Opinion
La restitucion de la paraula: estandardizar o non?
Una paraula es un acte particular d’expression, en utilizant una lenga, dins una situacion donada e a un moment donat. En catalan se ditz una parla, en anglés e en francés se ditz parole.
Una paraula se pòt far dins una varietat estandard o non estandard.
Quand un individú s’exprimís dins una varietat non estandard d’occitan, sa paraula se pòt restituir a l’escrich de doas manieras principalas, segon la natura de la publicacion.
— En occitan estandard.
— En occitan non estandard.
Primiera opcion: restituir la paraula en occitan estandard (pluricentric)
Dins un usatge escrich de massa de l’occitan, tau coma lo volèm desvolopar ara e dins lo futur, òm deu pas exigir qu’un redactor o qu’un corrector sàpian escriure leis innombrablei parlars non estandards. Aquò es una impossibilitat tecnica evidenta.
En règla generala, donc, es completament normau d’adaptar una paraula, qu’es non estandard a l’origina, vèrs una version en occitan estandard quand deu figurar dins un document escrich destinat a un public larg.
Lo fons dau messatge, lo contengut informatiu, es fòrça mai important que la transcripcion de la forma non estandard d’aquela paraula.
L’estandardizacion formala de la paraula, a l’escrich, es un usatge pragmatic e universau, se practica normalament ansin dins lo Mond entier. Se legissètz un jornau italian coma Il Corriere della Sera, la paraula dau testimòni d’un eveniment, e mai s’es en italian non estandard, lo jornalista la restituirà en italian estandard. Se trabalha parier en catalan, en anglés, en francés o en alemand. I a pas de rason de refusar aqueu principi de comunicacion larga en occitan.
Ara, se saup que l’occitan estandard es normalament pluricentric: es concebut per contenir de dialèctes estandardizats que devon restar pròches e coordenats entre elei. Es çò que volián lei grands lingüistas codificaires Loís Alibèrt, Pèire Bèc e Robèrt Lafont. Lo lengadocian servís d’occitan generau, de “delegat”, dins certanei situacions, mai empacha pas l’usatge deis autrei dialèctes. Ai formalizat un fuelh de rota amb sèt dialèctes estandardizats: lemosin, gascon, auvernhat, vivaroaupenc, niçard, provençau e lengadocian.
Dins la question que nos pertòca, idealament, es preferible de far la transcripcion de la paraula non estandard dins un dei sèt dialèctes estandardizats, se la paraula ven d’una region precisa d’Occitània.
Mai cau pas que siá una obligacion absoluda. D’efiech, la fixacion de l’occitan estandard pluricentric es un chantier inacabat, tot lo materiau es pas encara accessible. S’un redactor vòu transcriure una paraula dins lo dialècte estandardizat qu’eu utiliza mai sovent, en luòc dau dialècte estandardizat d’origina, ieu i vesi ges de problèma.
Visquèri una anecdòta d’aquela mena. Un jorn respondèri en provençau a un jornalista que mestrejava solament lo gascon. Aqueu jornalista, donc, restituiguèt ma paraula en la transcrivent en gascon, e en bòn gascon. E pensi que faguèt fòrça ben son trabalh ansin. O auriá pas pogut far, eu, en provençau.
Segonda opcion: restituir la paraula dins sa forma non estandard
Se pòt far una transcripcion menimosa dei formas non estandards de la paraula solament quand lo redactor es competent per far una tala transcripcion. E quand aquò respònd a una necessitat evidenta. Per exemple:
Evitem la quimèra
Se vei que l’occitan estandard (pluricentric) es pas encara completament disponible. Lo cau desvolopar.
Se vei de maniera encara pus evidenta que l’ultralocalisme es gaire capable de restituir un grand nombre de paraulas autenticas. Leis ultralocalistas mestrejan pauc de parlars locaus (e de còps, un ultralocalista mestreja pas realament lo parlar de son ròdol...).
Fan excepcion, benlèu, lei quinze o vint lingüistas que tenon una coneissença solida de la dialectologia occitana; elei, e elei solament, son capables de restituir de paraulas non estandards amb seguretat...
Una paraula se pòt far dins una varietat estandard o non estandard.
Quand un individú s’exprimís dins una varietat non estandard d’occitan, sa paraula se pòt restituir a l’escrich de doas manieras principalas, segon la natura de la publicacion.
— En occitan estandard.
— En occitan non estandard.
Primiera opcion: restituir la paraula en occitan estandard (pluricentric)
Dins un usatge escrich de massa de l’occitan, tau coma lo volèm desvolopar ara e dins lo futur, òm deu pas exigir qu’un redactor o qu’un corrector sàpian escriure leis innombrablei parlars non estandards. Aquò es una impossibilitat tecnica evidenta.
En règla generala, donc, es completament normau d’adaptar una paraula, qu’es non estandard a l’origina, vèrs una version en occitan estandard quand deu figurar dins un document escrich destinat a un public larg.
Lo fons dau messatge, lo contengut informatiu, es fòrça mai important que la transcripcion de la forma non estandard d’aquela paraula.
L’estandardizacion formala de la paraula, a l’escrich, es un usatge pragmatic e universau, se practica normalament ansin dins lo Mond entier. Se legissètz un jornau italian coma Il Corriere della Sera, la paraula dau testimòni d’un eveniment, e mai s’es en italian non estandard, lo jornalista la restituirà en italian estandard. Se trabalha parier en catalan, en anglés, en francés o en alemand. I a pas de rason de refusar aqueu principi de comunicacion larga en occitan.
Ara, se saup que l’occitan estandard es normalament pluricentric: es concebut per contenir de dialèctes estandardizats que devon restar pròches e coordenats entre elei. Es çò que volián lei grands lingüistas codificaires Loís Alibèrt, Pèire Bèc e Robèrt Lafont. Lo lengadocian servís d’occitan generau, de “delegat”, dins certanei situacions, mai empacha pas l’usatge deis autrei dialèctes. Ai formalizat un fuelh de rota amb sèt dialèctes estandardizats: lemosin, gascon, auvernhat, vivaroaupenc, niçard, provençau e lengadocian.
Dins la question que nos pertòca, idealament, es preferible de far la transcripcion de la paraula non estandard dins un dei sèt dialèctes estandardizats, se la paraula ven d’una region precisa d’Occitània.
Mai cau pas que siá una obligacion absoluda. D’efiech, la fixacion de l’occitan estandard pluricentric es un chantier inacabat, tot lo materiau es pas encara accessible. S’un redactor vòu transcriure una paraula dins lo dialècte estandardizat qu’eu utiliza mai sovent, en luòc dau dialècte estandardizat d’origina, ieu i vesi ges de problèma.
Visquèri una anecdòta d’aquela mena. Un jorn respondèri en provençau a un jornalista que mestrejava solament lo gascon. Aqueu jornalista, donc, restituiguèt ma paraula en la transcrivent en gascon, e en bòn gascon. E pensi que faguèt fòrça ben son trabalh ansin. O auriá pas pogut far, eu, en provençau.
Segonda opcion: restituir la paraula dins sa forma non estandard
Se pòt far una transcripcion menimosa dei formas non estandards de la paraula solament quand lo redactor es competent per far una tala transcripcion. E quand aquò respònd a una necessitat evidenta. Per exemple:
— Dins un estudi de dialectologia, es clar qu’es necessari, fondamentau, d’aver una transcripcion tras que fidèla au parlar d’origina dau locutor. Segon lei besonhs scientifics de l’estudi, se pòt recórrer a una transcripcion en ortografia classica (en respectant lo parlar locau) o en alfabet fonetic.
— Dins un document globalament escrich dins una varietat non estandard, se compren ben que la paraula d’origina siá pas estandardizada.
— Dins un document estandardizat, de còps, se cèrca de reproduire un efiech estilistic o literari que jòga precisament sus una forma non estandard dins la paraula restituida.
— Quand lo redactor, a causa dau sosdevolopament institucionau de nòstra lenga, pòt pas accedir encara facilament a l’occitan estandard, es clar que li podèm pas demandar d’estandardizar la paraula d’origina. Un còp de mai, se pausa la question de la capacitat dau redactor de restituir —o non— lo parlar de despart.
— Dins un document globalament escrich dins una varietat non estandard, se compren ben que la paraula d’origina siá pas estandardizada.
— Dins un document estandardizat, de còps, se cèrca de reproduire un efiech estilistic o literari que jòga precisament sus una forma non estandard dins la paraula restituida.
— Quand lo redactor, a causa dau sosdevolopament institucionau de nòstra lenga, pòt pas accedir encara facilament a l’occitan estandard, es clar que li podèm pas demandar d’estandardizar la paraula d’origina. Un còp de mai, se pausa la question de la capacitat dau redactor de restituir —o non— lo parlar de despart.
Evitem la quimèra
Se vei que l’occitan estandard (pluricentric) es pas encara completament disponible. Lo cau desvolopar.
Se vei de maniera encara pus evidenta que l’ultralocalisme es gaire capable de restituir un grand nombre de paraulas autenticas. Leis ultralocalistas mestrejan pauc de parlars locaus (e de còps, un ultralocalista mestreja pas realament lo parlar de son ròdol...).
Fan excepcion, benlèu, lei quinze o vint lingüistas que tenon una coneissença solida de la dialectologia occitana; elei, e elei solament, son capables de restituir de paraulas non estandards amb seguretat...
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Avan un estandard ouvirnhat flexible. Cò'i dire que poudan / pouden accipta duoi formos coumo véni d'hou faire quand sou counegudos dién li quatre departoments e miej que parlou l'ouvirnhat.
I o un counsensus generau per escrìure-O la finalo feminino.
I o un counsensus per limita lou mot "oiseau" - lou mai variat - à sas duoi formos counegudos de toùti : l'ouzèl (l'ougèl) e l'oucèl.
Demoro de sabër coumo escrìure al finalo de la segoundo persouno del plurau : parla, fazé ? parlat, fazet ? ou parlaz, fazez ?
Pel moument cadu fo coumo vòu, nous coumprendån.
Recentomen l'idèio del paire Jean Delaigue d'utiisa å per un sou entremiej A e O tounique es ressourtïdo, ço que fai bi l'afaire di Cantalians que dizou "parlån, dizån, fazån" e pas "parlan, dizan, fazan" coumo en Auvërnho de l'uba.
Lou counsensus s'es fat també per escrìure Auvernho / Auvërnho, coumo que siajo amm' AU. Acò's uo councessiou grafico à la formo franceso qu'o paregut necessàrio per evita de formo trop noumbrousos coumo Oubernho, Eùvarnho, Oüvirnho....
Uno tradiciou permanento es d'escrìure certan G dién de mots ounde lou L intervoucalique passo à G.
En Louzèro hou fau sistematicomen. En ouvirnhat coumu acò se fai mai parcimouniousomen.
Li Velaiencs notou pas en generau li L intervoucaliques que fau passa à V ou a R : la tàra, la couvour, l'òra (la taulo, la coulour, l'ougo)
L'anciô hr de l'arroundissoment de Sant-Flour, li gents volou l'escrìure R coumo l'èro rampelat, ço qu'es uno errour de linguistico foundamentalomen mas acò s'es decidat coumo acò.
En fait per se faire entendre hou fau per escrit dién gaire de mots : nart, -o (nalt -o).
Enfi lou counsensus s'es fat coumo avan dït soubre Auvernho mas també Auvernhat mas la lingo es l'Ouvirnhat, e se parlo d'uno formo ouvirnhato.
Lou ë emplegat per forços autours anciôs per nouta lou E entremié [e] e [i] s'escrìu Ë per counsensus generau d'eitont que se prounoùncio [œ] en nord-ouvirnhat mas qu'aquel [œ] jounto quage toujour ammé lou mièj [i] del sud ouvirnhat e del velaienc.
Dounc, bë, vë, lou sër....
Per de razous afectivo e uno pratico anciano dién lou Cantau e la Hte Loire se toulèro la grafìo "bi" :
A-bi, O-bi, O bi cregut que...
La grafìo uein es remplaçado per œi quand acò jounto ammé la prounounciaciou : la nœit, la plœjo...
Per ma part acò me parèis incouherent amm' l'acuei, lou recuei que gardou lour ourtougràfio. Ourio preferat coumo al sègle XVIII lei formos almen couherento "la nueyt, l'acuey, lou recuey".
Se parli en ouvirnhat à moun medici me respound en ouvirnhat
Se li parli en occitañol me respound en francés amai quand entend la fraso e me damondo "C'est du catalan ?"
- non c'est de l'occitan prétendument central
- Eh bé ! qu'ils se le gardent ! On dirait de l'espagnol avec tous ces S à la fin des mots !
#122 non sèi pas se soi per vos d'aqueths qui arrevendican la loa libertat de pensada totun en tots cas jo ne vasoi pas en Gasconha e non voi pas atomizar arren se qui seré estat amassat naturaument. Que crei a la necessitat d'ahíger los parlars occitano-romans au mei har, pr'aquò shens desnaturà'us en ac hant.
#123 desencusatz me estar / èster qu’aurí devut díser
Entà devisar suu gascon, provençau, inuktitut, bulgar o soaheli, que cau aver d’aquestas lencos/dialèctes/parlars ua coneishença mei que livresca, banhar-s’i sovent e ne pas abeurà’s en ua hont e sonque.
Òm que’s pòt demandar los chivaus quantas an de dents, e cercar la responsa en la Bíblia, o a l’escuderia mei au ras.
Òm que pòt estimar Platon e s’estimar mei la vertat, admirar Omèr e l’arcastar un vèrs feblòt.
L’autoritat ne vien pas d’on ètz vadut, qu’ei acordada a’u qui ditz causas veraias (o au mensh qui cèrca aunèstament la vertat), e denegada a’u qui ditz peguessas (e ne las vòu pas corregir).
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari