malki’or “mon rei es lutz”.
— Bautesar, en latin medievau Balthasar, Baltasar, Baltassar. Trobam en grèc ancian lo nom onorific Baltásar/Βαλτάσαρ o Balthásar/Βαλθάσαρ, mai s’aplicava pas encara au mage de l’evangèli, designava d’autrei personatges importants dau Pròche Orient antic. Vendriá d’una lenga semitica antica —l’ebrieu o l’aramèu— e significariá “[lo dieu] Bel protegís la vida dau rei”.
Ben pus recentament dins l’istòria, lei celèbrei senhors dei Bauç, en Provença, revendiquèron una filiacion amb lo rei mage Bautesar e arborèron lo famós crit de guèrra “A l’azard, Bautesar!”
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
https://oc.wikipedia.org/wiki/Melquiòr_Bartés
/Users/gerardloison/Desktop/melchior.JPG
#9 Quiò, en lo vòste gascon locau de Perpinhan, solide... Que baishi lo cap arrespectuosament.
#7 Remarca, que'm sovieni lo men pair-bon que disè agahar en plaça de gahar, aurós en plaça de urós, blau en plaça de blu, rangier en plaça de rèn, lugar en lòc de lugran, quasern en loc de caièr e pagina en lòc de paja. Que's devè agí's deu medish pair-bon. Qu'èm cosins, probable.
#7 Interessant, totun guaire plausible.
#5#6 En gascon qu'ei Gaspar, Marchion e Bautesar, atau que disèva lo men pairbon, dens lo son grop locau de felibres correspondents de l'Escòla Gaston Febus.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari