Opinion
Los flausons (II)
A Menòrca los fan salats e a Malhòrca sembla qu’an ja desaparegut, del temps que l’extraordinari flauson de las Pitiüsas, que ne soi amorós, es un pastisson doç de la forma de còca redonda e daurada, d’un palm e mièg de diamètre, perfumat amb de menta roja. Dins Greix vermei i altres escrits Joan Castelló i Guasch los remembra coma pròpris de Pascas:
Dins las Rondaies eivissenques del meteis autor trobam la facha (reala) de l’abat Pallarès, lo curat que li agradavan pas los flausons amb de menta roja:
A l’ora d’ara, pr’aquò, son venguts tan famoses que se'n pòt trobar tota l’annada, possiblament en causa del torisme, que ne demanda totjorn, dins l’estiu e dins l’ivèrn. Josep Manuel Piña ne faguèt un article pel magazine del jornal Levante (del 2 de julhet del 2000) que portava per títol Pascua todo el año:
Los flausons malhorquins èran semblables e devián èsser fòrça coneguts, se fasèm cas dels divèrses cançonièrs populars de l’illa, ont se pòt trobar una dotzena de cançons que los mençonan; ne transcriurai un parelh, de las de la costuma pascala de quistar pastissons:
La desaparicion d’aqueles flausons deu èsser recenta, perque la poetessa Maria Antònia Salva los mençona dins qualques vèrses de Llepolies ijoguines (1946), consacrats a la populacion de Binissalem (parçan del Raiguèr):
Miquel Costa i Llobera (1854-1922), dins lo poèma De l’agre de la terra, los mençona tanben:
E l’abat Alcover ne parla en Corema, Setmana Santa e Pasco[7] (1915):
Alavetz vendrián, a la païsanariá, las caramelles[1] e los gotxos de Pasca. Dins la vila, los carnissièrs trairián las taulas plan plenas de carn del costat de fòra la plaça. I aviá ja de flausons e de pastissons dins totas las pastissariás.
Dins las Rondaies eivissenques del meteis autor trobam la facha (reala) de l’abat Pallarès, lo curat que li agradavan pas los flausons amb de menta roja:
Es pas una causa de tot en tot esclarzida encara s’èra plan per de bon que li agradavan pas amb de menta roja, s’èra que li agradavan mai sens, o se foguèt sonque una idèa d’aquel curat fricaudèl, amusant e generós que totes se remembran encara. Mas, cossí que siá, çò del cèrt e segur es que lo dimenge abans Pascas, en aprofechant l’ocasion d’avertir los sieus parroquians de l’abituala vesita pascalalor diguèt:
—Tal jorn, tal autre e tal autre, vos vendrem portar l’asperson. Sabi ja que las gents d’aqueste territòri son pas de margolins e que totes totjorn nos avètz plan recebuts, fòrça plan; mas uèi vos vòli conscients d'una causa: qu’a ieu, los flausons amb de menta roja m’agradan pas[2].
Un còp arribada la data en question, lo curat e son sacristanon se metèron a repartir de pichons pilòts de sal per darrièr la pòrta dels ostals qu’o demandavan, e èran fòrça plan recebuts e òm lor ofrissiá tot plen de manjar e de beure, mas, de flausons, ne vegèron pas cap. Lo dimenge seguent, tornèron sortir amb l’asperson, amb lo meteis resultat. Lo curat ne restèt fòrça enchiprat, mas, en veire çò qu'aviá capitat, al cap d’un an cambièt de tactica:
L’an d’aprèp, lo dimenge abans de Pascas, acabèt son sermon en disent a las gents:
—E ara vos vòli assabentar que ja m’agradan tant los flausons amb de menta roja coma sens.
E mangèt de flausons amb de menta roja e sens menta roja dins gaireben totes los ostals ont portèt son asperson, e dins çò sieu n’i manquèt pas per totes aqueles jorns.
A l’ora d’ara, pr’aquò, son venguts tan famoses que se'n pòt trobar tota l’annada, possiblament en causa del torisme, que ne demanda totjorn, dins l’estiu e dins l’ivèrn. Josep Manuel Piña ne faguèt un article pel magazine del jornal Levante (del 2 de julhet del 2000) que portava per títol Pascua todo el año:
La Pasca florida pòrta a Eivissa lo bon temps, aprèp la pesantor e la densitat brumosa de la Setmana Santa. Aquela transicion entre l’ivèrn —totjorn clement dins l’illa, amb de temperaturas doças e de pluèjas escassas— e la prima —ambaissadoira anticipada de l’estiu caud e luminós— aguèt tradicionalament un element gastronomic que la bonança economica a estendut a tot l’an: lo flauson. Aquel doç requist, elaborat a basa de formatge tendre de feda, uòus, sucre e menta roja, a subreviscut als tempses de duretat economica qu’entraïnèron una economia austèra e de subsisténcia, mas capabla de ne tirar lo mai gròs profièch dels aliments mai basics.
Los flausons malhorquins èran semblables e devián èsser fòrça coneguts, se fasèm cas dels divèrses cançonièrs populars de l’illa, ont se pòt trobar una dotzena de cançons que los mençonan; ne transcriurai un parelh, de las de la costuma pascala de quistar pastissons:
E dins aqueste ostal onèste
se’n va degun felon;
e, s’es pas còca es flauson,
o si que non, es un pastisson,
e un fial de sobrassada,
o un uòu d’aucèl.
Daissatz lo dòl, daissatz lo dòl,
cantarem amb alegria
e anarem totes donar
las Pascas a Maria.
Fadrina, la que donarà,
ongan, flauson o pastisson,
dins un an serà maridada
amb lo fadrin que voldrà[3].
se’n va degun felon;
e, s’es pas còca es flauson,
o si que non, es un pastisson,
e un fial de sobrassada,
o un uòu d’aucèl.
Daissatz lo dòl, daissatz lo dòl,
cantarem amb alegria
e anarem totes donar
las Pascas a Maria.
Fadrina, la que donarà,
ongan, flauson o pastisson,
dins un an serà maridada
amb lo fadrin que voldrà[3].
La desaparicion d’aqueles flausons deu èsser recenta, perque la poetessa Maria Antònia Salva los mençona dins qualques vèrses de Llepolies ijoguines (1946), consacrats a la populacion de Binissalem (parçan del Raiguèr):
Per Nadal la còca bamba,
per Pasca robiòls,
per Totsants seràn bonhetas
que vos diràn: “Arramba, Arramba!”
Ensaïmadas amb talhadas
del melhor carabassat,
quand lo temps serà arribat
de bramatopins e dançadas.
Sèt setmanas escoladas
—quand es lo temps dels cocarròis—,
los flausons, de tan grand gaug,
e las doças formatjadas,
se vos plai, acompanhadas
amb de vin de Binisalem
que sap lo secret suprèm
de far de glòsas[4] reüssidas[5].
per Pasca robiòls,
per Totsants seràn bonhetas
que vos diràn: “Arramba, Arramba!”
Ensaïmadas amb talhadas
del melhor carabassat,
quand lo temps serà arribat
de bramatopins e dançadas.
Sèt setmanas escoladas
—quand es lo temps dels cocarròis—,
los flausons, de tan grand gaug,
e las doças formatjadas,
se vos plai, acompanhadas
amb de vin de Binisalem
que sap lo secret suprèm
de far de glòsas[4] reüssidas[5].
Miquel Costa i Llobera (1854-1922), dins lo poèma De l’agre de la terra, los mençona tanben:
En tot escotant,
Jòrdi comença a destapar
l’ampla panièra,
de ròsas gaireben en boton
n’es enrodada;
per dedins es empilada
de còcas finas,
de flausons e golardiás
a la païsana.[6]
Jòrdi comença a destapar
l’ampla panièra,
de ròsas gaireben en boton
n’es enrodada;
per dedins es empilada
de còcas finas,
de flausons e golardiás
a la païsana.[6]
E l’abat Alcover ne parla en Corema, Setmana Santa e Pasco[7] (1915):
E que ne direm dels flausons? Ara s’es gaireben perdut de ne far; d’autre temps ne fasián pertot, mai que mai a las possessions per ne balhar als messatgièrs e gardians lo jorn de Pascas de vèspre quand se’n van en çò sieu.
Los flausons èran de la meteissa sòrta de pasta que los pastissons, e las fasián en forma de pastisson bas, plan mai redond e sens cobrir. Al dintre i metián un bon culhierat de banhat de fogassó[8] amb d'uòus, de sucre, una pèl de citron raspat e de canèla mòlta, e qu'ane al forn! E aquel banhat se conflava fòrça amb lo còire, e e quitament regolava de còps, e preniá un color jaunós e roge escur, coma de bresca de mèl, que vos asseguri que fasiá salivar.
[1]Caramella es lo nom d'aquel instrument qu'en occitan li disèm calamèla. Caramelles e gotxos son de sòrta de composicions que se cantan per Pascas. Aquí n'avètz mai d'informacion.
[4] Dins las illas Balearas, e recentament endacòm mai, la glòsa es una mena de composicion populara, orala e rimada, normalament improvisada.
[5] Per Nadal la coca bamba, / per a Pasqua robiols, / per Tots-Sants seran bunyols / qui us diran: “Arramba, Arramba!” / Ensaimades amb taiades / del millor carabassat, / quan el temps serà arribat / de ximbombes i ballades. / Set setmanes escolades / —quan és el temps dels cocarrois—, / els flaons, tan alegrois, / i les dolces formatjades, / si vos plau, acompanyades / amb vi de Binisalem / que sap el secret suprem / de fer gloses encertades.
[6] Tot escoltant, / En Jordi va destapant / l’ampla cistella, / de roses quasi en poncella / n’està voltada; / per dedins està estibada / de coques fines, / de flaons i golosines / a lo pagès.
[8] Lo fogassó, en catalan, es una pèça de formatge tendre.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
A LA VILA DEL VENDRELL AL PASTISSO RESENHAT LI DIUEN PA DE PESSIC.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari