Qu’èi parlat mei d’un còp, ja, deu caractèr occitan-gascon deu Baish Ador e de la sua conurbacion Baiona-Anglet-Biàrritz. La revendicacion basca qu’i ei recenta, artificiala e chauvina. Non vau pas repetir ací tots los hèits e arguments ja desvolopats, que’us podètz legir dens los mens articles precedents. Qu’ei aisit de consultar los atlàs lingüistics entà constatar l’occitanitat deu Baish Ador (ALG e ALF).
 
Aqueste còp que prepausi arguments navèths au parat deus recents comentaris sus la manifestacion basquista de las escòlas Ikastola, a Biàrritz, lo 7 de junh de 2019. Los comentaris relevats que son en italic, las meas responsas en roman.
 
— “Lo punt mei polemic: l’apertenéncia d’un territòri a tau o tau nacion [...]. Lo problèma qu’ei que la teoria de la nacion non ei malastrosament pas la medisha segon las nacions. Per exemple segon catalans qu’ei lingüistica (los País Catalans), mentre que la definicion de la nacion basca qu’ei meilèu territoriala (zazpiak bat «sèt en un»).”
 
>> Qu’ei un excellent element de reflexion. Que poirem ahíger que la definicion occitana de la nacion ei tanben lingüistica en generau, segon Robèrt Lafont e Francés Fontan. En tot cas, cada nacion que deu respectar las nacions vesias. Los nacionalistas bascos que deven respectar la nacion occitana e, en particular, la cultura gascona deu Baish Ador. Non ei pas legitim de díser qu’ei ua tèrra basca, sens aver hèit nada consultacion prèvia dab lo movement occitanista-gasconista.
L’installacion de la revendicacion basca en Baish Ador qu’ei estada possibla en profeitar cinicament deu flaquèr de l’occitanisme e, implicitament, en considerar la cultura occitana-gascona coma un sosproduit segondari de la cultura francesa.
Que i a lo ròtle Federiko Krutwig: aqueth intellectuau escur deu nacionalisme basco que pretendèva subordenar tota Gasconha au Bascoat, dens ua grana “Vascònia”, e que negava l’existéncia d’Occitània. Qu’ei clar que los occitans non podèm pas har nada concession a aquera concepcion chauvina e dobtosa de la nacion basca.
En contrast, la definicion occitana de la nacion, segon Fontan o Lafont, que pausa lo critèri objectiu e non imperialista de la lenga entà definir Occitània. Quand disèm que lo Baish Ador ei occitan, non hèm pas nat chauvinisme, qu’enonciam simplament la realitat objectiva de la lenga deu país.
 
— “Arrestatz lo vòste deliri, seriosament... Non èi pas jamei vist nada crotz occitana a Biàrritz qui ei ua vila basca, punt finau. (tèxt originari en francés)
 
>> Aqueste argument praube e violent, redigit en francés quand lo son autor ei capable d’escríver en occitan, que s’autoanulla per la sua indigéncia intellectuala. L’expression autoritària “punt finau” que muisha ua incapacitat d’argumentar suu hons. L’autor d’aqueth argument qu’accèpta visiblament la dominacion deu francés, qu’ei terrorizat e fascinat per la fòrça deu movement basquista e non assumish pas la sua dignitat personala d’occitan-gascon. Segon aqueth comentator, que’s caleré sométer aus mei hòrts, au francistas, puish aus basquistas... E donc que caleré orientar la violéncia exclusivament contra l’occitanisme-gasconisme qui ei lo mei flac dens aqueste ahar (en psicologia, aquera agressivitat contra lo sons hrairs qu’ei lo caïnisme).
 
— “Mes d’ont parlatz?  Ont vivètz? Ètz solide que coneishètz la situacion locala?”
 
>> Que coneishi lo país e quauques abitants.
 
— “Non cau pas conéisher de rèsta la situacion sociolingüistica deu parçan per díser peguesas atau.”
 
>> Un vertadèr especialista de la situacion sociolingüistica deu Baish Ador, se’n hóssetz, non emplegaré pas lo vòste lengatge violent se volosse estar credible e ausible dens lo debat. Que daré arguments dab calma. Qu’ei plan classic e amusant de véser, atau, coma certanas personas qui non saben pas arren de la sociolingüistica invòcan lo mot sociolingüistica entà’s dar un aire seriós. Lo sociolingüista Lluís Aracil qu’ac denoncièc tre los ans 1970. Qu’i èm acostumats...
E ara donc, a prepaus deu terren concret, s’èi dit quauque inexactitud? Que non. Èi dit simpament que l’occitan gascon ei la lenga tradicionala deu Baish Ador, realitat objectiva que degun non contèsta pas. Èi dit tanben que la revendiacion basca e profieita deu flaquèr deus occitanistas, auta realitat observabla que degun non contèsta pas.
 
— “Biàrritz qu’èra sustot gascon dempuish lo sègle 17, ara qu’es sustot francés dab bascofòns qui son dètz còps mei nombrós que non pas los gasconofòns.”
 
>> E situatz ua transicion ipotetica deu basco a l’occitan au sègle 17, a Biàrritz? Que’m semblatz drin imprudent. Los documents qu’indican un usatge de l’occitan hèra mei ancian. Mes rai, imaginem ua estona que l’ipotèsi vòsta e hosse exacta, lo sègle 17 que representaré ua data pro anciana entà afirmar l’occitanitat de Biàrritz (per comparason, los movements catalans, eths, qu’admeten la pèrda de la vila de Binèfar pr’amor que passèc a la lenga aragonesa au sègle 17...).
Tà tornar a la situacion actuala, au nòste sègle 21, se i a ua data deu passatge deu gascon au basco? Que non. Aquera data non existish pas pr’amor que lo gascon e’s parla encara a Biàrritz, uei lo dia. Ua basquizacion emblematica qu’ei en cors, vertat qu’ei, mes non ei pas acabada. Que i a sustot ua francizacion. Tant que demoraràn usatges vius o revendicats de lenga occitana en Baish Ador, lo Baish Ador que restarà occitan. L’arribada militanta d’ua faussa identitat basca au sègle 20 non elimina pas lo hèit que l’occitan gascon i demòra la lenga autoctòna.
 
— “Que’m demandi perqué lo ligam deu sit d’Ací Gasconha qui das ei quasi tot francés. Que pausa questions suu prètzhèit vertadèr de l’associacion.”
 
>> Qu’ei de dòu har que lo sit d’ua associacion occitanista e sia sustot en francés. Mes qu’ei lo problèma generau d’un sarròt d’associacions occitanistas. La valenta associacion Ací Gasconha, qui defend l’occitanitat deu Baish Ador, non ei pas ua excepcion dens l’occitanisme. Se calosse exclúser tots los occitanistas qui hèn servir excessivament lo francés abans l’occitan, non restarén pas fòrça gents... No’s pòt pas contestar la legitimitat ni lo trabalh tenaç d’Ací Gasconha entà que las gents e parlen gascon en Baish Ador.
 
— “Los d’Ací Gasconha que s’estàn a Baiona... qu’ei un classic, mesclar Biàrritz e Baiona... [...] Los d’Ací Gasconha qu’an un locau qui despartishen dab bascos a Anglet ara. Non i a pas nada associacion gascona a Biàrritz, çò’m par.”
 
>> Aquò non ei pas un argument credible. Baiona, Biàrritz e Anglet que forman ua conurbacion continua, compacta e solida, qu’ac sabètz hèra plan. No’s pòt pas afirmar qu’ua associacion ei absenta a Biàrritz pr’amor que lo son locau ei a Baiona o Anglet. Non ei pas seriós. La conurbacion de Baiona-Anglet-Biàrritz que mesura solament dètz quilomètres quand la sola vila de Marselha e mesura vint quilomètres. No’m digóssetz pas que Biàrritz ei “separat” d’Anglet e Baiona...
 
— “Que caleré relativizar lo «territorialisme», ua lenga non ei pas solament un territòri e qu’ei clar qu’èm de mei en mei dens un periòde de desterritorializacion relativa lingüistica, quand non negarí pas que lo territòri ei tostemps important. Mes los limits que son clarament cambiadís au hiu deu temps, ara que’s poiré partejar lo territòri a Biàrritz coma a Baiona dab lo basco, puish que lo basco i a ganhat territòri, aumens dens lo sentiment d’identitat [...].”
 
>> Que i a quate problèmas interessants dens aqueste argument.  
— “Manifestacions comunas tà l’occitan e tau basco que n’i a agut e que n’i aurà encara. Mes non pensi pas que los uns ac ajan d’organizar taus autes.”
 
>> Que soi d’acòrdi. Lo ròtle deus bascos non ei pas d’organizar manifestacions tà l’occitan. Per contra los bascos de las Ikastola que podèvan dialogar dab los occitans entà har ua accion comuna a Biàrritz, puish que saben qu’ei ua vila occitana. Question de cortesia e de respècte.
 
— “Los bascos qu’ajudèn entà apitar ua Calandreta au Bocau. Resultat : los «occitans» non s’i escasón pas pr’amor de la hrèita de parents motivats (1 familha sonque venguda de Bearn, 0 de las Lanas e Baish Ador), quand 20 mainats bocalés estón inscriuts a l’Ikastola entà aprene lo basco. Que’us podèm arcastar hèras causas aus bascos, mes non pas d’ajudar coma cau los gascons quand aquests e vòlen defénder la lor cultura ... e VOLÓSSEN defénder-la!!! Ací qu’avètz lo chepic màger.”
 
>> Que soi d’acòrdi dab la constatacion dolorosa deus hèits. L’occitanisme-gasconisme qu’a un problèma cronic de mobilizacion, d’influéncia e d’impacte. Especialament en comparason dab lo basquisme... Be coneishi coma vos quauques bascos qui aiman la nòsta cultura occitana e qui la vòlen ajudar sincèrament. Aqueths bascos occitanofils be son hòrt simpatics. Mes non amagan pas lo problèma estructurau deu basquisme, qui’s basa sus ua concepcion expansionista de la nacion basca dempuish la pensada escura de Federiko Krutwig.
 
Que suggerishi de tornar legir l’opinion deu militant breton Fabien Lecuyer, “L’amor envasissent de l’autre”, dens Jornalet (16.4.2017): l’autor que conta que conegó quauques militants bascos qui consideravan los occitans coma “inutils”.