Opinion
Los flausons (III)
De Santanyí (Migjorn[1]) es aquel provèrbi popular: “Ni fornada de flaons, ni hort de melicotons”[2], e fa referéncia a la pauca durada d’aquelas fruchas e a l’escassa rendabilitat economica dels pastissons, circonstància que poiriá aver provocat la siá desaparicion. S’agís, i a pas de dobte, d’una pèrda deplorabla, mas benlèu avèm encara temps de los poder recuperar, per çò qu’es segur que i aurà encara de fornièrs que los auràn coneguts, de gents atjadas que ne saupràn far.
En Empordan lor dison flaones e son farcits de crèma. Dins lo parçan vesin de Garrotxa ne fasián tanben, mas an desaparegut a l’ora d’ara, e en Andòrra sembla qu’an desaparegut tanben los flacons. A Barcelona èran pas tanpauc desconeguts, coma podèm legir en la relacion de viandas que serviguèron a Rafael d’Amat i Cortada lo 13 de mai de 1807 e qu’enumèra dins son Calaix de sastre[3]:
Lo trobam dins lo roman Lo comte pelegrí, reculhit per Marià Aguiló al sègle XIX:
Lo pastissièr e poèta J. V. Foix, de son costat, los mençona dins sa poesia Si jo fos marxant a Prades, còsta a d’autras lecariás; ne portarem qualques vèrses:
Totes los flausons son pas exactament parièrs. N’i a de divèrsas manièras. Ça que la, en defòra de qualque cas isolat, coma las flaones d'Empordan (farcidas amb de crèma) l’ingredient basic es generalament lo brossat o lo formatge fresc. Es totjorn estat aital, segurament, per çò que sus la recèpta mai anciana que ne dispausam, del Libre del coch, podèm veire que d’aquel temps los fasián ja amb aqueles derivats del lach. En la siá composicion dintravan d’aromatizants coma lo balme (ingredient indispensable de l’actual flaó de las Pitiüsas) o la canèla, qu’a Morella es obligatòria. Ramon Llull los mençona dins lo Llibre d’Evast e Blaquerna e Francesc Eiximenis dins lo Terç del crestià, çò que mena a pensar qu’a l’Edat Mejana devián d’èsser plan coneguts; Blaquerna se’n mangèt un que li aviá donat sa maire:
Son de sucrariás de prima, qu’es la sason de l’an que las fedas fan mai de lach. Als Païses Catalans son tipics de Pascas e en Roergue de Carnaval, encara que, en una mendre quantitat, sòrton tanben a taula pendent la rèsta de l’an. Una cançon populara menorquina fa aital:
Los flausons menorquins se pòdon pas manjar pendent la Quaresma per çò que entre los sieus ingredients i apareis lo lard. La dicha populara nos o remembra: “Sant Benet flaons no pot menjar; Sant Marc no pot dejunar”[9] (Sant Beneset es lo 21 de març e tomba totjorn dins la Quaresma, e Sant Marc es lo 25 d’abril, après Pascas). Son unes pastissons fòrça corrents, en volent dire que se pòdon trobar facilament dins las pastissariás; per exprimir qu’es mai apreciabla l’utilitat que la pompa, los menorquins an aqueste autre provèrbi: “Ball a ca d’altri i flaons a sa casa”[10].
Los de Roergue s’aprèstan tanben dins qualques vilatges del Causse de Sauvatèrra, del Causse Mejan, de la Cevena Gavaudanesa (tres parçans de Gavaudan), d’Espinosa e de Lodevés (Bas Lengadòc), e devián èsser coneguts en Montpelhierenc puèi que dins lo libre d’Edoard Marsal Dins las carrièiras dau Clapàs, publicat en 1896, i a lo tablèu de costumas Las flausonas, que i apareis una vendeira ambulanta amb dos panièrs al braç que crida aital: “Tastez, tastez, tot caud! Avèm de flausonetas totas caudetas!”
Son tanben una doçor corrent dins d’autres païses: dins la region italiana de l’Abruç es fòrça tipic lo fiadone de Pasca, fach amb de brossat o amb de pecorino fresc; en Calàbria fan lo fragune, qu’es un pastisson salat, amb de brossat e de salsissòt sec; en Corsega fan amb de brocciu de cabra lo fiadone o fladène, fòrça semblable al flaó eivissenc; e las flaounes chipriòtas (φλαούνες) son de panadas sucradas de brossat, semblablas a las de Morella, una lecariá que, coma pel cas de las d’aquela vila, sòl venir a taula per las fèstas de Pascas.
Lo mot flauson es de raiç germanica, la meteissa que la del flan: totes dos provenon del francic flado (còca, pastisson); nos cal supausar que los pastissons an la meteissa origina, e que, d’ailà estant, s’estendèron pertot, bensai a la casuda de l’empèri roman. En Alemanha actuala fladen (derivat de flado) a lo sens generic de còca e n’i a de fòrça sòrtas, mas a perdut lo formatge, se jamai ne contenguèt.
En Empordan lor dison flaones e son farcits de crèma. Dins lo parçan vesin de Garrotxa ne fasián tanben, mas an desaparegut a l’ora d’ara, e en Andòrra sembla qu’an desaparegut tanben los flacons. A Barcelona èran pas tanpauc desconeguts, coma podèm legir en la relacion de viandas que serviguèron a Rafael d’Amat i Cortada lo 13 de mai de 1807 e qu’enumèra dins son Calaix de sastre[3]:
Per çò del dinnar, qu’es de compliment, o dels de simetria de plats e viandas, amb lo curiós ramelet al mièg, a començat a dos o tres oras manca un quart, tot substància e abondància, qu’en res d’aiçò es escàs lo sénher don Anton Amat i de Rocabertí, per çò mai prèst que sòbre de vianda que non que ne manque; en començant per la sopa e l’escudèla de macarrons, l’ola, la galina amb sos ingredients, los capons amb chuc, los capons rostits, lo camp de batalha: la vedèla, lo peis, lo bodin, la panada, lo flauson, la crèma e d’autres dessèrts, amb de vins generoses dins sos polits veires de cristal[4].
Lo trobam dins lo roman Lo comte pelegrí, reculhit per Marià Aguiló al sègle XIX:
De servents portavan de plats
amb de gals e capons rostits,
d’autras amb de còcas mauradas,
e amb de flausons e confits[5].
amb de gals e capons rostits,
d’autras amb de còcas mauradas,
e amb de flausons e confits[5].
Lo pastissièr e poèta J. V. Foix, de son costat, los mençona dins sa poesia Si jo fos marxant a Prades, còsta a d’autras lecariás; ne portarem qualques vèrses:
Se foguèsse pancossièr dels fraires,
als entorns de Riells,
coiriái de fogassas caras
pro farcidas de mèls rars,
e pinhonats a crivèls.
Vendriái far dançamanetas,
e a emplir la pòst, de puntetas,
de flausons e de crespèls[6].
als entorns de Riells,
coiriái de fogassas caras
pro farcidas de mèls rars,
e pinhonats a crivèls.
Vendriái far dançamanetas,
e a emplir la pòst, de puntetas,
de flausons e de crespèls[6].
Totes los flausons son pas exactament parièrs. N’i a de divèrsas manièras. Ça que la, en defòra de qualque cas isolat, coma las flaones d'Empordan (farcidas amb de crèma) l’ingredient basic es generalament lo brossat o lo formatge fresc. Es totjorn estat aital, segurament, per çò que sus la recèpta mai anciana que ne dispausam, del Libre del coch, podèm veire que d’aquel temps los fasián ja amb aqueles derivats del lach. En la siá composicion dintravan d’aromatizants coma lo balme (ingredient indispensable de l’actual flaó de las Pitiüsas) o la canèla, qu’a Morella es obligatòria. Ramon Llull los mençona dins lo Llibre d’Evast e Blaquerna e Francesc Eiximenis dins lo Terç del crestià, çò que mena a pensar qu’a l’Edat Mejana devián d’èsser plan coneguts; Blaquerna se’n mangèt un que li aviá donat sa maire:
Un jorn se passèt qu’Aloma donèt a son filh Blaquerna, abans que anèsse a l’escòla de matin, a dejunar de carn rostida, e dempuèi li donèt un flauson que mangèsse e l’escòla, se li veniá l’enveja de manjar. Quand Evast, son paire, o saupèt, reprenguèt en granda manièra a Aloma, e li diguèt que als enfants se deu pas donar a dejunar, de matin, en defòra de pan tan solament, per çò que s’avesen pas a èsser golauds ni lipets, e per tal que pèrdon pas l’enveja de manjar a taula quand es ora de dinnar[7].
