Cars escolans,

Vos demandatz de còps que i a perqué ai aprés l'occitan. Cresi qu'es ora de vos respòndre, e coma pendent lo cors me'n manca sovent lo temps, o farai aicí.

Tot comencèt lo primier de març de 1982. Mon paire, foncionari de la Pòsta, nos aviá fach arribar en Corsega, e aquí, lèu-lèu, m'avisèri que se i parlava una autra lenga que lo francés, lo còrse. Ausissiáu d'adultes que s'exprimissián naturalament en aquela lenga, e compreniáu pas perqué leis enfants de mon temps la parlavan gaire, ni perqué s'ensenhava pas pertot normalament la lenga de l'illa. De segur, a 8 ans e mieg, aviáu pas leis idèas tan claras coma uei, mai pauc a cha pauc la situacion curiosa d'aquela tèrra entre doas lengas me forcèt de me pausar, a ieu que non coneissiáu que lo francés, aquelei questions. E me siguèt de mai en mai normau de considerar qu'èra legitim de parlar, d'ensenhar e de far viure la lenga d'un territòri.

Per ansin, comencèri de m'interessar a la diversitat dei culturas umanas. Per exemple, après un an passat en Quebèc, entamenèri l'estudi de la lenga deis inuits, l'inuktitut, a París, dins una escòla, l'INALCO, onte s'estúdia lei lengas pauc ensenhadas autra part. Me pivelèt aquela cultura qu'aviá sauput resistir a de condicions de subrevivéncia extrèmas, e m'esmoguèt e mai m'indignèt lo biais que lei canadencs d'origina europèa leis avián vougut assimilar e destruire. Avián quitat seis iglós, e mai lo govèrn de Canadà aviá cercat de separar leis enfants de sei familhas.

Tot aquò me menèt a chifrar sus la maniera que leis estats assajan d'uniformizar sei territòris e sei pòbles. Pichon, cresiáu que s'èra totjorn parlat francés en França, après la fin dau gallés e la conquista romana, e que meis ancessors ciutadans espanhòus parlavan en consequéncia espanhòu. Mai m'avisèri que non, parlavan catalan, sota la forma malhorquina. E au fieu deis ans, finiguèri que saupèri que meis ancessors ciutadans francés parlavan, elei, occitan. Alora comprenguèri que m'avián escondut una partida de mon istòria personala, e aquò me pareguèt una granda injustícia, a ieu qu'aviáu totjorn vougut aprene.

E vos dirai que lo sentiment d'injustícia creissèt amb lo temps. Comprenguèri primier que la cultura occitana èra estada victima de l'intolerància religiosa: au sègle XIII, au còr d'Occitània, la volontat catolica romana d'eliminar una fe particulara, lo catarisme, provoquèt l'invasion dau territòri e lo declin d'una civilizacion que pasmens èra estada gloriosa amb la poesia dei trobadors, que l'admirava entre d'autres lo poèta italian Dante. Quauquei sègles puei, s'umiliava leis escolans qu'avián lo malaür de parlar occitan a l'escòla, e lei paires e maires o acceptavan, persuadits qu'èra un progrès d'abandonar sa lenga per lo francés. Pensavan d'efiech qu'ansin avançarián dins l'escala sociala, perque lo francés èra ja la lenga dau poder. Mai quin progrès vesètz de pèrdre sa cultura?

Ai adonc aprés l'occitan, es una lenga mieuna coma la voudriáu pereu lenga vòstra, e gràcias a l'occitan frequenti de solideis amistats, de catalan·a·s se vòlon assabentar de la lenga pròcha de la sieuna, pòdi legir de tèxtes e escotar de musica que ne'n coneisseriáu ren se visquèssi solament en francés.

E aimi mai lo país onte rèsti perque compreni mielhs son istòria e perque l'occitan, maugrat sei malastres, es la lenga d'aicí.