Qué vòl dire lo niilisme? Aquí un tèma dels complicats. Per respondre a aquesta prumièra question prepause, coma es de costuma en cò de d’unes filosòfs que i a, d’agachar l’etimologia. Lo niilisme proven dau latin nihil. D’ont proven nihil? Sabèm pas gaire. Mas podèm n’inferir una etimologia possibla: ne-hilum*, l’abséncia o negacion de hilum. Lo hilum, hile en francés, es un tèrme anatomic que representa una “una courbe fermée entourant le pédicule (l’ensemble des nerfs, lymphatique, vaisseaux sanguins, etc. ) à l’entrée d’un organe”, lo hilum pel latins a l’origina èra lo pichon ponch negre sus una fava, l’idèa es de dire qu’es lo pichon daquòs religava una partida d’un organa vitau a la rèsta de l’organisme. Es un pichon pas-res que nos fai dire que la vida “ten pas qu’a un fil”. Lo ni-hil, donc, es la destruccion, la negacion dau hilum, dau pas gaire que nos religa a quicòm mai e que nos permet de viure, de subreviure, d’èstre çò que sèm. Antau lo niilisme seriá l’ideologia que considèra que cau n’acabar amb tot hilum au fons, que cau copar totes los “fils” que supausadament nos mantenon dins l’esclavatge, dins la somission politica a l’estat, a Dieu, a tot, que cau copar tot çò pòt religar a quicòm mai que nòstre poder d’existir e d’èstre liure.
 
Lo tèxte qu’ai presentat d’Anacharsis Cloots la darrièra fes, entendiá antau lo niilisme republican francés coma la volontat de netejar l’estat de tota referéncia a quana esperitualitat o quana transcendéncia que siá. Un poder blos d’organizar la vida, la comunautat nacionala, sens referéncia a quicòm mai qu’ela meteissa dins la gestion dels afaires publics, mas lo culte robespierrista de “l’Èsser Suprèm” temptativa d’associar lo republicanisme francés a una forma d’esperitualitat laïca compatibla amb las costumas de la França de l’epòca, lo laissèt pas passar.
 
D’autre caire, es un topos de la critica de la Revolucion en França que de i ramentar son abséncia aparenta de consideracion dau passat e son niilisme baug. Tota la critica “conservatritz” dau movement revolucionari, de Burke a Arendt, en passar per Hegel i tòrna dire çò meteis[1]: que de voler fondar una societat en partent de zèro, sus pas res que lo simple acte de fondacion, guidat per una abans-gàrdia esclairada, aquò’s un projècte completament fòu e vodat a la pièger de las falhidas, una violéncia absoluda que se consuma ela meteissa dins un grand incèndi politic.
 
Ça que la tombarai pas dirèctament d’acòrdi amb aquesta critica. La prumièra rason es qu’emai se la Revolucion es un fenomèn complèxe, internacionau, amb de multiplas facetas, se i pòt pas condamnar l’extraordinari vam popular que contunha encara d’inspirar las revolucions dau mond entièr dins son ànsia democratica universala per la libertat. Solide, las revolucions falhisson totjorn un pauc, mas d’unas que i a falhisson melhor que d’autras. E la Revolucion francesa falhiguèt pas simplament amb la venguda dau Primièr Empèri, encara qu’en França aqueste episòdi siá encara l’objècte d’una nostalgia nacionalista de la Grandeur, falhiguèt tre la debuta, tre passada la Terror, coma lo diguère lo darrièr còp. A partir dau Directòri, la Revolucion èra ja venguda un mitologia per ela meteissa, una legenda nacionala e pas mai una politica reala e sociala en quèsta d’un progrès uman.
 
Es per aquò que vòle pas tombar d’acòrdi tròp d’ora amb la critica “conservatritz” qu’insistís sus la violéncia destructritz dels Revolucionaris, per amor que la Revolucion dins los prumière tempses, èra tanben un grand moment de politica, de 1789 a 1793, un d’aqueles escasses moments ont un pòble, un demos se sasís d’el meteis e existís politicament. Moment pro rares dins l’istòria de l’umanitat, moments que son totjorn esvanescents e promptes a èstre avalits per las fòrças contràrias, intèrnas o extèrnas. Criticarai donc pas la Revolucion “en blòc”, per amor que la crese mai que jamai necessària dins la França actuala. Enfin, tot aquò per dire que lo niilisme republican defendut per Cloots pòt encara aver son ora de glòria e de legitimitat: dau passat fagam taula rasa!, uòi mai que jamai dins la cinquena monarquia republicana venguda bauja d’autoritarisme jupiterenc, aquò fai mestièr d’o dire. Mas o cau pas dire coma que siá, e de quana manièra que siá.
 
Es aquí que prepause un segond argument, que me metriá mai d’acòrdi amb cèrts critics classics de la Revolucion, Arendt o Hegel per exemple. Çò que me fai critic amb la pensada dels revolucionaris d’aquel temps es qu’aquela fam de destruccion, de niilisme, de volontat de copar totes los fils amb lo passat es estada d’un latz mau pensada e d’autre latz pas pro radicala, pas pro niilista: d’un latz es pas jamai estada dau tot democratica au sens contemporanèu dau tèrme, incluent una decision majoritària dau pòble, d’un demos conscient e educat, e de l’autre es pas jamai estat pro niilista, per amor que la França e son territòri tau coma èra a aquel temps, èra plan la resulta d’un passat monarquic e de conquèsta militària violenta que la borgesiá e lo nòu poder estatau negarà pas jamai, au mesprètz dels pòbles e de las culturas que la compausava. De fach, an pas copat totes los fils, solament los que los arrengava plan.
 
Sabèm totes per exemple que lo descopatge territoriau francés sembla au descopatge pòstcoloniau d’Africa, o aquel dels Estats Units. Es lo quite imatge dau racionalisme politic radicau de la pensada revolucionària, volent copar lo fil que religava lo temps au passat de l’òrre Ancian Regime, las “Províncias”, per la remplaçar per una organizacion mai “racionala” e non identitària, los despartaments, representant lo pòble sobeiran, a París pr’aquò. Es en nom d’aquela volontat de destruire çò que faguèt lo país dins sa carn e son istòria infama d’inegalitat feudala, qu’introdusiguèron una nòva cultura de la Rason ont l’identitat territoriala veniá simplament geografica, a partir de las montanhas, o dels noms dels rius, sens possibilitat de s’identificar als pichons “païses” o las òrras “Províncias” dau passat aunit: tota consideracion istorica, ramentant l’esclavatge d’a passat temps o l’irracionalitat d’un estacament afectiu a una tèrra, deviá desaparéisser de l’espaci politic.
 
Sol deviá existir d’un caire l’individú politic racionau, lo Ciutadan absolut e sens estaca, e de l’autre, l’estat universau que garantissiá la siá Libertat civila en nom de l’Egalitat, ges de referéncia au passat, a l’istòria, a la comunautat concrèta de sos escambis e de sa vida, a la carn viva de son territòri. Enfin, se deviá negar tota forma de pensada de la “diferéncia” si que de non de biais privat, intim au limit dau vergonhós o de son envèrs, la fiertat regionala e chauvina. Aquela istòria es encara la nòstra, e aquò duscas a la reforma territoriala de 2016, que levat per Normandia o Picardia, au prètz pr’aquò d’una mutilacion onomastica de las bèlas, cap de region dau territòria nacionau coneguèt pas una reconoissença de son istoricitat o de sa cultura coma critèri fondamentau per se definir, lo cas se tòrna presentar uòi en Bretanha, e dins d’unas regions que i a de  l’espaci occitan...
 
D’un autre costat, lo niilisme institucionau francés, segur, s’es manifestat de biais esplendid per la question de la lenga. Es aquí que me permete d’interpretar d’aquel biais lo títol dau rapòrt Grégoire dau 4 de junh de 1794, de sinistra memòria: Rapport sur la nécessité et les moyens d’anéantir les patois et d’universaliser l’usage de la langue française. Solide, conoissèm dempuòi lo libre de Certeau, Julia e Revel[2], lo fondament plan ambigú d’aquel desir de saber, sempre correlativa, coma nos o aprenguèt Michel Foucault, d’un poder, constituent au fons un moment essenciau dau rapòrt dels franceses a sas lengas dichas “regionalas”. Mas insistisse per dire que lo niilisme republican se i manifèsta amb evidéncia, puòi que se tracta ben d’anéantir es a dire d’aniquilar, de reduire au nihil los òrres idiòmas que venon contradire l’ideologia oficiala dau pòble sobeiran, unic e unenc, es a dire de color unifòrme dins sa lenga, uniformitat pensada coma condicion necessària a son Egalitat. Tòrne pas sus las confusions semanticas e politicament dramaticas entre egalitat politica e uniformitat culturala, l’identifiacion catastrofica de la necessitat d’una lenga comuna a l’imposicion autoritària d’una lenga unica, aquò, los istorians e los lingüistas va explicarián melhor que non pas ieu.
 
Çò que m’interessa es la correlacion que se i vei entre d’un caire lo niilisme, l’anéantissement de las lengas rebèlas au discors ideologic nacionau, excluadas e escampadas sus la talvèra d’una istòria ont sa sola libertat serà d’esperar la mòrt jols dobles còps de l’interès dau mercat nacionau d’en prumièr (s. XIX e prumièra mitat dau s. XX), e de la globalizacion de l’economia liberala de l’autre (segonda mitat dau sègle XX e benlèu XXI?); correlat au niilisme, donc, i a l’universalisme, la granda fiertat d’aquela republica, e de sa lenga a pretencion d’universalitat. Lo fach merita d’èstre notat. Aquela enquèsta pren donc la forma d’un questionari mandat lo 13 d’agost de 1790, une série de questions relatives au patois et aux mœurs des gens de la campagnes. Se i demanda als notables locals de fornir d’entresenhas suls pateses, sus las lengas e las mors dau pòble. Comentant lo questionari, los autors de l’estudi citat escrivon: “L’idée patriote d’une langue unique passe par une circulation préliminaire chez les Amis de la Constitution, clerc et clients provinciaux susceptibles de faire sortir les résistances cachées dans la nuit des campagnes, de fournir un matériau et des preuves aux vues de Grégoire, et d’être enrôlés dans son grand dessein”.
 
L’idiòma regionau ven l’objècte presat d’una volontat de saber, un moviment de “curiositépréservatrice” que faguèt d’el “l’objècte mòrt” d’un passat avalit, la relica d’un temps ancian, d’ancianas mors, un patrimòni carit, dau moment que demòra politicament mut e desqualificat per las valors de progrès e de libertat dau present. Per se donar una idèa dau clima de l’epòca, una crida de la Convencion Nacionala au Pòble Francés – 16 prairial de l’an II (1793) s’amerita tot entièra d’èstre aquí citada:
   
La correlacion niilisme-universalisme es pas tant estonanta, e es au fondament de la critica principala de l’universalisme de la part dels estudis “decolonials” actuals. L’universalitat proclamada de las valors es en realitat l’universalitat d’una volontat de saber, la d’un subjècte sobeiran e coloniau (la nacion francesa) que se realiza coma l’expression d’un poder niilista (la republica), de que lo sieu besonh es d’arrasar lo passat, las identitats, los territòris que compausan son empèri, per fin de se perennizar coma tau. La França de la borgesiá revolucionària, per existir, aguèt donc de copar totes los fils que la podián religar a d’autras recits, d’autras istòrias e d’autras identitats que las qu’ela voliá racontar: aviá d’aniquilar las lengas e los territòris que portavan au sieu dintre tot un univèrs d’escrichs, de cultura, de racontes, de vida, tota la prigondor istorica que rendiá possible l’escritura d’una autra istòria, la reconoissença d’autres pòbles, la construccion d’autras ideologias nacionalas, la realizacion d’autras revolucions. Coma va dison Certeau, Revel e Julia:
   
Mas lo problèma que se pausa au fons es autre. Lo vertadièr problèma es pas d’assenhalar l’adversari. Aquò es estat fach per d’autres, e pro ben. Çò de que vòle parlar desenant es d’analisar la responsa qu’es estada donada collectivament a aquel niilisme republican dempuòi lo temps ont d’autras voses se son un pauc degibesvelhadas de sa torpor istorica, vòle dire dempuòi Mistral, Lafont, e los tres tempses de l’occitanisme. Mas d’aquò, ne parlarai lo còp venent.