Son de sucrariás de prima, qu’es la sason de l’an que las fedas fan mai de lach. Als Païses Catalans son tipics de Pascas e en Roergue de Carnaval, encara que, en una mendre quantitat, sòrton tanben a taula pendent la rèsta de l’an. Una cançon populara menorquina fa aital:
Per Pascas formatjadas,
pels darrièrs jorns flausons;
totas las femnas pichonas
an los òmes bribons[8].
pels darrièrs jorns flausons;
totas las femnas pichonas
an los òmes bribons[8].
Los flausons menorquins se pòdon pas manjar pendent la Quaresma per çò que entre los sieus ingredients i apareis lo lard. La dicha populara nos o remembra: “Sant Benet flaons no pot menjar; Sant Marc no pot dejunar”[9] (Sant Beneset es lo 21 de març e tomba totjorn dins la Quaresma, e Sant Marc es lo 25 d’abril, après Pascas). Son unes pastissons fòrça corrents, en volent dire que se pòdon trobar facilament dins las pastissariás; per exprimir qu’es mai apreciabla l’utilitat que la pompa, los menorquins an aqueste autre provèrbi: “Ball a ca d’altri i flaons a sa casa”[10].
Los de Roergue s’aprèstan tanben dins qualques vilatges del Causse de Sauvatèrra, del Causse Mejan, de la Cevena Gavaudanesa (tres parçans de Gavaudan), d’Espinosa e de Lodevés (Bas Lengadòc), e devián èsser coneguts en Montpelhierenc puèi que dins lo libre d’Edoard Marsal Dins las carrièiras dau Clapàs, publicat en 1896, i a lo tablèu de costumas Las flausonas, que i apareis una vendeira ambulanta amb dos panièrs al braç que crida aital: “Tastez, tastez, tot caud! Avèm de flausonetas totas caudetas!”
Son tanben una doçor corrent dins d’autres païses: dins la region italiana de l’Abruç es fòrça tipic lo fiadone de Pasca, fach amb de brossat o amb de pecorino fresc; en Calàbria fan lo fragune, qu’es un pastisson salat, amb de brossat e de salsissòt sec; en Corsega fan amb de brocciu de cabra lo fiadone o fladène, fòrça semblable al flaó eivissenc; e las flaounes chipriòtas (φλαούνες) son de panadas sucradas de brossat, semblablas a las de Morella, una lecariá que, coma pel cas de las d’aquela vila, sòl venir a taula per las fèstas de Pascas.
Lo mot flauson es de raiç germanica, la meteissa que la del flan: totes dos provenon del francic flado (còca, pastisson); nos cal supausar que los pastissons an la meteissa origina, e que, d’ailà estant, s’estendèron pertot, bensai a la casuda de l’empèri roman. En Alemanha actuala fladen (derivat de flado) a lo sens generic de còca e n’i a de fòrça sòrtas, mas a perdut lo formatge, se jamai ne contenguèt.
[1] Migjorn, lo Miègjorn de l’illa de Malhòrca.
[2] Ni fornada de flausons, ne òrt de persecs.
[3] Informacion dins Wikipèdia sus “Calaix de sastre“
[4] En quant al dinar, sent de compliment, o dels de simetria de plats i viandes, ab lo curiós ramillete al mig, ha començat a dos o tres quarts per les dos, tot ell substància i abundància, que en res d’això és escàs lo senyor don Anton Amat i de Rocabertí, per lo més prest que sòbrie vianda que no que escassègie; començant per la sopa i l’escudella de macarrons, l’olla, la gallina ab sos ingredients, los capons ab suc, los capons rostits, lo camp de batalla: la vedella, lo peix, lo budín, l’empanada, lo flaó, la crema i demés de postres, ab vins generosos en sos polits veires de cristall. Per ne saber mai.
[8] Per a Pasco formatjades, / p’es darrers dies flaons; / totes ses dones petites
tenen ets homos brivons.
tenen ets homos brivons.
[9] Sant Beneset de flausons pòt pas manjar; Sant Marc pòt pas dejunar.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari