Opinion
Los pescajons (II)
Lo Sent Soví es un manuscrit que se’n sèrvan dos exemplars, dins las bibliotècas universitàrias de Valéncia e de Barcelona, respectivament. La recèpta precedenta (crespes) aperten al de Barcelona. La del manuscrit de Valéncia s’es perduda, mas dins l’indèx son mençonats de crespells que devián èsser la meteissa causa. Apareisson tanben dins un nadalet del sègle XV, sonat Qui vol visitar la Verge partera, ab mi deu anar; ne copiarem una partida:
Del meteis sègle son tanben qualques vèrses del gironin Francesc de la Via:
Dins los Païses Catalans la costuma de far de pescajons a desaparegut a l’ora d’ara, levat de qualques luòc de Palhars Sobeiran, Segarra, Priorat, los Pòrts e lo Bas Maestrat, ont encara ne fan. A Morella s’aprèstan a l’estil medieval, fregits amb fòrça òli, e li balhan una forma alongada, del temps que los del Bas Maestrat son puslèu de coquetas fregidas semblablas a las aurelhetas; aquelas coquetas tanben s’apèlan “uòus bufats”, segon los luòcs. En Montsià, los uòus bufats pòdon èsser de crespèls, d’aurelhetas o de bonhetas de vent.
Lai ont s’elabòran tradicionalament e son fòrça abituals es en Occitània. I son apelats crespèls o pescajons (o pascajons), nom, aqueste darrièr, que deriva segurament de Pascas, encara que Coromines, dins El parlar de la Vall d’Aran, ditz que poiriá tanben derivar dirèctament del latin pescatium (peis), de manièra semblabla a la truita d’ous[2] (en occitan moleta), que sautan dins la padena e, per comparason, an pres lo nom de las trochas, que bombisson dins l’aiga. Cossí que siá, lo fach es que son fòrça apreciats, una lecariá que sòl agradar a totes, e per corroborar aquela afirmacion res melhor qu’un provèrbi bearnés: “n’ei pas estar lecapadèra que d’aimar las crespèras”.
Lo felibre carcinòl J. Castelà lor consacrèt de vèrses:
E lo poèta d’Agen Jansemin los mençona dins la poesia Mos sovenirs (1830):
Mai ancians son los vèrses del tolosan Pèire Godolin que còpii seguidament, compreses dins la rejoncha Le ramelet mondin de tres floretas (1638):
Bacus qu’ètz arribat en vila,
Bèla gauta de pescajon,
Les dròlles corren a la fila
Per tastar vòstre cambajon.
Tanben se’n parla dins una cançon peiregòrda de la desnogalhada:
La Glauda es una cançon populara d’Auvèrnhe:
E los trobam tanben dins la sceneta Jos la banièira... (1933), de l’escrivan de Roergue August Benaset; i a un personatge que fa aital:
Son de dessèrts tipics que las gents sòlon far dins per las grandas fèstas e autras jornadas importantas, coma Carnaval, Setmana Santa, Pascas e, sustot, la Candelosa; dins lo libre Gastronomie languedocienne Jacme Cambon escriviá:
En Peiregòrd la costuma èra semblabla, coma ditz l’abat Jòrdi Rocal dins Le vieux Périgord (1926):
Portam-vos coquetas — amb primets crespèls
a dinnar poletas — e puèi estornèls
manjaretz vos d’els — cuèits dins las brasetas
coma volretz sopar.
a dinnar poletas — e puèi estornèls
manjaretz vos d’els — cuèits dins las brasetas
coma volretz sopar.
Del meteis sègle son tanben qualques vèrses del gironin Francesc de la Via:
Jòia d’un rei e flor d’auta semença,
de fe ai granda que ambdui fassam crespèls,
mas tant m’avetz escorruts mos olièrs
que d’òli pur vos pòdi pas pus far valença[1].
de fe ai granda que ambdui fassam crespèls,
mas tant m’avetz escorruts mos olièrs
que d’òli pur vos pòdi pas pus far valença[1].
Dins los Païses Catalans la costuma de far de pescajons a desaparegut a l’ora d’ara, levat de qualques luòc de Palhars Sobeiran, Segarra, Priorat, los Pòrts e lo Bas Maestrat, ont encara ne fan. A Morella s’aprèstan a l’estil medieval, fregits amb fòrça òli, e li balhan una forma alongada, del temps que los del Bas Maestrat son puslèu de coquetas fregidas semblablas a las aurelhetas; aquelas coquetas tanben s’apèlan “uòus bufats”, segon los luòcs. En Montsià, los uòus bufats pòdon èsser de crespèls, d’aurelhetas o de bonhetas de vent.
Lai ont s’elabòran tradicionalament e son fòrça abituals es en Occitània. I son apelats crespèls o pescajons (o pascajons), nom, aqueste darrièr, que deriva segurament de Pascas, encara que Coromines, dins El parlar de la Vall d’Aran, ditz que poiriá tanben derivar dirèctament del latin pescatium (peis), de manièra semblabla a la truita d’ous[2] (en occitan moleta), que sautan dins la padena e, per comparason, an pres lo nom de las trochas, que bombisson dins l’aiga. Cossí que siá, lo fach es que son fòrça apreciats, una lecariá que sòl agradar a totes, e per corroborar aquela afirmacion res melhor qu’un provèrbi bearnés: “n’ei pas estar lecapadèra que d’aimar las crespèras”.
Lo felibre carcinòl J. Castelà lor consacrèt de vèrses:
A! que son bons
Los pascajons!
Surtot quand son plan rosses,
Ni saladis ni doces.
Los pascajons!
Surtot quand son plan rosses,
Ni saladis ni doces.
E lo poèta d’Agen Jansemin los mençona dins la poesia Mos sovenirs (1830):
Lo dijaus gras, darrèr la pòrta,
A l’ora ont fan sautar lo pescajon,
D’un pair bossut, d’una mair tòrta,
Nasquèt un dròlle, aquel dròlle... aquò’s’ jo.
A l’ora ont fan sautar lo pescajon,
D’un pair bossut, d’una mair tòrta,
Nasquèt un dròlle, aquel dròlle... aquò’s’ jo.
Mai ancians son los vèrses del tolosan Pèire Godolin que còpii seguidament, compreses dins la rejoncha Le ramelet mondin de tres floretas (1638):
Bacus qu’ètz arribat en vila,
Bèla gauta de pescajon,
Les dròlles corren a la fila
Per tastar vòstre cambajon.
Tanben se’n parla dins una cançon peiregòrda de la desnogalhada:
A la santat de nòstra ostessa,
que sierv de bon vin blanc novèu,
mai que nos a fach la promessa
de nos regalar de crespèus.
que sierv de bon vin blanc novèu,
mai que nos a fach la promessa
de nos regalar de crespèus.
La Glauda es una cançon populara d’Auvèrnhe:
La Glauda fricassava un piu,
tombèt la saussa,
se burlèt un det.
La Glauda fa de pescajons,
la pasta clara
la fota pel pairòu.
tombèt la saussa,
se burlèt un det.
La Glauda fa de pescajons,
la pasta clara
la fota pel pairòu.
E los trobam tanben dins la sceneta Jos la banièira... (1933), de l’escrivan de Roergue August Benaset; i a un personatge que fa aital:
—E lo curat totjorn presicava. Sièt un pauc long, pensatz, la repaissada nos esperava. Atanben, quand sièrem ataulats li demorèrem jusca jorn falhit. Nos levàvem pas que per escampar d’aiga. Mangèrem de tot: (compta sus dètz). Mortairòl, bolit de vedèl, polas farcidas, garron de pòrc ambe de monjas, ris safranat, quartièrs d’aucas e de rits, piòts ambe d’olivas, capons a l’aste, una adòba de buoù e un gigòt de moton qu’avián fach portar de la Vila. Per dessèrt, sièt ben quicòm mai! Fetjat, pompon de pastís, pastís de prunas, gimbeletas, crocandas, pescajons, rajòlas, fogassas. Mès çò pus bon sièt una crèma. Jès! quina crèma! Titòta ne lequèt lo fons del plat...
Son de dessèrts tipics que las gents sòlon far dins per las grandas fèstas e autras jornadas importantas, coma Carnaval, Setmana Santa, Pascas e, sustot, la Candelosa; dins lo libre Gastronomie languedocienne Jacme Cambon escriviá:
Per aprestar un dessèrt que sortisca de l’ordinari, un dessèrt qu’aja una valor gastronomica, basta de far de pescajons. Lo mes de febrièr es lo mes dels pescajons, per çò qu’a la Candelosa la costuma vòl qu’òm los faga sautar e que òm ne place un sus l’armari per fin d’aver fòrça argent dins l’annada.
En Peiregòrd la costuma èra semblabla, coma ditz l’abat Jòrdi Rocal dins Le vieux Périgord (1926):
En Peiregòrd, la costuma foguèt generala de far virar de crespèls per la Candelosa, per Nòsta Dama Crespilièra, lo 2 de febrièr. A la Linda, a Senta Alvèra, la primièra èra getada sus l’armari; per aquel gèst, l’argent abondava dins los tiradors, pendent tot l’an.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari